مازندنومه؛ محمدحسن آغاز، پژوهشگر اجتماعی و رسانه: فرهنگ عاشورا برخاسته از نهضت امام حسین علیه السلام است که بر دو پایه امربه معروف و نهی ازمنکر استوار است.

این فرهنگ همان طور که امام خمینی (ره ) فرموده است، نیازمند زنده نگهداشتن است و امروزه در جامعه ما نیازمند احیای مجدد است، چرا که با یک سری خرافات و ارزش های موهوم ادغام شده است .

نسل جوان و کودکان ما با این فرهنگ، آشنایی چندانی ندارند و چنان به ظواهر امور در عزاداری ها ، زنجیرزنی ها و سینه زنی ها چسبیده اند که دل به ارزشهای بنیادین آن نمی بندند.

فرهنگ عاشورایی قیام علیه هرنوع بیدادگری ظالمانه است که نیازمند آموزش و تربیت دینی است و این مهم در رسانه های جمعی ما هم کمتر تبلیغ می شود و در مساجد وتکایا به شکل واژگونه دنبال می شود.

کمرنگ شدن ارزش ها و آموزه های عاشورایی باعث شده است که مراسم و آداب عاشورایی در ایام عزاداری نیز به خرافات گراییده و این از ناآشنایی اقشار مردم با این ارزش ها نشان دارد.

توجه به نحوه انتقال درست این ارزش¬ها نیازمند درک قدرت رسانه¬ها و مطبوعات است که باید به شیوه درست و به نحو مطلوب به حفظ آن، همت گماشت.

مهندسی فرهنگی که گام حساب شده و سنجیده برای تحقق بهینه ارزش ها در جامعه است، زمینه ای را فراهم می سازد که یکی از مهمترین ارزش های فرهنگی ما شیعیان لباس تحقق بپوشد.

در مهندسی فرهنگی، یکی از زمینه های اساسی تحقق ارزش ها، توجه به راه هاست که زمینه را برای اجرایی شدن اهداف فراهم می سازد.

سئوال اصلی این است که راه های تحقق معنویت و آموزه¬های عاشورایی چه می باشد و چگونه می توان به ترویج و نشر این ارزش ها، از طریق نهادها و سازمان های فرهنگی رسانه¬ای پرداخت و چگونه می¬توان از طریق خویشتن شناسی، خانواده، دیگران مهم(significance others) و یا گروه های همسالان(peer group) به انتقال درست فرهنگ عاشورایی پرداخت؟

از آنجایی که نقش راههای تحقق اهداف فرهنگی به اندازه مدیریت وسیاست مهم هستند؛ بی توجهی به آن باعث شده است که راه های تحقق آن را باتوجه به ظرفیت انسانی نشناسیم و در نتیجه، پیوستگی لازم در زمینه انتقال ارزش های فرهنگی در جامعه ایجاد نشود.

جامعه و آموزه های معنوی

هرجامعه ای براساس فرهنگ خویش به حیات خویش ادامه می دهد و در جامعه اسلامی ما که آموزه های شیعی جایگاه اساسی دارند، چهارپایه اساسی قرآن کریم، سنت، عقل وحدیث زمینه معنویت بخشی والهی شدن را فراهم می سازند.

معنویات و یا ارزش های فرامادی ، ارزش هایی هستند که در هرجامعه ای بسته به ماهیت آن جایگاه اساسی در زندگی مردم دارند.

در جامعه اسلامی ما که ماهیت معنوی آن برگرفته از کلام خدا، سیره پیامبر، رفتار علوی و قیام عاشورایی امام حسین (ع) تنظیم شده است، زمینه ای را فراهم می سازد که بتوان به تحقق معنویت امیدواربود.

عاشورا چیست؟

عاشورا در فرهنگ ما در جهت تحقق معنویت فقط یک حادثه نیست، یک فرهنگ است برای اجرای امربه معروف و نهی از منکر.

ملت ما برگرد در و دیوار این حرکت امام حسین(ع) فرهنگ ساخته و به آن به عنوان یک حادثه نمی نگرد، بلکه واقعه ای است که برای ما شور و شعور را باهم گره زده است و تبدیل به یک آموزه ماندگار کرده است. آموزه¬ای که انسان ساز و حرکت آفرین است و معنی بخش زندگی.

زندگی یک مسلمانِ شیعهِ حسینی ، متاثر از قیام امام حسین (ع ) است. این قیام، فرهنگ عاشورایی ما را شکل می¬دهد و با این تفسیر، عاشورای واقعی ما در ایام محرم ، شکل می گیرد.

