مازندنومه،لیلا مشفق: گاهی دلت می خواهد در یک گوشه دنج خلوت کنی و کم تر با آدم ها رو به رو شوی و ساعت هائی را به خودت مشغول باشی به خصوص زن اگر باشی، دوست داری بعضی وقت ها راحت در محیطی خارج از خانه، فارغ از هرگونه نگاه پرسشگر، با دوستان همجنس ات بگویی، بخندی و بدون دغدغه خودت را رها کنی، بی آن که نگران قضاوت دیگران باشی. اما کجای این شهر پناهت می دهد تا از آپارتمان های محدود بزنی بیرون و یک نفس بلند و عمیق آرامش بریزی توی ریه هایت؟

این که در ایران، روز به روز به مکان های مخصوص زنان اضافه می شود، از ناوگان حمل ونقل عمومی گرفته تا کارواش ها و رستوران ها، هیچ ربطی به تفکیک جنسیتی و جدایی زن از مرد ندارد. چون در بسیاری از کشورهای اروپایی نیز که مساله حجاب و الزامات عرفی و قانونی مطرح نیست، مکان های مخصوص زنان افتتاح می شود که اتفاقا در کشور ما با استقبال خوبی مواجه شده است.

مقدمه
بعضی از امکانات و تجهیزات موجود در هر شهر شاید در نگاه اول جزو ضروریات و مسائل مهم نباشد، اما با دقت بیشتر و تمرکز در آن می توان به عمق اهمیت و اثرگذاری آن پی برد. یکی از این امکانات، فضای تفریحی ویژه بانوان است. جایی که  زنان و دختران جوان بتوانند با راحتی و آسایش به ورزش ها و فعالیت های مفرحی بپردازند که در پارک های عمومی یا منع قانونی دارند و یا قبح عرفی!

احداث پارک زنان؛ در واقع پاسخ به نیازی است که به دلیل محدودیت های جامعه یا ترجیح شخصی، برای بانوان به وجود آمده است و به اعتقاد برخی از جامعه شناسان، این مساله می تواند تا حدی به تخلیه هیجانات زنان منجر شود.

تاریخچه ایجاد پارک بانوان
ایده اولیه تشکیل این مراکز، سال ها پیش در دفتر امور زنان ریاست جمهوری مطرح شد اما پس از مدت کوتاهی این بحث به دست فراموشی سپرده شد و توجه دوباره به این بحث از سال 1382 آغاز گشت. در واقع بعد از ارائه گزارش پزشکان دانشگاه علوم پزشکی به دفتر امور زنان، مبنی بر رشد بیماری پوکی استخوان نزد زنان در اثر شیوه ی زندگی آن ها (عدم استفاده از نور خورشید به دلیل زندگی آپارتمان نشینی و خانه های مشرف به یکدیگر)، به نبود امکانات اولیه رفاهی، ورزشی و تفریحی برای زنان توجه شد و ایجاد و احداث پارک های ویژه زنان در سال های اخیر را به بحثی جدی تبدیل نمود و برای اولین بار، سازمان شهرداری های کشور با مشارکت شهرداری ها و به همراه دفتر امور زنان وزارت کشور، در ایجاد مراکز تفریحی ورزشی و رفاهی برای بهره برداری زنان، پیشگام شدند که به دنبال آن برخی از استانهای کشور، مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان، چهارمحال بختیاری، تهران و غیره، این پارک ها را ایجاد کردند.

 البته گفتنی است که برخی از کشورهای اسلامی، مانند امارات و عمان سال ها پیش، این نوع پارک ها را برای بانوان ایجاد کرده اند.

پارک های ویژه زنان مکان هایی هستند که بسیاری از زنان و دختران جوان می توانند با استفاده از لباس های راحت و مناسب، در آن به ورزش و تفریح بپردازند.

