مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، احسان شریعت: استان مازندران یکی از استان های دانشگاهی کشور به شمار رفته و میزان دانشگاه های موجود در این استان نسبت به استان های دیگر بسیار بالاتر است.؛ به طوری که دیگر مجوز تأسیس دانشگاه در این استان داده نمی شود. برا ی مثال تنها در یک شهر می توان چندین دانشگاه غیرانتفاعی، یک دانشگاه پیام نور، یک دانشگاه آزاد، یک دانشگاه دولتی و حتی دانشگاه فرهنگیان و علمی و کاربردی و ... را مشاهده کرد. این گونه است که اغلب شهرهای استان مازندران داعیه آن را دارند که شهری دانشگاهی اند و به این عبارت که به شهرشان اضافه می کنند، می بالند.

جهان در قرن بیستم شاهد پیشرفت روزافزون علم و فناوری بود. چیزی که هم اکنون نیز ادامه داشته و تمامی جهانیان به ارزش علم به عنوان پشتوانه اصلی ترقی و حلال مشکلات اعتقاد دارند.

 این موضوع که برای توسعه و آبادانی باید به علم تکیه کرد، دیگر بسیاری عادی و تکراری شده و حتی کودکان دبستانی نیز به آن آگاهند. با این فرض آیا می توان حکم کرد در منطقه یا کشوری که علم در آن رواج بسیاری دارد توسعه و آبادانی وجود دارد؟ با این فرض آیا استان مازندران که دانشگاهی ترین استان ایران است، توسعه یافته ترین استان ایران به شمار می رود؟ آیا رواج علم و فناوری و دانشگاه در استان مازندران موجب توسعه استان مازندران شده و آن را به مترقی ترین استان ایران تبدیل کرده است؟

از آنجایی که استان مازندران در عین دانشگاهی بودن، توسعه یافته نبوده و با ابتدایی ترین مشکلات دست و پنجه نرم می کند، پاسخ به پرسش های فوق را می توان با دو رویکرد پاسخ گفت: 1-علم موجب توسعه و آبادانی نمی شود. 2-علم به واسطه عوامل و مکانیزم های متعددی موجب پیشرفت می شود که این عوامل در استان مازندران کمتر یافت می شوند.

مازندران دارای دانشگاه های فراوان است. این دانشگاه ها هر ساله تعداد زیادی فارغ التحصیل تحویل جامعه می دهند. فارغ التحصیلانی که در دانشگاه کار علمی کرده، تحقیق انجام داده اند، مقاله و پایان نامه نگاشته اند و در زمینه های مختلف علمی آگاهی های لازم را کسب کرده اند.

 از میان این خیل عظیم دانشجویان هر ساله تعداد زیادی نخبه علمی به جامعه دانشگاهی معرفی شده، طرح های تحقیقاتی و ایده های بسیاری تولید می شود. هر سال تیم های تحقیقاتی دانشگاهی مازندرانی به کشورهای مختلف اعزام شده و رتبه های برتر در زمینه های مختلف کسب می کنند. هر سال تعداد زیادی استاد، دانشجو و محقق مازندرانی به نمایشگاه های عرضه ی تحقیقات می روند و کارهای تحقیقاتی شان را ارائه می کنند. هر سال تعداد زیادی محقق مازندرانی به کنفرانس های علمی و ... می روند و ایده های شان را در معرض سنجش داوران علمی قرار می دهند. برای مثال در عرصه کشاورزی، رئیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در نشست خبری صبح یکشنبه 18 خرداد ماه با اصحاب رسانه مطالبی را عنوان داشت : «هم اینک 18 رشته کارشناسی، 41 رشته گرایش در کارشناسی ارشد، و 17 رشته گرایش در دکتری وجود دارد که نسبت به گذشته پیشرفتی قابل توجه است. بهمنیار یادآور شد تلاش ما برای حرکت به سمت تحصیلات تکمیلی است و در همین راستا با رشد 25 درصدی دانشجویان ارشد و 40 درصدی دانشجویان دکترا مواجه شدیم. رئیس دانشگاه کشاورزی با اعلام پذیرش 500 دانشجوی ارشد و 157 دانشجوی دکترا در سال 93 اظهار داشت : هر ساله بیش از 500 پایان نامه در دانشگاه ارائه می شود و در حال حاضر ما جزو 3 دانشگاه تخصصی کشاورزی در کشور هستیم و 407 مقاله چاپ شده در سال گذشته داشته ایم و از 6 مجله دانشگاه 3 مجله پژوهشی به زبان انگلیسی چاپ می شود».