عاشورا یک حرکت فرهنگی معنوی برای اجرای احکام خدا برروی زمینی است که بر اثر نادرستی های قوم پلید یزید و معاویه و ابن ملجم، به بیراهه رفته و فلسفه عاشورا و آموزه های عاشورا، با این مقدمات شکل می گیرد.

در بررسی واقعه ای که در روز عاشورا رخ می دهد به نوعی با یک جوشش و طغیان روبرو هستیم که همانند هر جوشش انسانی شکلی از عشق در آن وجود دارد.

کمیت و کنترل پذیری این عشق، معمولا مبهم و غیر قابل تعیین است؛ به طوریکه گاهی رستگاری را نیز می توان از بیدادگری و ستمگری قومی دیگر نتیجه گرفت؛ با این وصف نمی توان طغیان و شورش بر آرزومندی مادی و انکار هستی خویش را دلیلی بر حقانیت یک واقعه تاریخی برای الگو شدن دانست.

طغیان یا فتحی تمام است همراه با ویرانگری و یا شکستی تلخ همراه با نابود شدن و این به هیچوجه امری حسابگرانه نیست.

«ابن اثير» در کتاب «نهايه» مي گويد: «عاشورا يک اسم اسلامي است» و «ابن دريد» هم عاشورا را رسم اسلامي می داند.

در «مجمع البحرين» نيز آمده است: «عاشورا يک اسم اسلامي است» آنچه پيش از به شهادت رسيدن حضرت امام حسين عليه السلام بود اين بود که هم پيامبر اسلام(ص) و هم حضرت علي عليه السلام شهادت امام حسين عليه السلام را در کربلا پيشگويي کرده بودند و حتي امام حسين عليه السلام نيز شهادت خود را پيشگويي کرده بود و به برخي از پيامبران پيشين هم شهادت آن حضرت وحي شده بود، ولي پيش از اسلام ، دهم محرم را عاشورا نمي گفتند. پس از آنکه حضرت امام حسين عليه السلام در کربلا به شهادت رسيد، آن روز در ميان مردم به روز عاشورا معروف گرديد و شيعيان علي عليه السلام آن روز را روز عزا و عزاداري قرار دادند.

شيخ عباس قمي در مفاتيح الجنان مي گويد: روز دهم ماه محرم، روز شهادت امام حسين است، روز مصيبت و حزن ائمه اطهار و شيعيان آنان است و شايسته است که شيعيان در اين روز مشغول کارهاي دنيوي نشوند و مشغول گريه و نوحه باشند و زيارت عاشورا بخوانند.

نمود دیگری که می توان در گفت و شنودهای این روز دریافت، فتح خویشتن و تاکید بر آزاده بودن است. به نحوی که فتح خویشتن به عنوان یک موجود کاملا مختار و آزاد بسیار سخت تر از کارزاری است که در آن با دشمن رویارو در حال جنگ هستیم.

در واقع این اولین نماد عقلانی و اخلاقی این روز است که می توان با تکیه بر آن و ادعای نتیجه اخلاقی آن در دراز مدت، پاسداشت عاشورا را توجیه کرد.

اما پرسش اساسی این است که رهیافت ما از این روز برای رسیدن به چنین هدفی چگونه می تواند باشد؟ آیا تنها با زنده نگاه داشتن نام یک روز می توان امید داشت که نتیجه متصور آن ، روزی بارور شود؟

دومین نماد قابل اعتنای این روز، فرمان به کشتن و کشته شدن است. ما در روز عاشورا به یک پارادوکس اساسی مکتب ها حتی انسان محور هم بر میخوریم که "آیا می توان فرمان به کشتن یک انسان داد؟"

شاید خیلی ها بخواهند برای این پرسش اساسی ، ادامه ای بتراشند و به گونه ای پرسش را ادامه دهند که اگر انسانی بخواهد تو را بکشد و یا موجودیت نوع بشر را به تهدید اندازد چطور؟ اما باید گفت که منظور ما از پرسش «آیا می توان فرمان به کشتن یک انسان داد؟» صرفا همین پرسش است نه بیش از این و آنچه از پاسخ ما برای این سئوال مدنظر است نوع نگاه آن مکتب به انسان است.

