مازندنومه، احسان شریعت: گاه در فرهنگ ما ایرانیان برخی از عناصر فرهنگی از شأن و جایگاه خویش خارج شده، راه های دیگری را در پیش می گیرند.

در این حالت هم از محتوای غنی فرهنگی خویش تهی شده و هم کارکرد ذاتی خویش را ازدست داده و دارای کارکردهای جدیدی می شوند.

 در این راستا باید به پدیده ای اجتماعی اشاره کرد که در سالیان اخیر گریبان فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان (به ویژه مردم مازندران) را گرفته است.

 اغلب مناسک دینی هم دارای جنبه های فردی بوده و هم جنبه های اجتماعی را در بر می گیرد. حج به عنوان یکی از زیباترین مناسک دینی در دین اسلام مورد توجه تمامی مسلمانان جهان قرار داشته و شوق بسیاری در وجود تمامی آنها برای مشرف شدن به مراسم حج ابراهیمی وجود دارد.

 این یک امر طبیعی است که مسلمانان به شدت علاقه مند به رفتن به خانه کعبه و به جای آوردن مراسم حج باشند، اما در این زمینه چند مسأله وجود دارد که پس از بیان آن ها به پدیده اجتماعی مورد نظر از دید نظریه ای فرهنگی پرداخته می شود.

 اول- هر ساله تعداد زیادی از ایرانیان به خانه خدا مشرف می شوند (حج تمتع و حج عمره).

دوم-گاه در میان این سیل عظیم حاجیان، افرادی وجود دارند که برای بار دوم یا چندم به سفر حج می روند.

سوم-برخی عقیده دارند سفر حج در صورت استطاعت مالی باید به همان یکی دوبار محدود شده، اگر فرد توان مالی بیشتری دارد باید در راه کمک به هموطنان خود انجام دهد. وقتی کسی حج واجب خود را انجام داد دیگر نیازی به حج عمره نیست،باید به واجبات دیگر پرداخت.

 چهارم-حاجیان زیادی وجود دارند که پس از بازگشت از سفر خانه خدا به دلیل شوق مذهبی وافری که در این سفر برایشان حاصل می شود طالب سفرهای دوباره و چندباره می باشند.

 پنجم-حاجیان در سفر به خانه خدا معمولاً برای اقوام و خویشاوندان از بازارهای عربستان خرید می کنند. گاه این قضیه آن قدر پررنگ می شود که گویی حاجی تنها برای خرید به حج آمده است!

 ششم-برخی از حاجیان پس از بازگشت از سفر حج مراسم بسیار بزرگ و پرخرجی برگزار می کنند. ابتدا باید گفت همانگونه که پیش تر عنوان شد نمی توان منکر کارکردهای بسیار زیاد اجتماعی و عقیدتی این فریضه ناب شد.

حج به عنوان یکی از اصلی ترین فرائض دینی تجسم وحدت مسلمین است که هم کارکرد فردی داشته و می تواند وجود یک مومن را سرشار از معنویات و تقوای الهی گرداند. هم چنین می تواند کارکرد اجتماعی داشته و به وحدت و اتحاد مسلمانان بینجامد.

البته در این فرصت اندک نمی توان به تفصیل از دریای بیکران و گوهرهای ناب دین مقدس اسلام سخن گفت. آنچه در اینجا مدنظر است برداشت های فرهنگی و نوع دینداری برخی از اقشار اجتماعی است.

 شش مورد فوق به عنوان بخشی از واقعیت های جاری جامعه است. آنچه در این مجال مطمح نظر است آن است که وضعیت اجتماعی و فرهنگی در برخی از ایرانیان (به ویژه مازندرانی ها) در حال ساختن یک پدیده اجتماعی جدید است؛ پدیده ای که دارد اصل و کنه فلسفه حج را در میان مردم به سمت و سوهای دیگری می برد.

در سالیان اخیر با افزایش رفاه عمومی و رشد نقدینگی در میان اقشار مختلف مردم، میل وافر معنوی به سفر حج به صورت سفرهای فراوان به وقوع پیوسته است. رشد نمودار میزان حاجیان ایرانی موید این ادعاست.

در این میان استان مازندران جزء استان هایی است که در نمودار میزان حجاج در رتبه های بالا قرار دارد. استان مازندران در کنار استان هایی همچون تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس، و خوزستان از جمله استان هایی است که میزان سهم بسیار بالایی از اعزام حجاج دارد.

آنچه در این میان توجهات را به خود جلب می کند حواشی بسیار زیادی است که از فریضه حج در برداشت های اجتماعی و فرهنگی خودنمایی می کند.

 خرید پرحجم لوازم لوکس و گران قیمت از بازارهای عربستان که حجم عظیمی از ارز را به جیب عرب ها و تولیدکنندگان خارجی (به ویژه چینی ها) وارد می کند، مراسم بسیار پرخرج و بزرگی که به هیچ عنوان با روح حج سازگار نیست، ولیمه هایی که جدیداً در هتل ها و سالن های پذیرائی بزرگ انجام شده و سرشار از اسراف و تظاهر است و نصب بنرها و پارچه نوشته های مختلف ورود حاجیان.

 جالب تر اینکه در این اطعام ها نه تنها چیزی به نیازمندان نمی رسد بلکه آشنایان و نزدیکانی هم طبقه که نیازی ندارند، حضور دارند. همه ی اینها در کنار آن دسته ای است که برای دفعات بسیار به حج می روند.

 وقتی به تمامی جوانب اجتماعی موضوع نگریسته شود می توان گفت گویی فریضه الهی حج در بین برخی از افراد و اقشار به محفلی برای کسب منزلت اجتماعی و یافتن شأن و شخصیت والا تبدیل شده است. 

کعبه یک سنگ نشانی است که ره گم نکنی / حاجی احرام دگر بند و ببین یار کجاست

ایمیل نویسنده:  (abie_malakouti_2008@yahoo.com)