گوهر‌تپه رستمكلا از جمله سايت‌هاي مهم باستان شناسي است كه به لحاظ وسعت و قرار گرفتن آن در كنار محوطه‌هاي دوران پارينه سنگي و نو‌سنگي اهميت زيادي دارد. پژوهش‌هاي متعدد در اين محوطه نشان از وجود نخستين استقرار در اين محوطه مربوط به دوران نو‌سنگي و در 7000 سال پيش خبر مي‌دهد. مطالعه روي شواهد به دست آمده از سومين فصل كاوشي در اين منطقه نشان داد كه پس از فرو‌پاشي شهر گوهر تپه و كوچ اقوام اين شهر به مناطق كوهستاني زندگان اين محوطه‌ها نياكا‌نشان را بر اساس يك مراسم آييني براي تدفين دوباره به گوهر تپه مي‌آوردند (در فاصله 4 كيلو‌متري) تا آنها را در زاد‌گاهشان به خاك بسپارند. «علي ماهفروزي»، باستان‌شناس و سر‌پرست هيات كاوش در گوهر‌تپه رستمكلا در اين باره گفت: «گوهر تپه در اواسط دوران مفرغ به يكي از بزرگترين شهر‌هاي منطقه مبدل گرديد و وسعت آن به 50 هكتار رسيد. اين شهر 3700 سال پيش به دليل گرم شدن منطقه به مرور شاهد كاهش جمعيت شد و به سرعت متروك گرديد.» وي در ادامه گفت: «مردم گوهر تپه پس از فرو‌پاشي شهر براي دسترسي به آب و گياهان خوراكي و غذا به مناطق كوهستاني مهاجرت مي‌كنند زيرا دشت به علت گرم شدن هوا ديگر پاسخ‌گوي نياز‌هاي آنان نبوده است.» از جمله پرسش‌هاي باستان‌شناسي در خصوص گوهر‌تپه وجود گورستان تاريخي عصر‌آهن آن است كه به شكل تپه ماهوري در كنار شهر قرار گرفته است. شواهد اوليه نشان داد كه احتمالا اين اقوام دوباره به شهر بازگشته‌اند، اما مطالعه روي اين شواهد منجر به كشف يافته‌هاي جديد شد. ماهفروزي در اين باره گفت: «اين امكان وجود دارد كه با سرد شدن هوا در ماه‌هاي اسفند و فروردين، در مناطق كوهستاني دوباره مردم گوهر‌تپه در ماه‌هاي ياد شده به دشت باز مي‌گشتند و برخي تدفين‌هاي خود را آنجا انجام مي‌دادند. اما ازدياد گور‌هاي به دست آمده از اين دوره نشان مي‌دهد در ديگر فصل‌هاي سال نيز در اين منطقه تدفين انجام مي شده است. به گفت وي شواهد نشان مي‌دهد كه مردم گوهر‌تپه برخي اجساد خود، از جمله نيا‌كانشان را براي تدفين به گوهرتپه مي‌آوردند تا در زاد‌گاهشان به خاك سپرده شوند. وي معتقد است كه اين رسم همچنان در ميان كوچ نشينان منطقه رايج است و نياكان خود را در زاد‌گاهشان تدفين مي‌كنند. شواهد به دست آمده از اين گور‌ها نشان مي‌دهد كه اين اجساد با مراسم خاصي تدفين و قطعا پس از فوت به محل زاد‌گاهشان حمل مي‌شدند. علي ماهفروزي در خصوص متروكه شدن گوهر‌تپه گفت: «شواهد نشان مي‌دهد كه زمين حاصلخيزي خود را از دست مي‌دهد و هوا به سرعت گرم مي‌شود. برخي از شواهد نيز از جنگ و درگيري خبر مي‌دهد اما به هر شكل اين شهر متروك مي‌شود و مردم آن به مناطق كوهستاني مهاجرت مي‌كنند. تا قبل از فرو‌پاشي گوهر‌تپه، كوهستان‌هاي منطقه استقرار‌هاي آنچناني نداشته است، اما به يكباره شاهد آن هستيم كه در اين مناطق استقرار‌گاه‌هاي انبوهي در هزاره دوم پيش از ميلاد شكل مي‌گيرد.» به گفته وي اقوام گوهر‌تپه پس از كوچ همچنان به زاد‌گاهشان مي‌انديشيدند و به همين دليل اجساد نياكان خود را در زاد‌گاهشان به خاك مي‌سپردند. بر اساس كاوش‌هاي انجام گرفته در فصل جديد هيات باستان‌شناسي گوهر‌تپه به نتايج قابل توجهي در زمينه نظام طبقات اجتماعي، گروه‌هاي مهاجر و برخي موضوعات انسان شناسي دست يافتند. پيكره‌هاي سفالي و سنگي حيوانات و انسان‌ها به همراه آثار دوك و سر‌دوك و فلاخن‌هاي گلي و قسمتي از معماري جوامع ساكن در قبل از عصر‌آهن از جمله آثار مكشوفه در اين فصل كاري هيات بوده است. گوهر‌تپه در منطقه بهشهر مازندران واقع شده است. (chn)