به عنوان پیش فرض می پذیریم که هیچ انسانی حق کشتن انسان دیگر را ندارد. چون مرتبه هر کدام از ما در هستی یک مرتبه همسان با همنوع ما است و هستی او به هیچوجه در گستره اختیارات اخلاقی ما قرار نمیگیرد که بخواهیم در مورد موجودیتش تصمیم بگیریم.

اهداف قیام امام حسین (ع)

امام حسین (ع) به منظور انجام دادن یک واجب عظیم از واجبات دین که آن واجب عظیم با هیچ کس قبل از امام حسین (ع) انجام نداده بود، قیام کرد. واجبی که در بنای کلی نظام فکری و ارزشی و عملی اسلام جای مهمی دارد(مقام معظم رهبری ،208:1387).

هدف قیام امام حسین (ع) بازگرداندن جامعه اسلامی به خط صحیح است منتهی این قیام به حکومت نمی رسد ؛ به شهادت می رسد .(همان ، 214)

شهادت امام حسین (ع) روح تازه ای در اسلام دمید و تن ها را از رخوت و سستی خارج کرد و چابک و چالاک نمود (شهید مطهری ، 270:1387).

آموزه های عاشورا

آموزه¬های این روز بزرگ فراوانند و دراین مقال قصد توضیحی برای آن نیست و فقط طرح راه های تحقق ذکر می شود .

احیای سنت امربه معروف و نهی از منکر
خدامحوری و خداجویی
مبارزه در راه تحقق عدالت
آمیختن کارفرهنگی با ایثارو از خودگذشتگی
مبارزه با استبداد و خود رایی
احیای حکومت اسلامی
افشای باطل
عزت و مبارزه با طاغوت
برنامه ریزی و عمل به تکلیف (محدثی ، 286:1387)
حمایت از حقوق مردم و راضی بودن از خدا(همان ، 290)

راه های تحقق معنویت :تحلیل جامعه شناختی

سه امر مهم در تحقق اهداف مهندسی فرهنگی اثرگذارند که می توان آنها را هدف گذاری صحیح، مدیریت و کارامدی اعضا و راههای تحقق اهداف دانست. در این مقاله فقط به راه ها توجه می شود.

وقتی به راه های تحقق اشاره می شود،منظور تمامی راه ها و وسایلی است که یک جامعه می تواند به سمت مطلوبیت و ارزش هایی که بر آن تکیه می کند، حرکت کند.

این حرکت فقط می¬تواند از طریق چیزی که در جامعه شناسی به آن ، آژانس های جامعه پذیری گفته می شود، به منصه ظهور برسد.

راه های تحقق معنویت، گاهی به برنامه اشاره دارد که می توان به برنامه ریزی، سیاستگذاری، هدف مندی، مخاطب شناسی و... اشاره کرد.

گاهی به عوامل اشاره دارد که می توان نقش عوامل موثر بر آنها را فهرست کرد. اما گاهی این تحقق، توجه به آژانس های جامعه پذیری و فرهنگ سازی است که دراین نوشتار به چند عامل اشاره می شود.

از دیدگاه جامعه شناسان و روان شناسی اجتماعی ، آژانس های جامعه پذیری نقش اساسی در تحقق اهداف فرهنگی جامعه دارند که ما در جهت این موضوع که کاربرد آموزشی تحقق معنویات را دارد ، اشاره می کنیم.

مهندسی فرهنگی که گام حساب شده و سنجیده برای تحقق بهینه ارزش ها در جامعه است، زمینه ای را فراهم می سازد که یکی از مهمترین ارزش های فرهنگی ما شیعیان به کرسی واقعیت بنشیند.

بر اساس اهمیت موضوع، این راه های تحقق را می توان به سه دسته خرد، میانه و کلان تقسیم کرد که در تحقق آموزه¬های عاشورایی موثر است.

این سه سطح جدا از یکدیگر نیستند وتفکیک این سه سطح فقط به منطور تحلیل کارکردی است که نشان داده شود که چگونه می توان تصوری از اجزاء در فرایند راه های انتقال ارزش ها در جامعه داشت.

انسجام منطقی این سه سطح در کلیت آنهاست که همه آنها به عنوان یک آژانس شناخته شده و به طور مثال می توان اثرات خانواده را خویشتن شناسی دید و یا اثرات رسانه را به عنوان یک راه موثر در همه آژانس های دیگر مشاهده نمود که چگونه رسانه¬های نوین و یا فراگیر بر مدرسه ، دوستان و یا کانونهای فرهنگی جامعه موثرند.

