بعضی می گویند: کلمه ی مارمه از دو قسمت مار=مادر و مه=ماه ؛یعنی مادر ماه تشکیل گردیده است که اولین روز هر ماه را مادر ماه می گویند.

 "در آلاشت و سما -از روستاهای مازندران- در روزهای اول هر ماه مراسمی است که در آلاشت "مارمه" و در سما "مارما "نامیده می شود ، یعنی ماه در ماه (دکتر هنری ص87)

گروهی نظرشان بر این است مارمه ؛یعنی ماه در ماه ،آخر یک ماه وآغاز ماه دیگر.ماه مهربانی هم نظریست؛ یعنی آغاز هر ماه با آئین خاص مهربانی ،محبت ،صلح و صفا شروع می شود.

 نصرالله هومند -پژوهشگرفرهنگ مردم- نظر دیگری دارد:مارمه ؛یعنی آئین ماه در آمدن، آغاز ماه نو یا آئین نو شدن ماه(برجی)که هر ماه با نماز مخصوصی در نزدایرانیان کهن جشن گرفته می شد.

به طور کلی دو گونه مارمه داریم: یکی اول هر ماه تبری (ماه زمینی) که به ماه مارمه موسوم است و به ندرت اول ماه عربی (ماه آسمانی)انجام می گیرد که اندک اندک از رونق افتاد تا جایی که در روستاها و آبادی های دور دست و کوهستان ها ی دور از شهر نشینی پیر زنان وسالخوردگان چنین می کنند.امروزه در بین میان سالان وجوانان ماه مارمه صورت نمی پذیرد. در مجموع دوازده ماه تبری را مارمه می کنند.

در تشکون از روستاهای تنکابن «رسم است روز اول هر ماه به فردی که قدمش برای خانوار سازگار است اجازه می دهند با دسته ای از برگ سبز وارد خانه شود،معتقدند اگر این کار صورت پذیرد در آن ماه اتفاقات بدی متوجه آن خانواده نمی شود.»(تنکا، ص57)

«در بعضی از طوایف این شهر[آمل]مرسوم است که الاغی را تزئین کرده بعداز تحویل سال برای شگون ومیمنت وارد خانه ها می نمایند.

این نکته را باید متذکر شد که مردمان این شهرو حومه در اول هر ماهی (مادرمه)یعنی قدم خیر می گیرند.به این معنی که در اول هر ماه باستانی که بین مردم به ماه گبری مشهور است.

یک نفر از میان فامیل به نام این که قدمش میمون است انتخاب [می کنند.]ودراول صبح روز اول هر ماه باید به کلیه ی خانه ها و اتاق هاقدم بگذارد تا دیگران بتوانند بعد از او وارد حیاط و اتاق ها شوند.

شخصی که مادرمه می کند باید برگ سبز و قرآنی در دست داشته باشد که پس از ورود در خانه آن برگ را روی تاقچه نهاده یا به میخ در یا دیوار آویزان نماید.در کلیه ی ماه های قمری که به ماه آسمانی معروف است.همین عمل انجام می گیرد.به ویژه روز اول نوروز نیز این عمل برای یک سال اجرا می شود.»(صمصام الدین علامه صص111،112)

 سال مارمه هم هرساله با شور واشتیاق و شکوه هر چه تمامتر در اولین روز عید انجام می پذیرد. چند روز مانده به عید وتحویل سال جدید خانواده ها استخاره می زنند چه کسی خانه وکاشانه ی آن ها را مارمه کند.

معمولا کسی را انتخاب می کنند که اولا دارای خصوصیات نیک انسانی از جمله :راست کردار،خوشرو،خوش نام وبالاخره دارای کردار نیک ، گفتار نیک وپندار نیک باشد.ثانیا قرعه فال به نام او بیفتد؛یعنی وقتی استخاره به نام او زدند،خوب بیاید.به هر صورت آن کسی که در اولین روزماه به خانه می آید باید خوش قدم وخوش شگون باشد.