 رعایت امنیت اجتماعی، محصور بودن، مشرف نبودن ساختمان های اطراف به پارک زنان، از ویژگیهای اصلی این مراکز است، هم چنین آفتابگیر بودن، وجود کارکنان و نگهبانان زن، سیستم آب، برق، گاز، تلفن، سرویس بهداشتی، مهدکودک، زمین بازی کودکان، سالن ورزشی، استخر، پیست دوچرخه سواری و پیاده روی،همراه با بوفه و رستوران، کتابخانه، نمازخانه، سالن اجتماعات و وجود آلاچیق برای برگزاری نشستهای دوستانه و نیمکت ثابت و سیار، از دیگر امکانات رفاهی پیش بینی شده در این مراکز است.

اهداف ایجاد پارک بانوان
بنابر این باور که هیچ مسئولیت و رسالتی برای بانوان مهم تر از نقش مادری نیست و نیز با توجه به این که خانواده مهم ترین رکن و اساس جامعه است، باید قبول کنیم که بانوان پایه و اساس خانواده اند و بر اساس رسالت عظیمی که بر دوش دارند، باید به فکر ایجاد شوق و پرکردن اوقات فراغت برای آن ها بود و هم چنین به سلامت جسمی و روحی آن ها توجه ویژه ای نمود.

زن در خانواده نقش اساسی و کلیدی در تربیت فرزندان داشته و نوع تربیت نیز نقش بسزایی در شکل گیری فرهنگ جامعه دارد و چنانچه زن یا مادر در خانواده دچار مشکل جسمی یا روحی شود، همه ی خانواده تحت تاثیر آن مشکل قرار خواهند گرفت. در این راستا، ایجاد پارک بانوان برای توسعه سلامت زنان جامعه، امری حائز اهمیت است. مهم ترین اهداف ایجاد پارک بانوان عبارت اند از:
• حفظ تعادل جامعه از نظر امنیت و آرامش روانی
• حفظ و تحکیم بنیان خانواده
• پیشگیری از فروپاشی نظم جامعه
• جلوگیری از نگاه ابزاری به زن و ابتذال وی
• تامین فضاهای ورزشی ویژه بانوان
• تقویت روحیه ی شادی و نشاط در بانوان، به ویژه دختران
• تامین آرامش در نهاد مقدس خانواده
• حفظ سلامت جسمی و روحی زنان
• شادابی و تخلیه انرژی دختران جوان در محیطی امن همراه با آرامش

نیازهای شهری زنان
با نگاهی به سیر تاریخی بسیاری از مقولات مثل هنر، زبان و نیز انواع مباحث اجتماعی، سیطره ی وجه مردانگی بر آن ها مشهود است. این موضوع را می توان در زوایای شهری هم مشاهده نمود.

 این که بگوئیم سامان دهی شهرها مردانه بوده و توجه کافی به نیازهای زنان در این شهرها لحاظ نشده است، نه تنها یک رویکرد فمینیستی نیست، نوعی یادآوری در مورد شخصیت زنان و اهمیت دادن به حقوق آن ها به عنوان قشری است که در هر جامعه ای سکان شکل گیری نسل آینده را به دست او سپرده اند که در اسلام و مبانی دینی نیز بسیار به زنان و کرامت آنان پرداخته شده است.

گرچه در حوزه مدیریتی و باورهای فکری، نگاه جنسیتی به موضوعات چندان خوشایند نیست اما با توجه به این که در جامعه ی ما باورهای دینی، مذهبی و فرهنگ ایرانی حاکم است، باید با اوج تدبیر و عقلانیت از همه ی ظرفیت های موجود برای رفاه حال بانوان استفاده کرد.

اگر بانویی در خانه دچار مشکلات روحی و جسمی شود، آثار منفی آن در حوزه تربیتی، اقتصادی و کارآمدی جامعه مشخص می شود، بنابراین توجه به اوقات فراغت و سلامت روحی و جسمی زنان، یکی از مهم ترین نیازهای آن هاست.

مردم چه می گویند؟
با وجود افتتاح گاه به گاه پارك هاي زنان در شهرهاي مختلف كشور، اين موضوع هم چنان مخالفان و موافقان متعددي دارد. آن چنان كه عده اي با تحلیل نادرست، احداث اين اماكن را در جهت جداسازي جنسيتي و توهين به شأن و شخصيت زنان ارزيابي کرده و عده اي ديگر نيز با توجه به الزامات شرعي، عرفي و قانوني براي ورزش زنان، وجود اين مراكز را مفيد و داراي كاركرد اجتماعي مي دانند. برای بررسی نظرات مردم در جهت احداث پارک ویژه بانوان در شهر ساری، به پارک هایی که بیشتر مورد بهره برداری مردم قرار می گیرد رفته و با تعدادی از همشهریان به گفتگو نشستیم.