خویشتن شناسی ، خانواده و گروههای دوستان در سطح خرد قرار می گیرند.
مدرسه ، رسانه و کانون های فرهنگی تربیتی در سطح میانه قرار می گیرند
دولت و حکومت و نهادهای کلان فرهنگی سیاسی در سطح کلان قرار می گیرند.

راه های خرد

1- خویشتن شناسی و نقش آن در تحقق فرهنگ عاشورایی در جامعه
خويشتن شناسي در صدر همه آموزه ها و راه ها قرار دارد و یکی از راه های تحقق معنویت در جامعه ما در حوزه مذهب شیعی است که ما را بر آن می دارد به تفکر در این زمینه بپردازیم.

خویشتن شناسی فقط به الگوهای فردی در زندگی شخصی نمی پردازد بلکه براساس آموزه های عاشورا، همه شیعیان وظیفه دارند که به زندگی خویش ، براساس فرهنگ عاشورایی نظر کنند.

این خویشتن شناسی بر اساس آموزه حرّ که خود را از قوم کفار جدا کرد و به امام حسین (ع) پیوست، گرفته می شود و هم بر اساس حرکت عاشورایی امام حسین (ع ) که بعد از بجای آوردن حج ، جهت زندگی خویش را با سرزمین نینوا تنطیم کرد.

حرّ ، آزاده ای است که به گفتگو با خود پرداخت و تمامی هستی خویش را به عنوان یک معماي بزرگ زندگي در برایر خویش قرار داد و در آخر از شهدای کربلا به حساب آمد. تا مادامي که ندانيم چه مي کنيم و به کجا مي رويم و از زندگي چه مي خواهيم ، نمي توانيم هويت واقعي خود را شکل دهيم. بايستي ياد بگيريم و در زندگي خويش تامل کنيم و به عبارت ديگر، به درجه¬ای از خود آگاهي برسيم که به اين سئوالات بدرستي جواب دهيم و گرنه نمي توانيم هويت واقعي خود را شکل دهيم .

نيروهاي درونی خود ما در شکل گيري منش و شخصيت ما نقش دارند. این همان نگرشی است که ما را برآن می دارد که خویشتن شناسی را در صدر همه راهها قرار دهیم .

قرآن کریم در سوره مائده ، آیه 54 می فرماید «مومنین کسانی هستند که درراه دین از نکوهش و ملامت احدی باک ندارند. این است فضل خدا هرکه را عطا کند و خدا واسع داناست ». این دیدگاه نشان از حرکت ما و گفتگو با خوداست که مارا عاشورایی می سازد و حرکت های عاشورایی را نیز در جامعه ما شکل می دهد.

«ما عروسکهاي خيمه شب بازي نيستيم که به نخ هايي که جامعه آنها را مي کشد واکنش نشان دهيم. بلکه مجموعه اي از ويژگيها يا مکانيسم هاي روان شناختي داريم که بوسيلة آنها ماهيت خود و جامعه ما را شکل مي دهيم"( شولتز ، 1379 : 205 )

در ديالکتيک ميان فرد و جامعه است ، خود به رشد و نمو خود ادامه مي دهد . بازي کردن ، کار ،فعاليت داشتن و نمو(رشد) خود در زندگي روزمره در پرورش خود و اجتماعي شدن آن موثر است.

«ما هماني نيست که هستيم بلکه چيزي است که از خويشتن مي سازيم. آنچه فرد را مي سازد وابسته به اعمال و رفتارهاي سازنده اي است که فرد در پيش مي گيرد. خود فهمي منوط به نيت باطني و اساسي تري است که در ساخت و باز ساخت مفهومي منسجم نتيجه بخش براي هويت شخص نقش دارد. (گيدنز 1378 : 112 )

نهایت آن که خود یکی از راههای تحقق معنویت است و این خود به جدال با آموخته های فرد برمی خیزد و اگر از عاشورا درس بگیریم ، حر ، به عنوان یکی از فرماندهان لشکر عاشورا با خود به جدال پرداخت و در آخر، عاشورایی شد.

2- خانواده و نقش آن

خانواده هم هدف تحقق فرهنگ عاشورایی است و هم راه تحقق در جهت ترویج فرهنگ عاشورایی که افراد در آن می زیند و بالنده می شوند. خانواده بنيان زندگي اجتماعي و اولين کانون تربيت فرزندان است.

