جاويد ، مشتاقانه از «جواهرده، سى سنگان و جنگل ۲۰۰۰» سخن مى گويد. او و دوستانش در قالب يك اردوى دانشجويى، بعد از ظهر چهارشنبه از جاده پرپيچ و خم و سحرانگيز چالوس عبور كردند و بعد از سپرى كردن شبى به ياد ماندنى در رامسر، تمام پنجشنبه و جمعه را در جنگل هاى شمال نفس كشيدند. عكس هاى يادگارى را نشان مى دهد و از طبيعت بكر و وحشى جنگل هاى شمال سخن مى گويد. درختان سبز و درهم تنيده كه گويى قرن ها ريشه دوانده اند و سر به آسمان ساييده اند تا هزاران نفر مانند جاويد، خستگى روحى و جسمى خود را در جوار آنها فراموش كنند. سفر به شمال خاطره مشترك اغلب ايرانيان است. جايى كه به واسطه آبى دريا و سبزى جنگل، جاذبه اى بسيار قوى تر از اغلب مناطق دنيا دارد. راست اينكه شهرهاى فانتزى و نورسيده اى مانند دوبى در برابر مكان هايى نظير جنگل تالش، حرفى براى گفتن ندارند. جنگل ها و مناطق جنگلى تالش شامل زيستگاه هاى بكر و كم نظير و منطقه «چلى ماسال» با بيش از ۶۰ زيستگاه حيات وحش از جمله مناطق مهم و حياتى كشور است. اين جنگل ها علاوه بر دارابودن گونه هاى نادر گياهى، درختى، راشستان ها و درختان جنگلى در تأمين آب مورد نياز كشاورزى به ويژه شاليزارها نقش اساسى دارند و كنترل آب و هواى ايران توسط اين نوار سبز غير قابل انكار است. در اين مناطق چشم اندازهاى بى نظير و مراتع ييلاقى فراوانى وجود دارد كه مى توان از آنها براى توسعه صنعت گردشگرى بهره جست و فراموش نكنيم فرهنگ، زبان، آيين ها و سنت هاى ويژه منطقه تالش از نوعى مناسبات توليدى و وابسته به همين منابع و موهبت هاى كم نظير طبيعى برخاسته و شكل گرفته است و بيش از ۷۰ نوع صنعت دستى ارزنده به دليل وجود جنگل ها از گذشته هاى بسيار دور در اين منطقه ايجاد شده است. در مورد پيشينه هزاران ساله طبيعت و فرهنگ منطقه تالش كه بدون وجود جنگل ها معنا و مفهومى ندارد، كافى است اشاره كنيم كه صحنه هاى بديع و زيباى فيلم رنگ خدا، ساخته مجيد مجيدى محصول همين پيشينه و منابع است. ارزش جنگل هاى تالش و در واقع سراسر جنگل هاى شمال غيرقابل محاسبه است. ولى اين جنگل ها در دهه هاى گذشته همواره در معرض تخريب بوده اند و اگر نبود اقدامات سال هاى اخير، شايد روند تخريب چنان سرعت مى يافت كه از نگين سبز ايران جز ياد و خاطره اى نمى ماند. از جمله اقدام هاى قابل توجه سال هاى اخير، اجراى طرح صيانت از جنگل هاى شمال است كه در دولت دوم خاتمى تهيه و تدوين شد. اين طرح با پشتوانه مطالعات توجيهى و تفصيلى انجام شده در قالب طرح جامع مقدماتى جنگل هاى شمال (۶-۱۳۶۴) و بازنگرى طرح جامع مقدماتى (۱۳۷۸) و تهيه طرح هاى جامع حوزه هاى جنگلى شمال با هدف نيل به حفاظت جامع جنگل هاى مخروبه، توسعه جنگل ها در مناطق مستعد و مناسب و بهره بردارى اصولى منطبق بر ضوابط و معيارهاى فنى در توده هاى جنگلى قابل بهره بردارى، تهيه و تنظيم شده است. به گفته على اوسط منتظرى، معاون سازمان جنگل ها و مراتع، برنامه جامع صيانت از جنگل هاى شمال كشور براى اجراى يك دوره ده ساله با شش زير پروژه تهيه و تدوين و براى زمانهاى مشخص به تصويب رسيده است. بررسى اين برنامه