در سال های اخیر توليد و پخش سريال هاي مناسبتي به يكي از مشخصه هاي بارز سیمای جمهوری اسلامی تبديل شده كه در رويدادهاي ملي و مذهبي مانند ماه رمضان، محرّم، دهه فجر و عيد نوروز صورت مي گيرد.

 اين روند در چند سال گذشته شكل برجسته تري به خودش گرفته و ظاهراً با تاكيد مسؤولان تلويزيون از اولويت هاي اين رسانه محسوب شده است.

 در ماه رمضان امسال نيز سه سريال با عناوين «سقوط یک فرشته»، «سی امین روز» ،«پنج کیلومتر تا بهشت»و «سه دونگ سه دونگ» به ترتيب از شبكه یک، دو ،سه و پنج سيما پخش شد.

 در اين فرصت قصد آن نيست به مسائل فني و تكنيكي اين سريال ها بپردازيم زيرا اظهر من الشمس است که بجز سریال «سی امین روز» که تقریبا یک سال و نیم پیش تولید شد، هر يك از اين سريال ها با چه عجله و شتابي تهيه و توليد شده و به پخش رسيده است.

 حال آن كه با توجه معين بودن زمان پخش اين توليدات و تقويم زماني مشخصي كه براي مناسبت ها وجود دارد، نمي دانيم مسؤولان تلويزيون را چه مي شود تنها دو يا سه هفته مانده به اين مناسبت ها مثل ماه رمضان، تهيه و توليد سريال را در دستور كار خودشان قرار مي دهند و با عجله و شتابي قابل لمس آن را به آنتن پخش مي رسانند كه اين امر باعث كاهش كيفي اين سريال ها مي شود.

 آنچه در ايام ماه رمضان امسال با این سريال ها به چشم آمد، افت كاملا محسوس تلويزيون در عرصه سريال سازي است، تا جايي كه حتي بيننده هاي عادي تلويزيون و آنهايي كه با امور فني و تكنيكي برنامه سازي به صورت تخصصي آشنايي ندارند بر اين مسأله تاكيد داشتند.

البته اين به آن معنا نيست كه تمام تلاش و كوشش هنرمنداني كه اتفاقاً تجربه نسبتاً طولاني در سريال هاي تلويزيوني دارند را ناديده بگیریم.

 از سويي نيز برخي از مفاهيم و تاكيدها درخصوص مسائل دینی و مذهبی كه در اين سريال ها مطرح شد قابل تأمل بود و مي توانست با پرداخت و ساختاري محكم و مطلوب تر از اثرگذاري بهينه اي برخوردار شود و مخاطبان را تحت تاثير خود قرار دهد.

 ناگفته پيداست يكي از وظايف اساسي و مهم رسانه اي مانند تلويزيون رشد و ارتقاي سطح سواد بصري و آموزش غیر مستقیم در زمینه ها وعرصه هاي مختلف است، اما توليدات ماه رمضان تلويزيون گوياي چنين چيزي نبود و اگر با نگاه كاملا سرگرمي هم به اين سريال ها نگاه شود باز ضعف آشكار آن غير قابل چشم پوشي است.

 بدون شک پیام غیر مستقیم، خود از روش های تربیتی است که شخص مربی پیام خویش را نه با صراحت بلکه به صورتی آن را به فرد یا گروه مورد تربیت خود منتقل می کند که در عین حالی که آن شخص یا گروه خطاب را متوجه خود احساس می کند از تحریک احتمالی احساسات و عواطف آنها و احیانا مقاومت در پذیرش آن نیز جلوگیری کرده است.

 اهمیت این شیوه در تربیت وقتی نمودار می شود که به کم اثر بودن روش مستقیم به ویژه در جهان امروز و نسبت به نسل جوان توجه داشته باشیم.

از این رو پرداختن به سوژه ها و موضوعات دینی و مذهبی در فضایی ماورایی با ارائه پیام های مستقیم مذهبی و اخلاقی به بیننده -که بی شباهت به سخنرانی نیست و گاهی به شوخی نزدیک می شود- ديگر جذابيتي برای مخاطب به دنبال ندارد.

