در سي ‌و پنجمين اجلاس كميته‌ي ميراث جهاني يونسكو كه از 29 خردادماه در مقر اصلي يونسكو در پاريس آغاز به كار كرد،پرونده‌ اي با عنوان «باغ ايراني» مشتمل بر باغ پاسارگاد و ارم از استان فارس، پهلوان‌پور و دولت‌آباد از استان يزد، فين و چهل‌ستون از استان اصفهان، اكبريه از استان خراسان جنوبي، عباس‌آباد از استان مازندران و شاهزاده‌ي ماهان از استان كرمان از سوي ايران معرفي شد و به ثبت رسيد.

 اهميت اين موضوع براي كشور ما و اماكن ثبت شده نشانه اي از ارزشمندي اماكن تاريخي، طبيعي و باستاني سرزمين ماست و از منظر جهاني فرصتي ست تا ايران، نقش و سهم خود را در میراث جهانی به نمایش بگذارد.

 از شاخص‌های سهم هر کشور در میراث جهانی، حضور و ثبت آثار و اعلام سهم جهان در مالکیت معنوی اثر است.

 در ثبت جهاني، تعهد كشور دارنده اثر در حفظ و نگهداري و استفاده متقابل از توانایی هاي علمی و فنی حفاظت و منابع مالي از آن، توسط میراث جهانی و سازمان یونسکو مورد تاييد قرار مي گيرد.

از ديگر سو پس از ثبت هر پرونده در كميته ي ميراث جهاني، کشور دارنده اثر موظف است تا با نگهداري علمي از هر گونه تخريب و تهدید اثر جلوگيري نمايد و متهم به بي كفايتي در نگهداري يك اثر جهاني نشود.

کشوری که در جهت ثبت جهاني آثار خود تلاش مي نمايد با اعلام تعهد خود نسبت به حفظ اثر، به ناظران بين المللي اجازه مي دهد تا در حفظ و نگهداري آن دخالت کنند.

***

 باغ‌ محوطه‌اي‌ غالباً محصور، ساختة انسان‌ با بهره‌گيري‌ از گل‌ و گياه‌، درخت‌، آب‌ و بناهاي‌ ويژه‌ كه‌ بر قواعد هندسى‌ و باورها مبتنى‌ است.

ايراني‌ها از قديم الايام به ساختن باغ‌ها و باغچه در حياط‌ها و دور و بر بناها علاقه خاصي داشته‎‎اند. شايد خاستگاه قوم آريا منشأ اين علاقه بوده است.

 آنها باغچه‎هايي را كه در اطراف بنا مي‎ساختند " په اره دئسه" مي‎ناميدند كه به معناي پيرامون دژ يا "ديس" بود. "ديس" يعني بنا و كسي را كه ديس مي‎ساخت "ديسا "يعني بنا مي‎ناميدند.

 فرمانروايان شهرهاي داخل ايران يا شهرهاي قلمرو شاهنشاهي ايران در خارج ، همه ملزم به ساختن چنين باغچه‎هايي بوده‎اند. مثلاً يكي از اين" په اره دئسه‎ها" يا پرديس‌ها در تخت جمشيد بود كه خشايارشاه در هنگام برشمردن نام بناهايي كه ساخته، از آن ياد كرده است. واژه پرديس به معناي بهشت، در زبان عربي به فردوس و در زبان‌هاي ديگر به پارادايز تبديل شده است.

 خود بهشت يا "وهشت" به معناي بهترين زندگي است و اين بهشت به شكل باغي سرسبز و خرم و زيبا مجسم مي‎شده است. ما براي اين مفهوم واژه‎هاي جنت، فردوس، بهشت يا رضوان را به كار مي‎بريم.

 دريافت‌ و باور انسان‌ از باغ‌ به‌ عنوان‌ بهشت‌ و اشارة متون‌ مذهبى‌ به‌ آغاز خلقت‌ آدم‌ و حوّا در باغ‌ بهشت‌، قديم‌ترين‌ نشان‌ اهميت‌ باغ‌ در روند حيات‌ انسان‌ است‌.