نهاد خانواده، اساسي ترين و اولين محيط اجتماعي شدن است . گرچه تاثير خانواده امروزه به سبب جابه جايي نقش ها، کم شده است اما هيچگاه اين تاثير از بين نرفته است.در جامعه امروزي، اجتماعي شدن پيش از همه در يک زمينه کوچک خانوادگي رخ مي دهد.در بسياري از فرهنگ ها، عمه ها و خاله ها ،عمو ها يا دايی ها و نوه ها غالباً جز يک خانواده واحد بوده و مراقب کودکان هستند. (گیدنز،1373 :85 ).

نخستين وحدت اجتماعي که انسان بدان علاقه پيدا مي کند؛ خانواده است و رشد اخلاق او با محبت و وفاداري به وحدت بزرگتر ها توسعه مي يابد تا آن که وطن پهناورش نيز در نظر او تنگ مي نمايد( کي نيا 1373 : 602 ).

خانواده هم محل کار و هم کانون عبادت، هم ديوان قضا و هم مرکز تعليم و تربيت براي زندگي متعالي، هم نوعي و شيوه زندگي است. زندگي پر حلاوت و برخودار از تفاهم و تعاون متعالي محض که تنها قانون حاکم بر آن قانون اخلاقي و رواني و محبت و فداکاري است . ( همان ، 602 )

خانواده از راه های مختلف می تواند بر فرهنگ عاشورایی موثر باشد. از اولین راه ها ؛ به عنوان یک الگو، سرمشق فرزندان است.

از طریق گفت وگو و مباحثه می توان بر این حرکت عظیم موثر بود. از طریق ، دعوت به شرکت در مراسم و یا از طریق همراهی در حرکت های شورآفرین که نام مشارکت خانوادگی نامیده می شود.

نوع ارتباط نوجوان با والدين در چگونگي شکل گيري هويت دینی آنان موثر است . پژهشهاي مختلف نشان می دهد معنویت نیز همچون دیگر آموزه ها ، نیازمند انتقال صحیح است و این خانواده است که می تواند در این زمینه هم نقش اصلی را در کنار راه های مختلف به عهده گیرد.

خانواده به عنوان منابع زندگي نه فقط براي افراد بلکه براي نهادهاي اجتماعي به حساب مي آيد. گروههاي نخستين از جمله خانواده، گروه بازي که روابط صميمانه و احساس در آنها جاري است؛ منابع اصلي براي ايجاد نهادهاي اجتماعي شمرده مي شوند (توسلي ، 1370 : 298 ).

نقش ديگران مهم و تعميم يافته در تحقق معنویت در جامعه

«ديگران مهم» (Significant others) يا تاثير گذار کساني هستند که شخص به آنان توجهي خاص دارد و ارزيابي آنان، افعال اميال را پاداش مي دهد.

ديگري تعميم يافته نیز عبارت از ادغام ارزيابي ها و ارزش هاي ديگران موثر و به ويژه ديگراني است که در نزد شخص مرجع محسوب مي شوند. (گرث و ميلز ،1380 : 140 )

از ديدگاه جامعه شناسان حوزة انتقادي ،ديگران مهم نقش اساسي در اجتماعي شدن افراد دارند. براي درک و شناخت آدمي چهارمفهوم مفيد است. اين چهار مفهوم تاثير بسزايي از ديدگاه ما در اجتماعي شده دارند:ارگانيسم ،ساختار رواني ،شخص وخود ساختار منش (1380 : 56 )

از طريق همانندسازي نگرش ها ،علايق، رفتارها و لباس پوشيدن و الگوهاي رفتار مادري خود را مي گيرد. از ديدگاه «ماوسن »، همانندسازي با تقليدصرفاً تکرار واکنشهاي مشخص و قابل مشاهدة ديگران است حال آنکه همانند سازي ظريف است که به موجب آن کودک الگوهاي کلي و گسترده تفکر را دروني مي کند.

همانند سازي نشان دهندة پيوند عاطفي شديد کودک با شخص است که با او همانند سازي کرده حال آنکه تقليد چنين نيست از ديگر جوانب مهم همانند سازي ادراک کودک از شباهت بين خود و شخص ديگر است ووقتي کودک به اين شباهت پي برد اين اعتقاد در او ايجاد مي شود که با آن الگو خصوصيات مشترک دارد.