پارک شهرداری ساری، ساعت  19
زینت السادات طالبیان، کارشناس رشته ی راه و ساختمان، 68 ساله که بعضی از غروب های بهار از فضای این پارک استفاده می کند در این باره می گوید: «این حق خانم هاست که با توجه به مسئولیت های زیادی که به عهده شان هست، اوقات فراغت شان را در جایی آرام، با امنیت بیشتر بگذرانند. البته در مازندران پارک ها از امنیت لازم برخوردارند اما این نتیجه ی تحمل محدودیت های پارک عمومی است و این، هم جای خوشحالی دارد و هم هشدار دهنده است اما خانم ها؛ برای کنار هم بودن، به راحتی بیشتری نیاز دارند.

شاید برای من نوعی که عمری گذرانده ام، مختلط بودن چندان دشواری ای به همراه نداشته باشد اما برای دخترم که از قشر جوان این شهر محسوب می شود، مشکلاتی را در پی دارد.

 دخترم به صراحت عنوان می کند که محیط پارک او را معذب نموده و حس خوبی ندارد. از طرفی در پارک های ویژه بانوان این امکان وجود دارد که جوان ها در کنار میانسالان و پیرسالان قرار گرفته و این همراهی، روحیه شادی بیشتری را منتقل می کند.»

مساله مورد چالش این است که ما چطور مي توانيم از دختران جوان بخواهيم از امکانات پارك ها و مراکز عمومي، آزادانه استفاده نكنند اما در عين حال سالم و سلامت هم باشند؟!

اگر امكان استفاده از اماكن عمومي به منظور ورزش و ساير تفريح ها براي دختران مان وجود ندارد، ما موظفيم براي آن ها فضاهايي مناسب را فراهم كنيم. فراموش نکنیم که در هر سال به جمعیت زنان و دختران نیازمند به فضاهای اختصاصی بانوان، افزوده می شود .

طاهره عظیمی، فرهنگی،می گوید: «پارک ویژه ی بانوان مسلما باعث خوشحالی و نشاط زنان شهر خواهد شد. دختران جوان وقتی خسته می شوند یا حوصله شان سرمی رود و یا دوست دارند در محیط آزاد مطالعه کنند، چقدر راحت تر خواهند بود که در محیط ویژه ی همجنسان خود قرار بگیرند. در این صورت خانواده ها هم دلهره و نگرانی کم تری خواهند داشت.

مساله ی جوانان، بسیار مهم است. اگر توجه کنید، دختری که به جهت تنش های خانوادگی به پارک پناه می آورد تا در هوای آزاد خودش را آرام کند، خطرات زیادی او را تهدید می کند و اگر جای امنی برای او وجود داشته باشد، یقینا معضلات متعاقب آن نیز کاهش خواهد یافت.»

شاید بتوان گفت با توجه به شرايط اجتماعي جامعه ما كه زنان دارای امکانات مناسب برای بهره گیری از فضاهای اجتماعی و عمومی نیستند، همواره نوعی نگرانی و دلواپسی از آسیب های اجتماعی، همراه خانواده ها خواهد بود.

نگین ابطحی، 23 ساله عنوان کرد: «به نظر من برای بانوان بهتر است که از امکانات راحت تر استفاده کنند. مزاحمت ها باعث می شود که ما دختران جوان نتوانیم تنها به پارک بیائیم و مجبوریم ماهی یکبار، آن هم الزاما با خانواده از این فضا استفاده کنیم.

 توجه داشته باشید که خانواده های ما شاغل اند و ممکن است در زمان های مورد نظر ما نتوانند همراهی مان کنند. البته اگر پارکی که برای خانم ها تاسیس می شود به مرکز شهر نزدیکتر باشد، امکان استفاده بیشتر و دسترسی بهتر را فراهم خواهد نمود و یقینا استقبال خوبی صورت خواهد گرفت و به بازدهی تربیتی خانواده ها می افزاید.»

