مازندنومه:این یادداشت را "صدرا محقق" نوشته و در صفحه جامعه روزنامه شرق 12 اردی بهشت 91 انتشار یافته است.

 درياي خزر هم خشك مي‌شود، درست مثل درياچه اروميه كه حالا 70 درصدش كوير نمك شده است. اين را «مصطفي شهرابي» نويسنده كتاب درياها و درياچه‌هاي ايران مي‌گويد. علت اصلي هم عدم تامين سهميه آب خزر از رودخانه‌هايي است كه به اين دريا مي‌ريزد.

 در همين حال روز گذشته هم به نقل از رييس اداره كل محيط‌زيست استان گيلان خبر آمد سطح آب اين دريا 60سانتي‌متر كاهش يافته است.

 سد بستن روي همه رودخانه‌هايي كه به اين دريا ريخته مي‌شود كه كم شدن شديد آوردآب به اين دريا را در پي داشت و كاهش بارش‌ها تاكنون از اصلي‌ترين عوامل كاهش آب خزر بوده است، حالا به اين موارد بايد پروژه بزرگ انتقال آب از اين دريا به كوير سمنان را هم اضافه كرد.

 بر اساس اعلام مجريان اين پروژه در مرحله اول اين طرح سالانه صد ميليون مترمكعب آب خزر به سمنان انتقال مي‌يابد ولي ظرفيت نهايي آن انتقال ۵۰۰ميليون مترمكعب آب است.

پايين رفتن سطح درياي خزر را در سال‌هاي اخير كارشناسان بسياري تاييد كرده‌اند، بر اساس آخرين آمارها سطح آب اين دريا سالانه 20 سانتي‌متر كاهش مي‌يابد.

علاوه بر اين ساير كشورهاي حوزه خزر نيز طي سال‌هاي اخير از آب اين دريا براي مصارف خود برداشت كرده‌اند.

براي مثال در حاشيه تركمنستاني درياي خزر، سه تصفيه‌خانه براي نمك‌زدايي آب وجود دارد كه بزرگ‌ترين آن روزانه 35 هزار مترمكعب آب از خزر برداشت مي‌كند.

قزاقستان هم در حاشيه درياي خزر تصفيه‌خانه نمك‌زدايي احداث كرده است.

 در شهر آكتائو (آزال) يك مركز نمك‌زدايي در كنار يك نيروگاه هسته‌اي بيش از 10سال است كه فعاليت مي‌كند.

گفته مي‌شود قزاقستان سالانه 18 ميليون مترمكعب آب از درياي خزر برداشت مي‌كند.

علاوه بر اين، درياي خزر از اوايل قرن بيستم تا دهه 80 حجم كلاني از آب خود را از دست داد.

 مساحت دريا در اوايل قرن بيستم 420هزاركيلومتر مربع بود. بين سال‌هاي ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۱ ميلادي (۱۳۰۹ تا ۱۳۲۰ خورشيدي) و ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۷ (۱۳۴۹ تا ۱۳۵۶) سطح آب با سرعت بيش از ۱۶ سانتي‌متر در سال عقب‌نشيني كرد زيرا برداشت آب از رودخانه‌هاي تغذيه‌كننده دريا بسيار زياد بود و آب ورودي نمي‌توانست حجم تبخيري را جايگزين كند.

 از سال ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۴ ميلادي (۱۳۵۷ تا ۱۳۷۳ خورشيدي) سطح آب دوباره سريعا رو به رشد گذاشت و ارتفاع آب سالانه بين پنج تا ۴۰ سانتي‌متر بالا آمد، به‌طوري كه آب بين پنج تا ۲۵ كيلومتر به داخل خشكي نفوذ كرد و دو ميليون هكتار زمين نويافته زير آب رفت.

دليل بالا آمدن آب درياي خزر در اين دوره را مصطفي شهرابي، نويسنده كتاب درياها و درياچه‌هاي ايران اين‌گونه توضيح مي‌دهد: «مسوولان كشور تركمنستان راه ارتباطي مرداب قره بغازگل كه خليجي در سواحل درياي خزر در اين كشور بود را براي پروژه برداشت پتاس بسته بودند، همين مساله چرخه طبيعي گردش آب خزر را دچار مشكل كرد و باعث شد 20 كيلومتر مكعب بر حجم آب درياچه افزوده شود، اما اين اقدام تعادل طبيعي خزر را بر هم زد و زيست جانوري، گياهي و حتي انساني وابسته به دريا را به خطر انداخت.»

 آن گونه كه اين كارشناس سازمان زمين‌شناسي ايران تاكيد مي‌كند: «هرگونه اقدامي كه موجب هم خوردن چرخه طبيعي و تعادل آب درياي خزر شود چه اين كار منجر به بالا رفتن آن شود و چه پايين رفتن آب دريا، آسيب زدن به حيات خزر است، پروژه غيركارشناسي انتقال آب از اين دريا به كوير سمنان هم آسيب بسياري به خزر خواهد زد.

 من درك نمي‌كنم كه چرا مسوولان مي‌خواهند با دست بردن در ساختار طبيعي دريا و كويري كه به لطف خداوند ساخته شده است هم تعادل دريا را به هم بزنند و هم كوير را از وضعيت طبيعي و متعادلش خارج كنند.

صرف اين همه هزينه و آسيب رساندن به طبيعت هم در دريا، هم در جنگل‌هاي شمال و هم تخريب كوه‌هاي البرز، براي چنين كاري واقعا غيركارشناسي و غيرحساب شده است.»

 شهرابي در ادامه با اشاره به وضعيت درياي خزر و عواملي كه حيات آن را تهديد مي‌كند، مي‌گويد: «80 درصد آب درياي خزر از طريق رودخانه ولگا در روسيه تامين مي‌شود، همچنين هفت درصد از اين آب هم از طريق ايران تامين مي‌شد، كه البته ساختن سد روي همه اين رودخانه‌ها در ايران ميزان آن را به شدت كاهش داد، همچنين حالا هم اين پروژه‌اي كه براي انتقال آب در دست ساخت است، نه تنها از سمت ايران ميزان قابل توجهي آب به درياچه افزوده نمي‌شود كه بخش زيادي هم از آن برداشت مي‌شود.

همين الان هم كاهش سطح آب خزر آغاز نشانه‌هاي بروز بحران در خزر است، در اين شرايط اگر مشكلي براي رودخانه ولگا ايجاد شود يا مثلا روس‌ها روي آن سد بزنند دقيقا همان اتفاقي كه براي درياچه اروميه رخ داد در مدتي كمتر از يك‌سال براي درياي خزر هم اتفاق خواهد افتاد. خشك شدن درياي خزر بزرگ‌ترين بحران زيست‌محيطي است كه مي‌توان براي اين نقطه از زمين تصور كرد.»

 در همين حال روز گذشته هم امير عبدوس، مديركل محيط‌زيست گيلان با اشاره به اينكه آب درياي خزر در سال‌جاري حدود 60 سانتي‌متر پايين‌تر از سال گذشته آمده است افزود: اين كاهش سطح آب همچنين موجب كاهش عمق آب تالاب بين‌المللي انزلي شده است.

اين مساله در حالي اعلام مي‌شود كه ميانگين سطح كاهش آب درياي خزر تاكنون تنها 20 سانتي‌متر در سال بود، افزايش سه برابري اين ميزان مي‌تواند هشداري باشد براي يك بحران زيست‌محيطي هولناك در شمال ايران.