در جامعه ما ، تحقق معنویت به بزرگان و یا افراد تاثیرگذار برمی گردد که به عنوان الگو در نظام خانواده آمد وشد دارند و رسانه بایستی به این مهم در تحقق معنویت بپردازد. این الگوهای به ظاهر کوچک ، ارزش-سازهای واقعی هستند که بایستی در حوزه تربیت دینی به آن توجه داشت .

راه های میانه

راه های میانه ، واسطه های کوچک در تربیت دینی و تحقق فرهنگ عاشورایی است که می توان به نقش مدرسه ،دانشگاه و اشاره کرد.

3- نقش مدرسه و دانشگاه در تحقق معنویات عاشورایی

«مدرسه نهادي اجتماعي ونمايانگر فرهنگي است که مدرسه جزئي از آن است و به کودک جهان بيني ، عادات و رسوم و مهارتها و دانش خاص را منتقل مي کند. مدرسه ، نظام اجتماعي کوچکي است که کودک در ان قواعد اخلاقي ، عرف اجتماعي، نگرش ها و شيوه هاي برقراري ارتباط با ديگران را مي آموزد.

مدرسه غالباً شبکه اي از گروه همسالان براي کودک و نوجوان مهيا مي کند . نفوذي که مدرسه دارد همه به دليل وجود شاگردان ديگر هم به دليل وجود معلمان و برنامه ريزي درسي است» ( ماوسن ،1368 : 485 ).

سه کارکرد مهم مدرسه شامل جامعه پذيرکردن نسل جديد با ارزشهاي مسلط جامعه ، بويژه با ارزشهاي محيط خارج از خانواده است. در مدرسه، کودک ارزشهاي عام گرايي ، عملکرد ، ويژگي و بي طرفي عاطفي را دروني مي کند. اين ارزشها هستند که کودک با آنها در محيط خانوادگي کمتر ارتباط پيدا مي کند. از اين ديدگاه، مدرسه محيط جامعه پذيري اصلي براي انگيزه هاي اقتصادي و عقلاني است.

کارکرد دوم مدرسه، تربيت و آماده سازي افراد براي تصرف مشاغل گوناگون در جامعه است . کارکرد سوم مدرسه، در سطح آموزش عالي ارتباط تنگاتنگي با تحقيقات علمي دارد. از اين ديدگاه ،مدرسه محل خلاقيت ، نوآوري و دگرگوني است (روشه ،1376 : 69).

دانشگاه نیز کانون بزرگتری است که معنویت ها در آن تجلی حضور می یابد. دانشگاه فقط عرصه علم اندوزی نیست بلکه عرصه تمرین معنویت برای مدیریت جامعه فرداست که نیازمند آن است جوانان به این مهم هدایت شوند.

براین اساس می توان گفت که مدرسه و دانشگاه ، یکی از راههای تحقق معنویت در جامعه اسلامی است و بایستی به آن به عنوان یک واسطه وراه توجه ویژه شود و فرهنگ عاشورایی در محیطی که هم معلم و هم فضا می تواند نقش اساسی را بازی کند، بایستی به آن توجه داشت .

4- رسانه ها وآموزه های عاشورایی

رسانه ها در عصر حاضر در صدر همه راههای تحقق فرهنگ عاشورایی قرار دارند . «رسانه هاي جمعي از قبيل روزنامه ،نشريات ادواري و مجلات ،راديو و تلويزيون ، نگرشها و بينش هاي مردم را عميقاً تحت تاثير قرار مي دهند . آنها انواع گوناگون اطلاعات را که افراد به گونه ديگري کسب نخواهند کرد،انتقال مي دهند » (گيدنز ،1373 : 87 ).

با ظهور تکنولوژي های پيشرفته صوتي – تصويري(Audio – Visual ) ديگر همه به انواع نرم افزار ها مجهز و در همة امور از آن استفاده مي کنند . رسانه ها تار وپود نمادين زندگي اجتماعي ما را تشکيل مي دهند. ارتباطات الکترونيکي حتي در دسترس کساني که کاملاً بيسوادند قرار دارد .حتی در دوره افتاده ترين نواحي کشور، يافتن مردمي که راديو و تلويزيون دارند امري عادي است.

نوجوانان ، از دوران کودکي تلويزيون تماشا مي کنند . آنها مي توانند از تلويزيون هم رفتار جامعه پسند و هم رفتار پرخاشگرانه بياموزند(ماوسن ، 1368 : 515 ).