 تا به‌ امروز برپاية داده‌هاي‌ باستان‌شناختى‌ سابقة باغ‌ در ايران‌ به‌ »پاسارگاد» پايتخت‌ كورش‌ هخامنشى‌ بازمى‌گردد. يافته‌هاي‌ كاوشهاي‌ اخير و كشف‌ يك‌ سيستم‌ آبياري‌ شامل‌ جويها و حوضچه‌هايى‌ كه‌ كاخ‌ را احاطه‌ مى‌كرده‌ است‌، تأييد مى‌كند كه‌ پاسارگاد كهن‌ترين‌ باغ‌ ايرانى‌ است‌.

محوطه باستاني پاسارگاد، اولين پايتخت امپراتوري بزرگ هخامنشي، در متون گذشته و سفرنامه‌ها به عنوان مجموعه كاخ و باغ و حتي اولين نمونه چهارباغ ايراني ذكر گرديده است.

 از پاسارگاد به عنوان پايتختي پر باغ ياد شده است كه در آن كاخهايي با طرفين باز در داخل محوطه‌هايي مشتمل بر باغ‌هاي وسيع و مكمل قرار دارد.

 كهن‌ترين‌ نقشة باغ‌ را در دورة ايلخانى،‌ رشيدالدين‌ فضل‌الله‌ ثبت‌ كرده‌ است‌. در دوران‌ صفوي‌ در اكثر شهرهاي‌ ايران‌ باغ‌سازي‌ در ابعاد وسيع‌ و هماهنگ‌ با بافت‌ و شبكه‌هاي‌ شهري‌ اهميت‌ و رواج فراوانى‌ داشت‌. در ساخت‌ كاخ هاي‌ صفوي‌ تكيه‌ بر نمايش‌ وسعت‌ باغ‌ بود.

باغ ها را مي توان براساس خصوصيات كالبدي به باغ واقع در محيط‌هاي هموار، باغ واقع در روي تپه، باغ آبي، باغ خانه، باغ واقع در كنار رودخانه تقسيم نمود. كاركرد اصلي باغ شامل باغ ميوه، باغ سكونتگاهي، باغ سكونتگاهي- حكومتي، باغ حكومتي و باغ مزار مي باشد.

باغ ايراني آنگونه كه از ايده و تعريف آن بر مي‌آيد، گذشته از فضايي عملكردي كه مردمان در آن دمي بياسايند و تفرج كنند، خود مفهومي نقش بسته بر سرزمين و برآمده از فرهنگ و شكل گرفته در آداب و رسوم مردمان است و بازتاب آن را مي توان در جلوه هاي گوناگون فرهنگ و هنر ايران ديد.

 اين تأثيرات در حوزه فرهنگي، بيش از هر چيز در ادبيات و شعر پارسي، معماري و هنرهاي ايراني به چشم مي‌خورد. از اين روست كه باغ در شعر فارسي از دير باز، اهميت و جايگاه خاص خود را داشته است، در اشعار فردوسي، منوچهري و نظامي كه بيشتر اشعاري توصيفي و تصويري هستند، شكل و نوع باغ جلوه گر است و در اشعار شاعران متاخر نظير حافظ و سعدي، نقش استعاري باغ بيشتر نمايان است، كه نشان دهنده توجه و حضور باغ در زندگي و فرهنگ ايراني است.

 ثبت پرونده باغ ايراني از آن جهت مورد اهميت قرار مي گيرد كه 9 مكان تاريخي مختلف با اين عنوان در يك پرونده قرار گرفته است.

باغ پاسارگاد و عباس آباد بهشهر بر اساس مدارك و نشانه هاي تاريخي و باستان شناسي و 7 باغ ديگر بر اساس اسناد و شواهد موجود معرفي شده اند.