 به ويژه در سال هاي اخير با توسعه و گسترش رسانه هايي نظير شبكه هاي ماهواره اي و اينترنتي كه فضاي انتخاب را براي مردم فراهم نموده اند،كمتر كسي ملزم به تماشاي چنين سريال هايي مي شود و به راحتي با فشار دادن يك دكمه كانال ديگري را براي تماشا انتخاب مي كند.

 به عقیده" دنیس مک کوایل" در حوزه ارتباط جمعی و شناخت مخاطب پنج رویکرد اصلی وجود دارد که نحوه دریافت پیام ازمهم ترین آن است.

از سویی نیزارائه پیام اخلاقی،یکی از ارکان اصلی سریال های مناسبتی در ماه رمضان است،اما چگونگی انتقال این مفهوم و مظروفی که برای آن انتخاب می شود،می تواند کار را یا در حد اثری سطحی تنزل دهد و یا به اثری قابل تامل برای مخاطب تبدیل نماید.

به بیان دیگر،انتقال مفاهیم ارزشی باید در لایه های زیری کار مستتر و از مستقیم گویی پرهیز شود،چون مخاطب امروز با هوشمندی آن را در می یابد.

 از این رو سریال های مناسبتی باید حس هم ذات پنداری تماشاگر را برانگیزند و اگر این اتفاق رخ ندهد،هیچ گاه در ذهن تماشاگر ماندگار نخواهد شد.

  شايد يكي از دلائل عمده افزایش مخاطبان شبكه هاي ماهواره اي فارسي زبان در سالهای اخیر همين ساده انگاري رسانه ملي در دست كم گرفتن مخاطب باشد كه باعث شده تا اين خانواده ها همين شبكه های ضعيف و گاهي مشمئز كننده را بر ديگر شبكه هاي داخلي ما ترجيح دهند.

 قدر مسلّم از عمده ترين دلائل ضعف تلويزيون در توليد سريال ها، انحصاري نمودن آن براي افرادي خاص و مشخص است كه اين آدم هاي چند منظوره همانند فست فود غذا به خورد مشتري مي دهند و كاري به اين ندارند كه بعد از خوردن غذا چه اتفاقي براي مشتري مي افتد و اگر كارش به بيمارستان هم بكشد براي شان مهم نيست.

 اگر اين انحصار در امر سريال سازي های مناسبتی بشكند، مسلماً با رقابت مطلوبي كه ميان سازندگان و توليدكنندگان برنامه ها به وجود مي آيد شاهد ارتقاي سطح كيفي فيلم ها و سريال هاي تلويزيوني خواهيم بود.

 اساساً آگاهی از فرایندهای شناختی مخاطبان ، از ضروری‌ترین وظایف در رساندن پیام و اطلاع رسانی است؛ چرا که علایق، میزان انگیزش، ‌بلوغ عاطفی، سوابق اجتماعی و تجارب گذشته آنها از عواملی هستند که همواره بر روش کار پیام رسان اثر می‌گذارند.

از اين رو هرگاه فردی تصور کند بدون آگاهی از فرایند رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی مخاطبان می‌تواند در انجام وظایف پیام رسانی خویش موفق باشد دچار اشتباه شده است.

در جهان امروز رسانه ها و نهادهاي فرهنگي آن چنان متعدد و متنوع هستند كه دامنه اختيار و انتخاب مخاطبان بسيار گسترده شده است.

 بنابراين، به طور طبيعي بايد دغدغه رسانه ها در مورد جذب و حفظ مخاطب افزايش يابد، زيرا اگر رسانه اي نتواند مخاطب را «ترغيب، ارضا و متقاعد» سازد، مخاطب به جستجوي رسانه هاي رقيب خواهد رفت.

به هر تقدير اميدواريم مسؤولان و برنامه ريزان تلويزيون در تهيه و توليد سريال ها و فيلم ها به ويژه در توليدات مناسبتي به جاي بحث كمي پر نمودن تايم آنتن، به كيفيت فني و محتوايي برنامه ها نيز بينديشند تا روز به روز مخاطبان فهيم خود را بيشتر از پيش از دست ندهند؛هر چند كه همه واقفيم تهيه و توليد فيلم و سريال هاي تلويزيوني امري سخت و دشوار است تا رضايت خاطر مخاطبان فراهم آيد.

ايميل نويسنده: (saeedi.kiasari@gmail.com)