المیرا اسماعیلی،23  ساله نیز در ادامه گفت: «اگر پارکی باشد که خانم ها بتوانند با لباس راحت ورزشی از امکانات و لوازم ورزشی در فضای آزاد استفاده کنند، بسیار خوب است و مسلما کمکی است برای بالا بردن درجه سلامت  بانوان و خانواده ها.

در پارک های کنونی ساری، با وجود ابزارهای ورزشی، امکان استفاده برای خانم ها فراهم نیست. من به خاطر بعضی از رفتارها، سالی یک یا دو بار به پارک می آیم چون دل خوشی از وضعیت موجود در پارک ندارم. تا جایی که حتی برداشت نادرستی از پارک نشینی خانم ها وجود دارد و این مساله به گونه ای طعنه آمیز، میان مردم مطرح می شود!»

پارک دامادی ساری، ساعت 20
خانواده ای متشکل از یک پدر، مادر و دو فرزند دختر نشسته بر نیمکتی، از هوای مطبوع بهاری لذت می برند. صمیمیت آن ها بهانه ای شد تا پای نظرات شان بنشینیم. مادر خانواده می گوید: «آپارتمان ها ما را از هوای آزاد و تنفس زندگی دور کرده اند و این پارک ها تنها جاهایی هستند که ما را با طبیعت پیوند می دهند.»

پدر خانواده ادامه می دهد: «اگر پارک ویژه بانوان وجود داشته باشد، زمانی که در محل کار خود هستم، خیالم راحت است که در غیابم جای امنی وجود دارد تا زن و دخترانم در آن جا تفرج کنند و راحت باشند. البته شاید برخی بگویند؛ این کار جداسازی، ناخوشایند است اما به نظر من؛ انتخاب با خود ماست. آن ها که دوست ندارند، می توانند از فضاهای مختلط و خانوادگی استفاده کنند.»

 او گوشه ای از پارک را نشان می دهد و می گوید: «این جوان های موتورسوار که به (ساقی) معروف اند به رد و بدل اقلام غیرقانونی میپردازند. حالا بگوئید چطور می شود دخترم را تنها به این اماکن بفرستم!؟ من از مسئولین می خواهم این برنامه را سریع تر عملی کنند؛ مسلما ما مردم از همکاری دریغ نمی کنیم.»

پارک کوشاسنگ ساری، ساعت 6 صبح
فرهنگ، عادات، رسوم و خواسته هاي جامعه ما، انتظار ويژه اي از زنان دارد. دوچرخه سواري يا اسكيت زنان در معابر عمومي، پذیرفته نیست و با توجه به شرايط اجتماعي كشورمان، وجود فضاهای ویژه زنان، داراي كاركرد اجتماعي و مفيد ارزيابي مي شود.

اعظم ه. ، 27 ساله مي گويد: «با پوششي که ما در مجامع عمومی داریم، دوچرخه سواري يا اسكيت يا ديگر ورزش ها در محل های عمومی مقدور نيست. شايد هم من و مادرم بخواهيم از نور آفتاب راحت تر استفاده كنيم، بنابراين وجود چنين مراكزي در كشور ما ضروري است.»

در این بین با نقطه نظرات مخالف هم برخورد نمودیم که احداث مراکز مجزای برای زنان را بی فایده می دانند.
مريم ناظمی،  22ساله، دانشجو مي گويد: «من با هرگونه جداسازي جنسيتي مخالفم. فرهنگ جامعه بايد اصلاح شود و جامعه بايد دختران را همان گونه كه هستند، بپذيرد. من به عنوان يك زن حق دارم در پارك ها و معابر عمومي ورزش و دوچرخه سواري كنم.»

شاید برخی معتقدند؛ عرف و قوانين نانوشته، محدودیت هایی را که قانون منع نمی کند، برای زنان ایجاد کرده و مهم ترین راه برای مبارزه با آن ها، بی توجهی و عبور از آن هاست.