نشان مى دهد زير پروژه ها عبارتست از پروژه صيانت و حمايت جنگل ها، پروژه توسعه و افزايش سطح جنگل هاى شمال، پروژه رفع مشكل اجتماعى و اقتصادى و بسترسازى توسعه جنگل، پروژه بهينه سازى مديريت جنگل دارى، پروژه تكميل عمليات شناسايى و مميزى اراضى منابع ملى در شمال كشور و پروژه بررسى روند تغييرات كمى و كيفى و اقتصادى و اجتماعى جنگل هاى شمال كشور. حفاظت از اصل سرمايه پايدارى اكوسيستم و استمرار توليد منابع جنگل همانند ساير منابع و مواهب طبيعى، منوط به حفاظت از اصل سرمايه اين منابع است. بنابراين با توجه به وجود عوامل مخرب طبيعى و مصنوعى مانند بروز سيلاب ها، آفات و امراض، آتش سوزى، استفاده بى رويه و غيراصولى دامداران، جنگل نشينان و روستاييان از جنگل، پروژه صيانت و حمايت جنگل ها اهميتى دوچندان مى يابد. معاون سازمان جنگل ها و مراتع مى گويد: «عدم توفيق كامل اين پروژه، به نوبه خود ناكامى در اجراى ساير پروژه ها را به دنبال خواهد داشت و هرگونه فعاليت اجرايى را مورد تهديد قرار مى دهد. ولى اين پروژه تاكنون چه اندازه موفقيت آميز بوده است؟ بررسى ها نشان مى دهد بعد از سه سال از اجراى اين پروژه و صرف هزينه هايى بالغ بر ۳۰ ميليارد تومان، ۹۰ درصد اهداف مورد نظر دولت تأمين شده است. در واقع سازمان جنگل ها و مراتع و آبخيزدارى با مساعدت وزارت نفت و سازمان مديريت و برنامه ريزى توانسته الگوى مصرف سوخت را در ميان ساكنان جنگل هاى شمال تغيير دهد تا آنان براى تأمين سوخت روزمره از درختان استفاده نكنند. احداث نانوايى، ايجاد جايگاه هاى توزيع گاز و سيلندر و ايجاد شعبه هاى فروش نفت از ديگر اقداماتى است كه در اين خصوص صورت گرفته است. خروج دام از جنگل ها محمد على، يكى از ساكنان جنگل هاى شمال است. اجداد وى نيز در اين جنگل ها سكونت داشته و دامدار بوده اند. اما طرح صيانت از جنگل ها موافق حضور محمدعلى و ساير دامداران در جنگل هاى شمال كشور نيست و تمهيداتى انديشيده تا اين گونه دامداران از جنگل هاى شمال خارج شوند. چه آنكه حيات جنگل را با مخاطره روبرو مى كنند. اهميت اين اقدام زمانى روشن مى شود كه دريابيم حدود ۱۲ هزار خانوار در جنگل هاى شمال به نوعى در حال ارتزاق هستند و حدود ۴ ميليون و ۳۰۰ هزار واحد دامى در اختيار دارند. امرار معاش اين تعداد جنگل نشين، كاملاًً سنتى و غير اقتصادى و در تعارض با توليد چوب است. عملكرد آنها سبب نابودى ارزش هاى اكولوژيكى جنگل مى شود. به اين ترتيب خروج دام و جنگل نشينان و كاهش وابستگى روستاييان به جنگل از جمله زير پروژه هاى طرح صيانت از جنگل هاست. طرحى كه در هفت سال آينده ادامه خواهد يافت و دولت فقط در برنامه چهارم توسعه هشتاد ميليارد تومان براى پيشبرد اين طرح در نظر گرفته است. توسعه و افزايش تا پيش از اجراى طرح صيانت، عواملى نظير برداشت غيراصولى و بى رويه روستاييان، جنگل نشينان و دامداران از جنگل و تبديل اراضى جنگلى به ساير كاربرى هاى نامناسب، موجب كاهش سطح و تقليل كيفى جنگل ها شد. ولى اكنون احيا و بازسازى جنگل هاى در حال تخريب و مخروبه و تبديل رويشگاه هاى جنگلى فاقد پوشش به جنگل، ضرورت يافته