 باغ هاي چهلستون اصفهان و باغ فين كاشان (صفويه)، ارم شيراز (سلجوقيان)، باغ اکبریه بیرجند (اواخر دوره زنديه)، باغ پهلوان پور مهريز يزد و باغ شازده/ شاهزاده ماهان كرمان (اواخر دوره قاجار)، باغ دولت‌آباد یزد (قرن دوازدهم) در حال حاضر داراي آرايش و نظم باغ و درختان كهنسال بوده و از اين حضور در مجموعه پاسارگاد فارس و عباس آباد مازندران اثري نيست.

 البته نبايد فراموش كرد كه كاشت درخت و ساخت باغ در تمام آثار تاريخي و باستاني كشور معمول بوده و هر يك به دلايل مختلفي از بين رفته است.

در استان مازندران با وجود جنگل چهل ميليون ساله هيركاني كه خود موزه اي طبيعي محسوب مي شود، درخت و درختكاري و باغ سازي، نشان از سليقه، هم نشيني و ايجاد نظم گياهي در فضاهاي ساختماني است.

 علاوه بر باغ هاي ثبت شده، باغ گلشن (طبس)، خيابان چهارباغ (اصفهان)، باغ ایل گلی (تبریز)، باغ دلگشا، باغ جهان نما و باغ عفیف آباد (شیراز)، باغ فردوس، باغ نیاوران و باغ سعدآباد (تهران) و پارك ملت (مازندران) نيز قابليت ثبت در همين پرونده را نيز دارند.

 با توجه به مكان هاي ثبت شده در اين پرونده مي توان گفت كه تنها مجموعه ي صفوي عباس آباد بهشهر در مازندران در منطقه اي جنگلي و در آغوش سلسله جبال البرز قرار دارد.

 هرچند كه شايستگي ثبت پرونده ي پارك ملت (باغ شاه) به علت وجود درختان سرو عصر صفوي و نگهداري شايسته از آن توسط شهرداري بيش از عباس آباد است و شايد توسط سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري مازندران معرفي نشده است، بايد گفت كه ثبت اين پرونده فرصتي ست تا دقت و توجه شايسته اي به مجموعه ي صفوي عباس آباد توسط سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كشور و مازندران، استانداري مازندران و مسئولين شهرستان بهشهر به عمل ايد و به وضعيت مناسبي برسد.

 هرچند كه يازده فصل كاوش در كارنامه كاوش عباس آباد ثبت شده است، نتايج و عملكرد به دست آمده نيازمند بررسي و تحليل جدي است.

 ثبت عباس آباد در ليست باغ هاي ايراني ايجاب مي كند تا مسئولان نسبت به رفع آلودگي صوتي و خطر تخريب دو برج هاي آجري، جلوگيري از تردد اتومبيل هاي سبك و سنگين بر روي بند استخر كه موجب تخريب و نشت آب خواهد شد، جلوگيري از گردش قايق موتوري در استخر كه موجب ضربه به بناي چهارتاقي درون آب مي شود، پاكسازي بالاي چهارتاقي از گياهان خودرو كه موجب تخريب و شكاف در بنا مي شود، نظارت بر عملكرد كاوش ها و مرمت، حضور راهنمايان گردشگري، جمع آوري زباله، مبارزه جدي با حفاري هاي غيرمجاز، گسترش خدمات عمومي نظير اماكن خدماتي، سرويس هاي بهداشتي و مركز فوريت هاي پزشكي، جلوگيري از ساخت و سازهاي بدون نظارت و ايجاد روشنايي در اطراف استخر اقدامات شايسته اي را به انجام برسانند تا بتوان اين مجموعه را به شايستگي و همطرازي با مجموعه چهلستون اصفهان، باغ فين كاشان و ديگر اماكن تاريخي كشور رساند.

 مازندران شايستگي آن دارد تا با ثبت ديگر آثار تاريخي خود نظير غارها، كهن شهر گوهرتپه، برج ها و مجموعه هاي مختلف در ليست ميراث جهاني قرار گيرد و جهان را به ميهماني سفره ي خود دعوت نمايد.