مازندنومه؛ سرویس حقوقی، محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری: حیوانات، بخشی از جامعه طبیعی و زیست محیطی را تشکیل می دهند و در برقراری توازن در نظام طبیعت، نقش موثر و غیرقابل انکاری دارند

حیوانات به مانند انسان ها از حقوق خاص خویش مانند حق حیات، حق درمان، حق آرامش، حق زیست جمعی، حق پرهیز از هر نوع خشونت، حق پرهیز از هرگونه نسل کشی، حق استفاده از حیات وحش و مانند آنها برخوردارند و هرگونه تعدی و تفریط نسبت به آنها یا حقوق آنها، به منزلۀ نقض حقوق آنان محسوب شده و ضروری است، مستوجب مسئولیت باشد.

 شعر معروف سعدی: " میازار موری که دانه کش است، که جان دارد و جان شیرین خوش است"، نشان از نگاه ادبی و فرهنگی جامعۀ ایرانی نسبت به حقوق حیوانات و ضرورت احترام به حیات وحش و حفظ حقوق حیاتی و زیست محیطی آنها و آموزه های دینی و مذهبی و انتساب " ضامن آهو" به حضرت رضا(ع) نیز حکایت از مراتب یاد شده دارد.

      با این وجود،نظام حقوقی حیوانات در ایران و جهان سوم، برخلاف جوامع پیشرفته و کنوانسیون های بین المللی گسترده و متعدد و موجود، آغاز تحول و توجه خویش را نسبت به آنها گذرانده و قوانین و قواعد موضوعۀ مقرر در این نظام نسبت به حقوق حیوانات،رضایت بخش نبوده و تضمین کنندۀ حقوق طبیعی و قانونی آنها نیست.

 همین مهم، یعنی نبود نظام حقوقی و تقنینی مناسب و وجود خلاءهای قانونگذاری و در نتیجه فقدان نظام تضمینات حقوقی و قانونی موثر و همه جانبه، موجبات سوء استفاده هر چه بیشتر جامعه انسانی را نسبت به آنها فراهم آورد و اعمال هر نوع خشونت و بی مهری نسبت به حیات حیوانات، گویی طبیعی و مجاز به شمار می رود!

     در همین ارتباط، به سبب تنوع فوق العاده اي پوشش گياهي و حيات جانوري ايران، سياست گذاري هاي زيست محيطي از اهميت به سزايي برخوردار است. متاسفانه، اين تنوع به سبب شکار و صيد هاي غيرقانوني و بي رويه شديداً، در معرض خطر قرار گرفته و يا قرار دارد.

 کشتار بي رحمانه گونه های جانوری مختلف از يک طرف و چراي بي رويه و تخريب جنگل ها و بيشه زارها از طرف ديگر، سبب ويراني پناهگاه و مامن آن ها شد که اين امر صدمه جبران ناپذيري به زيستگا ه هاي طبيعي ايران وارد کرده است.

 با این وجود،اقدامات مقنن در زمینۀ حقوق حیات وحش و محیط زیست مرتبط با آن بسیار محدود و نوعاً به موارد زیر  بوده است :

1-    مقررات مقرر در قانون مدنی ایران.
2-    قوانين شکار مصوب 1335 ، شکار و صيد مصوب 1346 (همراه با اصلاحات بعدي آن ).
3-    اصل پنجاهم قانون اساسی از حیث نقش و جایگاه محیط زیست و مسئولیت عمومی در حفظ و حراست از آن.
4-    قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزی، مصوب ۱۳۷۴ش.
5-    قانون مجازات اسلامی(مواد ۲۰۲ تا ۲۰۵، ۳۵۷ تا ۳۶۲، ۶۷۹ و ۶۸۰ درباره جزای اتلاف حیوانات؛ ضمان خسارت های حیوان و دیه جنایت بر حیوان).
6-    مصوبه جدید شورای عالی حفاظت محیط زیست در مورد تعیین بهای پروانه شکار و صید و بهای جانوران وحشی.
7-    تعهدات بین المللی دولت ایران در قالب کنوانسیون های بین المللی :