اما با همه ی این واقعیت ها، این علمی بودن و دانشگاهی بودن تقریباً هیچ تأثیری در واقعیت حال استان مازندران نداشته و در اصطلاح عامیانه دردی را دوا نمی کند. آیا مشکل از دانشگاه است یا جای دیگر؟ با این توضیحات رئیس دانشگاه کشاورزی، چرا مازندران تا این حد در کشاورزی دچار مشکل است؟ چرا مرکبات مازندران سیستم درستی برای نگهداری ندارد؟ چرا از ظرفیت واقعی مازندران در کشاورزی استفاده مناسبی نمی شود؟ چرا مازندران در مصرف سموم کشاورزی در رتبه های نخست کشور است؟ سمومی که مازندران را در رتبه ی نخست سرطان های دستگاه گوارشی در کشور قرار داده و این فاجعه را به بار آورده است. چرا مازندران با هزاران مهندس کشاورزی بیکار مواجه است؟ چرا مازندران محصولات کشاورزی وارد می کند؟ چرا مازندران به تولید محصولات ارگانیک روی نیاورده است؟ چرا کشاورزی مازندران همچنان سنتی و نیمه سنتی است؟ چرا کشاورزی مازندران صنعتی نشده است؟ چرا زمین های کشاورزی مازندران دچار تغییر کاربری می شوند؟ چرا نظام بهره برداری از زمین های کشاورزی در مازندران همچنان به سنت گذشته مبتنی بر بهره برداری از قطعات کوچک است؟ چرا تسطیح اراضی در مازندران به طور کامل اجرا نشده است؟ چرا کشاورزی در مقیاس زمین های بزرگ که بسیار به صرفه تر است در مازندران کمتر دیده می شود؟ چرا صنایع مرتبط با کشاورزی در مازندران (همچون شالیکوبی و صنایع تبدیلی و ...) بسیار عقب افتاده و سنتی و از علم روز دور است؟ چرا نظام آبیاری کشاورزی و تأمین آب در مازندران با مشکل مواجه است؟ چرا هر سال کشاورزان در فروش محصولات خود دچار مشکل اند؟

گزاره ی اصلی در تحلیل چنین وضعیتی مکانیزم های واسطه ای در جریان انتقال علم و فناوری به واقعیت جامعه اند که می توانند در به ثمر نشستن میوه ی علم مفید واقع شوند. در واقع علم به تنهایی نمی تواند منشأ اثر باشد. این مکانیزم های واسطه ای هستند که می توانند علم را از دانشگاه و مراکز تحقیقاتی به عرصه ی عمل آورده و آن را برای مردم مفید فایده کنند. در این زمینه دو دسته مکانیزم وجود دارد:

1- مکانیزم های درونی: این نوع مکانیزم ها در درون خود نظام علمی قرار دارند. قواعد، جریان ها، سطح آموزشی، کیفیت آموزش و تمامی گزاره های دیگری که به خود نظام آموزشی دانشگاهی مربوط است در این دسته قرار می گیرند. بر این اساس این جریانات خود درون نظام علمی اند که مشخص می کنند آیا علم می تواند منشأ تحولات و پیشرفت ها باشد یا خیر. برای مثال کیفیت نظام آموزشی بسیار مهم است. نظام دانشگاهی ای که مبتنی بر کمیت بوده و هدف آن صرفاً تولید میزان بالای فارغ التحصیل است نمی تواند  در توسعه و پیشرفت نقش چندانی داشته باشد.

2- مکانیزم های بیرونی : از این منظر باید به گزاره هایی اشاره کرد که می توانند علم را به استخدام گرفته و در جهت توسعه و پیشرفت به کار اندازند. برای مثال نظام مدیریتی در هر منطقه و استانی یکی از اصلی ترین مکانیزم های بیرونی برای انتقال علم مفید به جامعه است. آماده کردن بسترهای کار علمی، ارتباط دانشگاه با جامعه، تسهیل اجرای پروژه های تحقیقاتی عملی، قواعد تسهیل کننده و ... می توانند در تأثیرگذاری علم بر جامعه نقش بسیار مهمی را ایفا کنند. مدیری که از نظریه های نوین علمی در سازمان خود بهره گیرد مطمئناً می تواند منشأ تحولات جدی گردد.

نتیجه آنکه استان مازندران که یکی از دانشگاهی ترین استان های کشور محسوب می شود در زمینه توسعه دچار مشکلات جدی است، چرا که در دو زمینه مکانیزم های درونی و بیرونی دارای مشکل فراوانی می باشد. هم نظام دانشگاهی در این استان به گونه ای عمل نمی کند که برای استان مازندران مفید واقع شود، و هم آنکه نظام مدیریتی و مردم مازندران در بکارگیری علم در خدمت مشکلات استان ضعیف عمل می نمایند.