وقتی مارمه کننده مشخص شد .چند دقیقه مانده به تحویل سال وارد حیاط خانه می شود تا سینی را که در آن وسایلی چون سبزه (همیشک=گیاه همیشه سبز که معمولا داخل جنگل جایی که بیشتر صخره ای است می روید)،آیینه ،قرآن کریم،چند سکه،کاسه ی آب وماهی زنده یا ماهی دودی که از قبل خانم خانه آماده کرده است، بر داشته وارد خانه گردد.

با پای راست وارد خانه می شود،زیرا پای چپ شگون ندارد.لازم به ذکراست خانواده هایی که همیشک تهییه ننمودند ،به جای آن از برگ سبزدرختی مثل نارنج یا پرتقال و...یا شکوفه ی درخت استفاده می نمایند.

داخل همه ی اتاق ها رفته ،ابتدا در گوشه ی اتاق ها آب ریخته بعد یک شاخه ی سبز آن جا می گذارد.آنگاه به انبارها وآغل ها ومطبخ که در حیاط منزل تعبیه شده است ،می رود و مارمه می کند.اگر مارمه کننده برای چند خانوار انتخاب گردد،خانواده ها صبر می کنند تا مارمه کننده به نوبت همه ی خانه ها را مارمه کند.

«کسی که خوش قدم است هرساله برای مارمه می آید،اگر به دلایلی نتواند آن سال مارمه کند ،کس دیگری را به حکم استخاره انتخاب می کنند تا با جانشینی موقت او انجام وظیفه کند.این فرد از لباس و وسایل شخص غایب(مارمه کننده ی اصلی)مثل پیراهن ،کت،کفش،زیر پیراهنی و...رابرداشته ،آن ها را با دست به جلوقرار می دهد و خودش پشت سر این وسایل حرکت می کند ودرخاه ها مارمه انجام می دهد.»(مهجوریان نماری، صص17-18)

لازم به یاد آوری است چند روز مانده به عید بازار همیشک آمل شلوغ می شود .افراد به جنگل رفته با جمع آوری همیشک به بازار آورده ،به صورت دسته های کوچک به مردم عرضه می کنند ومی فروشند.

چند دقیقه به تحویل سال سر پرست خانواربه حیاط خانه رفته ،تبر برداشته به طور نمادین هیزم را خرد می کند وبار اسب می نماید.در بعضی جاها آقایان یا خانم ها به آغل حیوانات رفته گاو را می دوشند و کارهای آن جا را انجام می دهند.این کار تا زمانی که سال نو نشده، ادامه می دهند و معتقدند آن سال ،سال پر درآمد و پر خیر و برکت برای آن ها خواهد بود.

تا زمانی که مارمه انجام نگرفت ؛یعنی عمل نو شدن ماه یا سال انجام نگیرد ،کسی حق ورود به خانه را ندارد واگر کسی از خانه خارج شود آن قدر باید بیرون از خانه بماند تا مارمه کننده بیاید مارمه اش را انجام بدهد،آنگاه بتواند وارد خانه بشود.

شخص اولی که مارمه را انجام می دهد پیش مارمه گویند.به دنبال پیش مارمه شخص دیگری وارد خانه می شود که به په (pe)مارمه معروف است.په مارمه وسایلی مثل آب وآیینه و...به همراه ندارد.بعضی خانواده ها آن قدر به په مارمه معتقدند که تا په مارمه نیاید کسی حق ورود وخروج از خانه را ندارد.

وقتی که مارمه انجام گرفت مارمه کننده (به مارمه موسوم است)با اعضای خانواده روبوسی می کند بعد عیدی اش را می گیرد. عیدی می تواند پول ،پارچه،دستمال،تخم مرغ رنگ شده ی پخته و...باشد. به کسی که سال مارمه را انجام می داد سال مج(sâl məj)هم می گویند.

به این دلیل استخاره می زنند تافرد خوش یمنی راانتخاب نمایند و سال پیش رو سالی پر خیر وبرکت وخوش یمنی باشد.به اصطلاح آمد داشته باشد.اگرآن سال حوادث بدی برای خانواده پیش بیاید در صدد عوض کردن سال مج بر می آیند.