-    کنوانسیون مربوط به تالاب های مهم بین المللی، بویژه تالاب های زیستگاه پرندگان آبزی، رامسر، 2 فوریه 1971، معروف به معاهده یا کنوانسیون بین المللی تالابها/ رامسر و بازنگری و اصلاحیه مصوب آن در 3 دسامبر 1982 در پاریس و اصلاحیه مقرر در نشست فوق العاده اعضاء در رجینا(کانادا) در 1987.
-     قانون الحاق ايران به كنوانسيون تجارت بين المللي گونه هاي حيوانات و گياهان وحشي كه در معرض نابودي قرار دارند(کنوانسيون مربوط به تجارت بين المللي گونه هاي جانوري و گياهي وحشي در معرض انقراض يا سايتِس؛معروف به کنوانسيون واشنگتن، 1973 با هدف حفاظت از گونه هاي نادر و حفاظت از زيستگاه آن ها).
-    قانون الحاق به کنوانسیون حفاظت از گونه های مهاجر وحشی، مصوب 20/3/1386 مجلس شورای اسلامی.
-    اسناد مصوب کنفرانس استکهلم و ریو. اسناد بين المللي مزبور، مهم ترين وسيله جهت حفاظت از گونه ها گیاهی و جانوری و زيستگاه هاي آن ها تلقي شود. (1)

    با وجود مقررات مهم مندرج در کنوانسیون های بین المللی موضوع تعهدات بین المللی ایران در زمینه گونه های جانوری و گیاهی وحشی، متاسفانه وضعیت اجرای تعهدات مزبور در کشور نسبت به حیات وحش و محیط زیست مربوطه بسیار تاسف بار می باشد و قوانین داخلی نیز به لحاظ خلاء قانونی و نبود ضمانت های اجرایی و حقوقی مربوطه از بازدارندگی مناسب در جهت حفظ حقوق محیط زیست و حیات وحش برخوردار نیستند. فهرست قرمز اتحاديه بين المللي براي حفاظت از طبيعت، مرتبط با وضعیت حیات وحش و محیط زیست ایران بسیار نگران کننده و تاسف بار است!.(2)

نقض تعهدات بین المللی دولت ایران و نسل کشی پرندگان مهاجرِ در معرض خطر و انقراض

    پرندگان مهاجر،شکار غیرمجاز گونه های وحشی و تخریب مستمر محیط زیست و حیات وحش در تالاب های بین المللی میانکاله و فریدونکنار  و نواحی سرخرود در مازندران، از زمرۀ اخبار مکرر و مستمر در رسانه ها و سایت های مختلف طی سالیان اخیر می باشند. فهرست ارزشمندی از تالاب های بین المللی ایران در کنوانسیون بین المللی رامسر به ثبت رسیده و از اعتباری جهانی و بین المللی برخوردار بوده و از مهم ترین و اصلی ترین زیستگاههای پرندگان آبزی در ایران و جهان به شمار می روند و هرساله، نیز پذیرای میلیون ها پرندگان مهاجر و گونه های جانوری منحصر و در معرض خطر انقراض به منطقه هستند.

     برخورداری زیستگاههای حیات وحش پرندگان و گونه های جانوری وحشی مزبور از منابع طبیعی و زیست محیطی فراوان ، زمینه ساز مهاجرت سالیانۀ حیوانات مزبور به پناهگاه های حیات وحش در شمال کشور و تقویت اکوسیستم منطقه ای و نقش آفرینی های زیبا و طبیعی از طبیعت مازندران بوده که چشم هر رهگذر و بیننده را خیره و به خود جذب می کند.

    حضور گسترده و میلیونی پرندگان مهاجر به تالابهای مزبور در هر سال می تواند مازندران و مناطق مزبور را به یکی از قطب های گردشگری و پرنده نگری در ایران و جهان تبدیل کرده و فرصت های متعددی اقتصادی و معیشتی را برای اهالی بومی و محلی آن در دنیای پُرتلاطم بیکاری و عدم اشتغال فراهم آورد.