ساناز فخریان، 30 ساله، دانشجوی روان شناسی مي گويد: «ما زنان بايد تلاش كنيم فضاهاي صرفاً مردانه را تغيير دهيم. مثلاً سال ها پيش؛ قهوه خانه، فضايي كاملاً مردانه تلقي مي شد و هيچ زني حاضر نبود به اين مراكز وارد شود اما ما زنان تصميم گرفتيم با رفتن به اين مكان ها، سنت هاي قدیمی را تغییر داده و برای خود در کافی شاپ و چایخانه های سنتی جایی باز کنیم.»

وي ايجاد اين چنين فضاهايي را تسليم شدن زنان در مقابل عرف و سنت هاي بي جای مردانه مي داند و مي گويد: «با اين روش، زنان مي پذيرند كه همه چيز تك جنسيتي ساخته شود اما این تغییری در فرهنگ ایجاد نمي كند. ما زنان بايد تلاش كنيم كه در فضاهاي مشترك، به مردان بياموزيم كه حرمت مان را حفظ كنند ولی در عین  حال با توجه به آن چه که اگر  ناگفته بماند بهتر است، ایجاد فضایی مجزا ایده خیلی خوبی است.»

 کارشناسان چه می گویند؟
برای واکاوی اهمیت و ضرورت ایجاد این نوع پارک ها، با وجود آن که پیش از این به میزان کافی سخن گفته شده و در شهرهای بسیاری از جمله کلان شهرهای تاسیس شده و به بهره برداری رسیده است، با دکتر «محمد رضا سلیمانی بشلی»، جامعه شناس، به گفتگو نشسته و نقطه نظرات او را جویا شدیم.

 وی درباره آمادگی پذیرش شهر ساری از منظر جامعه شناسی گفت:«در شرایطی که جامعه ما از مرز سنت به شکل اولیه اش گذر کرد و مدرنیسم را تجربه کرده است، بعید به نظر می رسد که تفکر مدرن در فضای شهری ما حاکم نشود.

 مردم از نظر نوع و سطح تحصیلات و دیگر شاخص ها از سبک زندگی مدرن بهره جسته اند. لذا زندگی در شهری پر ازدحام و پر ترافیک مثل ساری، به طور جدی نیاز به فضاهای فرهنگی و اجتماعی، مثل؛ فرهنگسرا و و بوستان و پارک برای گروه های سنی و به تفکیک جنسیت هم دارد. قابلیت و ظرفیت فرهنگی حضور و استفاده از این فضاها برای مردم ساری  کاملا وجود دارد.»

سپس  در ادامه ،به ضرورت های بوستان ویژه بانوان اشاره کرد و دلایل آن را این گونه عنوان کرد:«دلایل متعددی ضرورت این امر را ایجاب می کند. اول وجود فرهنگ ایرانی- اسلامی در بین مردم است که حضور دو جنس مخالف را در کنار هم برای فعالیت های تفریحی نمی پسندد، دوم استقبال اکثریت جمعیت زنان و دخترانی است که مشتاق استفاده از این نوع فضاها هستند و مهم تر از همه، تضمین  سلامت روانی - اجتماعی جامعه است.

هم چنین احداث این فضاها، احترام به حقوق شهروندانی است که حضور در فضاهای مختلط را مانع از تفریح سالم خود می بینند و نیز در کنار آن ها، احترام به حقوق مردان برای داشتن آزادی عمل بیشتر در فضای خاص خودشان است.»

سلیمانی در پایان افزود: بنا به منطق جامعه شناختی، یک جامعه سالم جامع های است که همه نوع امکانات و فضاها را برای همه ی گروه ها و اقشار و طبقات اجتماعی، با هر گروه سنی و از هرجنس و هر سطحی، چه به طور گروهی و یا به طور مجزا و تفکیک شده، در نظر بگیرد.»

ساکنان شهر ساری و استان مازندران به دلیل گرمای شدید و شرجی گاه بیش از حد، از همه به فضاهای تفریحی برای استراحت و تنفس نیاز دارند اما متاسفانه تا کنون کم تر به این مهم پرداخته شده است.