در طول تاريخ بشري ، اين اولين باري است که انسانها با رسانه چنین خو گرفته اند و به جاي آنکه با جهان خارج ارتباط مستقيم و جدي برقرار کنند اين رابطه را از طريق تصاوير برقرار مي سازند و به جاي آنکه با جهان واقعي و خارج از ذهن روبرو شوند ، با تصاويري از آن روبرو مي شوند( پستمن ، 1373: 14)

یکی از راه های تحقق معنویت در جامعه امروز ، استفاده از فرهنگ مجاز است که رسانه ها به ترویج آن می پردازند.

رسانه های تصویری نقش اساسی در انتقال ارزشهای بصری عاشورا دارند. آنها می توانند آن چه را که امروز واقعیت مجازی می نامند ،در قالب فیلم و انیمیشین به تصویرسازی حرکت عاشورایی و حماسه حسینی کمک کنند.

از حرکت امام حسین (ع) بعد از مراسم روز عرفه به سمت کربلا و شهادت همه یاران و اصحاب وی و اسارت خانواده وی تا دمشق و خطبه های غرای یک زن عاشورایی که زمینه ساز بیداری مردمی و قیام مختار شده است ، می تواند در قالب فیلم و انیمیشین برای مردم و نسل کودک و نوجوان ما به تصویر کشیده شود .

خونخواهی حسین عظمتی است که بعد از واقعه عاشورا یکی از آموزه های فراموش ناشدنی است که هنوز بعداز 1400 سال مردم کوفه و عراق در روز تاسوعا و عاشورا با مراسم ویژه خویش که بر سرو روی خود می زنند وهروله کنان در بین الحرمین می¬گردند، نشان از پشیمانی مردم امروز آن منطقه و شیعیان از درس ناآموختگی گذشتگان است که باعث شده است ، فرزند پیامبر را به شهادت برسانند.

5- کانون های فرهنگي – اجتماعي

مفهوم فرهنگي – اجتماعي (socio – cultural) به خرده نظامي در نظام کل اجتماعي اشاره داردکه مبتني بر ارزش ها و هنجارهاست. اين مفهوم گرچه تا حدودي روشن است اما با کمي ابهام هم همراه است و گاه افراد را دچار مغالطه مي کند.

حفظ موجوديت الگويي (Pattern maintenance ) يعني حفظ و نگهداري الگوهاي فرهنگي بنياني ، يکي از عملکردهاي هر سازمان اجتماعي است که اين نقش را آموزش و پرورش و جامعه پذيري با ميانجيگري خانواده در جوامع بزرگتر ايفا مي کنند( توسلي ، 1373 : 253-247 ).

مسجد بزرگترین کانون فرهنگی در محلات است و مراکز دیگر نیز جای خود دارد . این کانون های فرهنگی ، مرکز تربیت معنوی در یک جامعه اسلامی است و بایستی از همه لحاظ آنها را جدی گرفت و در یک جامعه اسلامی ، انعکاس فعالیت های کانون ها نیز در رسانه و یا در مدرسه و اجتماعات محلی نیز از اهمیت اساسی برخوردار است .

6- سازمان های فرهنگي – ديني:

دين به عنوان مجموعة پيچيده اي از وحي ، آموزه ، کلام ، فلسفه ،عرفان و بالاتراز همه اخلاق مطرح است .همچنین ، دين به عنوان الگوهاي انديشه ، رفتار فرهنگ مبتني بر وحي اتلاق مي شود که معتقد است زندگي در چارچوب و بر اساس وحي موجب آرامش دنيايی و رستگاري ابدي مي شود (رجايي ،1382 : 109 ).

سازمان های فرهنگی دینی ، همچون سازمان تبلیغات اسلامی ، اوقاف ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی چه در داخل و خارج از کشور نقش اساسی در معنویت بخشی به جامعه و ترویج فرهنگ عاشورایی دارند. آنها می توانند با تدوین استراتژی مناسب تبلیغی و با مخاطب شناسی لازم ، راههای تحقق معنویت را در جامعه تسهیل نموده وبه عاشورایی شدن جامعه کمک نمایند.

طبیعی است وظیفه این سازمانها هدف گذاری صحیح ، برنامه ریزی لازم و تحقق راههای این اهداف است که نیازمند برنامه ریزی ، مخاطب شناسی ، نیازسنجی و شیوه های موثر تبلیغی هستند تا رسانه هایی مثل صدا وسیما موثرتر عمل کنند .