«...مازندرانیان (بیشتر مردمان آمل)روز اول هر ماه را مارمه روز و روز دوم رامائیده (mâ?edə)وروز سوم تا ششم را با پیشوند بنه(bənə)به صورت بنه سه بنه چهار و...بیان می کنند و مابقی روزها رابه صورت عدد 7،8،9،...الی سی می شمارندو روز سی ام را،ماه سر وآخربنه نیز می نامند.»(ذبیحی ، ص17)

«در« آلاشت»کسی( پسری که برایشان خوش یمن است و اول هر ماه به خانه شان می آید )را که در روزهای نوروز واول ماه(مارمه=مادرماه)به خانه می آید شهین می گویند.شهین نان وسیب وقرآن به خانه می آورد واین چنین تبریک می گوید:«عید نو موارک»(عید نو مبارک).

بعد با اهل خانه روبوسی می کند.بزرگ خانواده او را در کنار سفره ی نوروزی می نشاندو به او عسل وشیرینی وحلوا و عیدی می دهد.در "تلاوک"و"سماء"و دیگر مناطق مازندران،مردم یکی از همسایه ها یا منسوبان خود را خوش شگون می خوانندو او را "سال مج"می نامند.او اولین کسی است که بعد از تحویل سال به خانه می آید وکوزه ای پر از آب به دست دارد ،مقداری آب در حیاط خانه می پاشدوسال نو را به همه تبریک می گوید.» (دکتر هنری ص191)

" آلاشتی ها اولین روز پتک(پنجه اندر گاه)راپتک مارمه می گویند."(دکترهنری ص87)

«اولین روز تبری "مارمه"محسوب می شود در قدیم مادر بزرگ ها آن قدر به این سنت پای بند بودند که برای آکاهی مهمانان از مارمه،چوبی را به صورت اریب بر چارچوب در خانه می گذاشتند.بعد از شکستن مارمه توسط "مارمه لینک" (کسی که خوش قدم بوده ویاشایسته ی شکستن مارمه باشد) یا" خش په" (خوش پا) خیالشان آسوده می شد.و کسی از دوستان یا اقوام می توانست وارد خانه بشود.»(فریده یوسفی ص47)

«روز اول هر ماه را مارمه روز ( ruz mârmə)می گویند.»(طاهباز ص64)

«از جمله مراسم بسیارزیبایی که در حلول سال نو اجرا می گردد مراسم سال مج(jəle mâs)می باشدکه به شرح ذیل می باشد:

ابتدا نام چند کودک یا نوجوان خانواده را انتخاب و با استخاره از قرآن مجید هر یک که خوب آمد به عنوان سال مج انتخاب می گردد.این کودک یا نو جوان به محض تحویل سال نوبا سینی محتوای کلام الله مجید،سبزه،شیرینی،و یک ظرف پر آب قبل از دیگران وارد خانه می شود وباظرف آبی که در دست دارد آن را در گوشه ی اطاق ها می ریزد و به این ترتیب سالی پر بار و پر برکت برای خانواده به ارمغان می آورد.

معمولا به کسی که به عنوان سال مج انتخاب می شود تخم مرغ رنگ کرده (سرخه مرغنه sərxə murqana)وهدیه های دیگرداده می شود.لازم به یاد آوری است که هر خانواده یک نفر را به عنوان سال مج انتخاب می کند.گاهی ممکن است یک سال مج برای چند خانواده انتخاب گردد.»(جهانگیری ص103)

«برای انجام مارمه ...صاحب خانه صبح زود بر خاسته وسایل مارمه را داخل سینی که عبارتند از: کلام الله مجید،شاخه ای سبز،تخم مرغ رنگ کرده،کوزه ای آب،نان ودر برخی جای ها سیب آماده کرده بر در خانه می گذارندوخود به خواندن نماز و قرآن پرداخته ،طلب خیر و برکت برای خانواده اش می کند.