با این وجود،در سالهای اخیر، تعرض به حیات وحش و محیط زیست منطقه و تخریب عالمانه و عامدانۀ منابع طبیعی و زیست محیطی شمال کشور و تحمیل آسیب های جدی بر حیات تالابهای مزبور و حیات وحش حیوانات، همراه با شکار بی رویه و مخرّب گونه های جانوری مهاجر از سوی شکارچیان غیرمجاز و برخی از بومیان، به اشکال مختلف شکار و درنتیجه،از بین رفتن مستمر و فزایندۀ پرندگان در معرض خطر یا درحال انقراض؛ واقعیت تاسف بار بومی، ملی و بین المللی بوده که نیازمند تدبیری فوری، موثر و مناسب از سوی قوای سه گانه و سازمان ها و نهادهای مربوطه و نیز پیشگیری از ادامۀ هر نوع تعرض نسبت به حیات وحش حیوانات و رعایت و تضمینِ حقوق حیوانات و تعقیب جدی تعهدات بین المللی ایران در کنوانسیون های متعدد گونه های جانوری است.

    واقعیات و حقایق موجود و مشهود در تالاب بین المللی فریدونکنار و ناحیه سرخرود، وضعیت دامگاه های انسانی مستقر در آنها و نسل کشی پرندگان مهاجر و گونه های جانوری در معرض خطر، دامنۀ فزایندۀ صیدها و تورهای بزرگ و گروهی در منطقه و شکار بی رویه گونه های جانوری حفاظت شدۀ ملی و پرندگانِ حمایت شدۀ جهانی، همراه با شیوه های نگاهداری غیرمجاز پرندگان به دام افتاده و سلاخی و کشتار بی رویه و بی رحمانۀ آنها و  نیز بازار پُر سود و کسب و کار فروش آنها، بدون هرگونه توجهی به اهمیت و جایگاه حیات وحش و نقش پرندگان مهاجر در معرض خطر و انقراض، را باید بعنوان یک " فاجعۀ انسانی، زیست محیطی، جانوری و حیات وحش ملی و بین المللی در ایران"  تلقی کرد و آن را با هزاران آه و تاسف نیز معرفی کرد.

      به راستی، این است درس های آموخته بومیان و شکارچیان غیرمجاز از آموزه های دینی ضامن آهو؟! این است شیوۀ تاسف بار اجرای تعهدات بین المللی دولت ایران و تعهد دولت یازدهم و دولتهای پیشین  به " استفادۀ عاقلانه از تالاب ها"، در راستای مقررات مندرج در کنوانسیون بین المللی تالابهای رامسر؟!

     بدیهی است هرگونه بی توجهی از سوی قوای مزبور و مدیران دولتی و رئیس جمهوری نسبت به تداوم روند فزایندۀ تخریب محیط زیست و حیات وحش کشور و عدم تعقیب قانونی مرتکبان آنها و شکارچیان غیرمجاز منطقه ای و خارج از آن، مستوجب از بین رفتن تمامی گونه های جانوری وحشی در معرض خطر و انقراض، خروج ایران از دارندگان تالاب های بین المللی مزبور و دارندگان گونه های وحشی منحصر و مهاجر بوده و سبب بروز مسئولیت ناشی از تعهدات بین المللی دولت ایران و از بین رفتن زیستگاههای حیات وحش و امن پرندگان مزبور شده و در این رهگذر نیز، تقابل متعارف بین اهالی بومی و شکارچیان و محیط بانان و مسئولان حفاظت محیط زیست و تالاب های بین المللی مزبور، نیز امری عادی و روزمره خواهد بود.

      دیده بان حقوق حیوانات و سایر فعالان زیست محیطی و حیات وحش ایران با برگزاری اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات در 20 شهریور 1393، در روز ملی مبارزه با خشونت علیه حیوانات، در مرکز همایش های بین المللی سازمان حفاظت از محیط زیست بر لزوم رفع خلاهای قانونی مربوط به حقوق حیوانات و حیوان آزاری و لزوم تدوین و تثبیت نظام جامع حقوق حیوانات و حفظ حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات و فرهنگ سازی توامانِ مردم و مسئولان در این باره تاکید کرد.(3)