 با توجه به این که این کار قبلا در سایر کلان شهرها انجام شده و از نظر امکان سنجی و ضرورت، مطالعات خوب و قابل دسترسی صورت گرفته، سراغ یکی از مدیران مسئول رفتیم تا در جریان برنامه ریزی ها و ظرفیت های این شهر در خصوص چنین نیازی برای جامعه، پرس و جو کنیم:

«علیرضا حمیدی»، مدیر عامل سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری ساری در این باره بیان کرد: «ما در برنامه های خود، این بوستان ها را مورد نظر داریم اما عنایت داشته باشید که بوستان بانوان، به ویژگی های خاصی دارد که در هر مرحله ای نمی توان آن را احداث نمود و باید توجه داشت که ما به دنبال آن نیستیم که در جهت تحقق شعارها، صرفا منطقه ای را با چند درخت و گل و گیاه و صندلی بیاراییم و بعد نام بوستان را به آن بدهیم. حتی تاکید شهردار محترم شهر ساری، بر آن است که بوستان ها باید مجهز و شکیل باشند.»

 وی ضمن اشاره به توجهات اخیر به بهبود وضعیت مبلمان شهری و تجهیز بوستان ها، در ادامه اظهار داشت: «برنامه بوستان ویژه ی بانوان، در حال تحقیق و بررسی است، چون مکان و موقعیت احداث آن باید مناسب بوده و امنیت لازم را داشته باشد به این دلیل هنوز در دستور کار قرار نگرفته است.»

 ضرورت های ایجاد پارک بانوان
زنان، تاثیر گذارترین قشر بر سلامت و شادابی جامعه می باشند. از این رو، توجه به مسائل بهداشتی و روانی آنان از اهمیت بالایی برخوردار است. پارک های ویژه خانم ها با اختصاص مکانی سرسبز و آزاد برای استفاده از نور خورشید و امکانات ورزشی و تفریحی، مساله سلامت را مد نظر قرار داده و با متمرکز کردن تعداد زیادی از خانم ها در محل پارک و برگزاری کلاس های آموزشی، بهداشتی و ورزشی، به این ضرورت اصلی جامعه خواهد پرداخت.

در جمع بندی آن چه ذکر شد، می توان ضرورت های زیر را برای ایجاد پارک های بانوان در نظر گرفت:

ضرورت های کارآفرینی برای زنان:
• کار آفرینی در جامعه یکی از بزرگ ترین خدمات به اقتصاد جامعه و شهروندان می باشد. از طرفی ضرورت اشتغال زایی مناسب برای زنان و ایجاد محیط های امن و مفرحی که برای آنان در نظر گرفته شده، در اختصاص دادن پارک هایی به  بانوان است. ایجاد بازارچه های کارآفرینی، استفاده نیروهای آموزش دیده در نگهداری پارک و برخی مسائل فنی آنان و اداره مکان هایی مانند: بوفه ها، کافی شاپ ها و رستوران های درون پارک نیز موقعیت مناسب و امن در اختیار تعدادی از زنان جویای کار قرار خواهد داد و نیز مکانی برای کارهای سبک و پاره وقت، مانند؛ ارائه بافتنی های تزئینی و کارهای دستی که خانم های سالمند و یا بانوانی که برای کارهای خانگی خود محل عرضه ندارند، ایجاد خواهد شد. این ایده می تواند ضمن پر کردن اوقات فراغت سالمندان که در پارک ها می گذرد، برای اکثریت زنان سالمند که بیمه نبوده و درآمدی ندارند، منبعی برای کسب درآمد باشد.

ضرورت های اجتماعی و فرهنگی:
• حمایت از تشکل های زنان و آشنایی اقشار مختلف بانوان با نخبگان و انجمن های حامی زنان ،با احداث مکان هایی در پارک و برگزاری جلسات مختلف، از ضرورت های فرهنگی و اجتماعی احداث پارک هایی ویژه زنان تلقی می شود. از آن جا که بر اساس نظرسنجی ها بیش تر استفاده کنندگان از این پارک ها زنان خانه دار و دختران جوان خواهند بود، خدمات فرهنگی، آموزشی، هنری در محل این پارک ها، سهم به سزایی در غنی کردن اوقات فراغت این عزیزان خواهد داشت.

*این گزارش پیش تر در ماهنامه "ارمون"منتشر شد که از سوی همکاران ما برای بازپخش در اختیار مازندنومه گرفت.