صاحب خانه عموما شخص سید و یا پسری را که از قبل آمدنش مشخص شد(خش پهxəŝə pe=خوش قدم)تعیین می کند وآن شخص صبح زود با قرآن و شاخه ی سبز آماده شده سعی می شود شاخه مزبره (məzbarə )باشدبه همراه دیگر وسایل با پای راست وذکر مهر (بسم الله گفتن)وارد تک تک اطاق ها می گردد وبا بوسه بر قرآن برگ سبز را روی آن قرار می دهد و در انتها مقداری آب در گوشه ای از منزل می ریزد.

در پایان تخم مرغ ،نان وسیبی را به عنوان پاداش دریافت می کند...این رسم در دوران ساسانیان در اولین روز فروردین با ورود موبد موبدان(خوش قدم)به حضور شاه انجام می شد.»(ذبیحی صص70،71 )

« روز نخست این پنج روز آئین کهن مارمه که نشانه مبارکی ومیمنت است باجدیت بیشتری نسبت به ماه های دیگر صورت می گیرد .کما این که در بین زردشتیان این ایام هنگام تولد انسان وجشن گهنبار ششم بوده و سرود مقدس گات ها در آن خوانده می شود.»(ذبیحی ص70)

آب وآیینه نشانه پاکی، صداقت ، پاک کنندگی و روشنایی است وماهی روزی، خیر و برکت ،سبزه نشانه ی رویش و سرسبزی و نو شدگی طبیعت و جهان و زندگی می باشد.

"در این آیین آب نماد پاکی وپاک کنندگی و روشنی ،توسط فرد خوش قدم ،بلافاصله بعد از تحویل سال بر درگاه منزل یا بر روی افراد ریخته می شود.

ابوریحان در آثارالباقیه در این مورد می نویسد:"این روز به "هروذا" که فرشته ی آب است تعلق دارد و به همین خاطر در این روز سپیده دم از خواب بر می خیزندو در آب حوض یا قنات خود را می شویند.وگاهی نیز آب جاری را برخود از راه تبرک ودفع آفات می ریزند.

باید گفت آب پاشی یا مارمه شاید ریشه در این اندیشه داشته باشد که چون تن ها ودرخانه ها ،در زمستان به دود وخاکستر آلوده می شود،مردم ابتدا با خانه تکانی و غبار روبی و بعد با پاشیدن آب بر روی خود و یا در گوشه ی خانه ها ،آن رادر یک عمل نمادین پاکیزه می کنند وبر پالایش آن گواهی می دهند."(شیون نوری ص4)

منابع

1- یوسفی، فریده ، فرهنگ وآداب و رسوم سوادکوه،ساری،نشر شلفین،چاپ دوم،1380،ص47

2- نوری، شیون، نوروز و نورزانه، ،هفته نامه ی سوردار،سال اول شماره هجدهم 1382 ص4

3- مهجوریان نماری ،علی اکبر، باورها وبازی های مردم مازندران ،آمل، انتشارات دانشگاه شمال، 1384 صص18-17

4- ذبیحی، علی، مقاله ی پتک و شیشک در گاهشماری مردمان مازندران،.فصلنامه ی فرهنگ مردم،سماره 17،بهار85،

5- دکتر هنری، مرتضی ، نورزگان، گفتارهاو سرودهایی درآیین های نوروزی،تهران،سازمان میراث فرهنگی و گردشگری،1385

6- علامه، صمصام الدین،یادگار فرهنگ آمل، ،تهران،چاپ تابان،تیرماه 1338

7- جهانگیری،علی اصغر ،کندلوس،تهران،موسسه ی فرهنگی جهانگیری،چاپ اول ،بهار1367

8-سیروس ،طاهباز، یوش ،تهران،نشر معاصر،چاپ دوم ،زمستان 1362

9-تنکا،کتاب اول،به کوشش علی خلخالی و عزیزاله رسولی،تنکابن ،دانشگاه آزاد اسلامی،چاپ اول یاییز 1372