است. دكتر على محتشمى، استاد جغرافيا و منابع طبيعى در يكى از دانشگاه هاى كشور در خصوص احيا، بازسازى و توسعه جنگل مى گويد: «اين امر متضمن دستاوردهايى از قبيل جلوگيرى از فرسايش خاك و بروز سيلاب ها، افزايش روان آب، توليد اكسيژن، جذب و تثبيت كربن، حفظ و افزايش تنوع گونه هاى جنگلى و حفاظت از گونه هاى جانورى است. » مديريت جنگلدارى اجراى طرح هاى جنگلدارى يكى از انتقادات برخى كارشناسان است كه طرح صيانت از جنگل هاى شمال براى اين موضوع هم پاسخى يافته است. موضوع اين است كه طرح هاى جنگلدارى كه توسط بخش دولتى، خصوصى و تعاونى و تعاونى هاى جنگل اجرا مى شود داراى معضلات و مشكلاتى مانند استفاده از ماشين آلات پرهزينه و مستهلك است و نمى تواند رضايتبخش باشد. اما اكنون و براى ادامه اين وضع، مديريت بهينه در اجراى طرح جنگلدارى اعمال خواهد شد. در اين شيوه اگر چه مديريت دولتى اعمال مى شود ولى كليه فعاليت هاى مربوط به صورت پيمانكارى صورت مى پذيرد. محتشمى، استاد دانشگاه مى گويد:« اگر واقعاً اين گونه باشد، معيار و ملاك واقع بينانه و منصفانه اى براى ارزيابى عملكرد مجرمان به دست مى آيد و ارقام واقعى روشن مى شود. به اين ترتيب مى توان در بخش هزينه ها و درآمدهاى طرح، به منظور استفاده در تنظيم تراز مالى جهت تعيين ضريب پايه و برآورد سهم دولت اقدام كرد. » مالكيت دولت پيش شرط توفيق در اجراى برنامه ها و زيرپروژه هاى طرح صيانت از جنگل هاى شمال كشور، مشخص شدن وضع مالكيت دولت بر جنگل هاست. چه آنكه بدون احراز مالكيت بر منابع طبيعى، هرگونه مديريت و برنامه ريزى ناكام خواهد ماند. معاون سازمان جنگل ها و مراتع مى گويد:« جنگل ها در ايران در زمره منابع ملى و انفال هستند. بنابراين تفكيك آنها از اراضى مستثنيات و تعيين تكليف مالكيت آنها، ضرورى است و خوشبختانه در اين خصوص سازمان جنگل ها و مراتع آبخيزدارى توانسته حافظ حقوق ملى و دولتى باشد. ايجاد پايگاه اطلاعات مكانيزه از جمله اركان اصلى مديريت علمى، دسترسى به اطلاعات است. اما على رغم چهل سال مديريت در جنگل هاى شمال، بهنگام سازى اطلاعات مطلوب نيست. طرح صيانت از جنگل هاى شمال براى پركردن اين خلأ به ايجاد پايگاه اطلاعات مكانيزه مبادرت خواهد كرد . اين پايگاه حاوى كليه اطلاعات مكانى و توصيفى از وضعيت فعلى جنگل ها خواهد بود و روند تغييرات كمى و كيفى و تأثير اقدامات اجرايى را بررسى مى كند. اينجا ايران، شمال سرسبز! طرح صيانت از جنگل هاى شمال با همكارى سازمان جنگل ها و مراتع وآبخيزدارى كشور، سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان مديريت و برنامه ريزى در حال پيشرفت است. سه سال از اجراى اين طرح سپرى شده و هفت سال ديگر نيز زمان لازم است تا اين طرح به پايان برسد. اين افتخارى بزرگ و ماندنى خواهد بود كه با حفظ، احيا و توسعه جنگل هاى شمال، فرزندان ما نيز بتوانند از گنجينه بزرگ و سبز شمال كشور بهره مند شوند و اين افتخار به نام چه كسى ثبت خواهد شد؟ به نام همه مردم ايران. آنان كه دولت و سازمان جنگل ها و مراتع وآبخيزدارى را در موفقيت اين طرح ملى يارى خواهند كرد. (iran-newspaper)