راه های کلان

7- حکومت دینی و تبلیغ فرهنگ عاشورایی

حکومت مفهومی فراتر از دولت است و به تمامی شرایط فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی جامعه که مبتنی بر ارزش ها و اعتقادات یک گروه –الهی یا غیر الهی – که سعی دارند در قالب قوانین و هنجارها و در قالب نهاد وسازمان ها به جامعه بقبولانند ، گفته می شود.

حکومت ها ، بنابر ماهیت خویش ، دولت و قوای دیگر را شکل می د هند و با آموزه های خود در قالب نظام های آموزشی ، تربیتی ، فرهنگی و .... به تحقق معنویات کمک می کند. دولت به عنوان کانون اصلی فعالیت های اجرایی و تحقق عینی عدالت در هر جامعه نقش اساسی در فرهنگ سازی دارد.

اگر این فرهنگ سازی در راستای آموزه های عاشورا باشد ، دولت می تواند نقش بی بدیلی را در این راستا داشته باشد. دولت ها با آماده سازی فرصت های لازم آموزشی ، تربیتی و فرهنگی مردم را و اقشار مختلف جامعه – بخصوص جوانان را برای آموزه های عاشورا فراهم می سازند. آموزه هایی که به ما درس از خودگذشتگی وشهادت در راه اهداف متعالی وآرمانی دینی را به ما منتقل می کنند.

8- دولت اسلامی

دولت ، نهاد رسمی حکومت و نماینده اجرایی جامعه اسلامی است . درحکومت اسلامی، دین و دولت جدايى ناپذيرند و تثبيت آن و نيز ترويج دعوت، مهم‏ترين اهداف برپايى نظام اسلامى است. دولت اسلامى مبتنى بر سه ركنِ مسؤوليت حاكم، وحدت امت و احترام به اراده امت و اصول اساسى آن است که هم بر عدالت ، آزادى و جهاد مى‏باشد. در اين راستا ، چهار وظيفه براى آن احصا مى‏ شود: برپايى نظام سياسى، تحقق عدالت در عرصه فردى، توجه به خانواده ، نشر و ترويج دعوت و جهاد.

دولت موظف است با تدوین سیاست های فرهنگی مناسب و اهداف متعالی اسلامی در تعامل با سازمانهای مستقل فرهنگی از قبیل صدا وسیما و دیگر ادارات به ترویج فرهنگ عاشورایی کمک نماید

فهرست منابع

ـ بدار ، لوك و ديگران ، (1380) روان شناسي اجتماعي ، ترجمه دكتر حمزه گنجي ،‌ تهران : نشر ساوالان
- مقام معظم رهبری ( خامنه ای ، سیدعلی) (1387) درس ها و عبرت های عاشورا ، تهران :پژوهشکده تحقیقات اسلامی
- خداياري‌فرد، محمد، (1380) مسايل نوجوانان و جوانان، تهران: مجلة انجمن اولياء و مربيان.
ـ جنكينز ، ريچارد ،‌ (1380) هويت اجتماعي ترجمه تورج ياراحمدي ـ تهران نشر شيرازه .
چلبی مسعود(1381) بررسی تحربی نظام شخصیت درایران تهران :وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
رجايي ، فرهنگ (1382) مشكله هويت ايرانيان امروز ، تهران:نشرمرکز
- ریتزر جورج (1374)نظریه های جامعه شناسی دوران معاصر تهران :نشر علمی
- شرفی ، محمد رضا (1379)جوان وبحران هویت تهران :نشر سروش.
- كاستلز ، مانوئل (1380) عصر اطلاعات ، جلد دوم ، ترجمه حسن چاوشيان ، تهران :
گيدنز ، آنتوني ، (1373) ، جامعه شناسي ، ترجمه منوچهر صبوري ، تهران : نشر ني .
ـ گرث ، هانس وسي رايت ميلز (1380) منش فرد و ساختار اجتماعي ، ترجمه اكبر افسري ، تهران : نشر آگه
ـ هميلتون ، ملكه ، (1377) جامعه شناسي دين ، ترجمه محسن ثلاثي، تهران : نشر تبيان
ماوسن ، پل هنري و ديگران (1368) ، رشد شخصيت كودك ، ترجمه مهشيد پاسايي ، تهران : نشر مركز
-محدثی ، جواد (1387)درس ها وپیام های عاشورا ، تهران :پژوهشکده تحقیقات اسلامی
- مطهری ، مرتضی (1387) حماسه حسینی ، تهران :پژوهشکده تحقیقات اسلامی