    جای بسی تاسف است با وجود دغدغه ها و تاکیدات برگزار کنندگان این همایش و دستاوردهای جدی و موثر آن، در کمتر از 20 روز از آن تاریخ، با تکرار تعرضات مستمر به حیات وحش و زیستگاههای امن پرندگان، شاهد کشتار بی رحمانه و گستردۀ پرندگان مهاجر و به روز رسانی بازار فروش غیرقانونی پرندگان صید شده در فریدونکنار و نواحی مشابه در شمال کشور بوده و علی رغم غیرمجاز بودنِ شکار آنها و صید گسترده و غیرقانونی گونه های جانوری در معرض انقراض و خطر، برخلاف تعهدات بین المللی دولت ایران و تلاش های نسبی و محدود به عمل آمده از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست، دیده بان حقوق حیوانات و سایر فعالان زیست محیطی و حیات وحش ایران، در کمال تعجب و ناباوری، سکوت و مواضع غیرمسئولانه و منفعلانه مسئولان منطقه ای و کشوری و بی اثر ماندن اقدامات به عمل آمده از سوی سازمان و گروههای مزبور نیز مشهود است.

     به گونه ای که دکتر ابتکار در یادداشت منتشره خویش در صفحه فیس بوکش نیز، ضمن اذعان به مراتب یاد شده و اظهار تاسف از وضعیت موصوف و ناتوانی سازمان حفاظت از محیط زیست در برخورد با وضعیت مزبور، بر لزوم اقدام جدی و موثر از سوی مسئولان منطقه ای و کشوری، به منظور نجات حیات وحش منطقه و تعرضات غیرقانونی به تالاب بین المللی فریدونکنار و مانند آن تاکید کرد.(4)

     گزارش منتشره از سوی ریاست سازمان  مزبور و سایر فعالان حیات وحش و حقوق حیوانات، حکایت از " قتل عام و نسل کشی گستردۀ پرندگان مهاجر به تالاب بین المللی فریدونکنار" و آسیب های جدی وارده به گونه های مهاجر در معرض خطر و انقراض، در اثر شکار بی رویه و غیرمجاز در منطقه و تداوم تجارت غیرقانونی پرندگان مهاجر از یکسو و تقابل و برخورد مسلحانۀ شکارچیان و اهالی بومی و منطقه ای ذینفع از شکار و دام های غیرقانونی منصوبه در منطقه و نیز کافی نبودنِ مساعی مسئولان منطقه ای و کشوری برای نجات حیات وحش و حفاظت از زیستگاه طبیعی مزبور دارد.(5)

     دکتر ابتکار در یادداشت خود به مانند حقوقدانان و فعالان محیط زیست و حیات وحش ایران بر لزوم توجه جدی و موثر به وضعیت موجود و حمایت قانونی و کارشناسی از گونه های جانوری مهاجر و رفع هرگونه تعرض و شکار بی رویه نسبت به آنها تاکید کرده و هشدار داده است.

 دیده بان حقوق حیوانات نیز در مقام اعتراض به وضعیت تاسف بار مزبور نسبت به تشکیل " کمپین پرواز" و جلب و جذب همیاران حیات وحش و محیط زیست در این باره اقدام کرده و در مقام تعقیب حقوقی و رسانه ای آن، به اشکال مختلف برآمده است. دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران نیز در اقدامی مشابه بر مخاطرات پیش روی حیات وحش و پرندگان مهاجر و لزوم رفع آن تاکید داشته است(6).

    صرف نظر از خلاء های قانونی موجود در قوانین نسبت به نظام حقوقی حیوانات، به ترتیب مطروحه در همایش مزبور و علی رغم لزوم تدوین و تصویبِ نظام جامع حقوق حیوانات در چهارچوب اصول و هنجارهای بین المللی مربوط به حفاظت از محیط زیست و گونه های جانوری حیات وحش و نیز در راستای تعهدات بین المللی دولت ایران در کنوانسیون های بین المللی مربوطه و تضمین کاملِ رعایت حقوق حیوانات و حیات وحش در ایران از سوی دولت، نمی توان و نباید به بهانۀ مزبور و تا قبل از حصول به نتایج نهایی تصویب قانون مذکور، دست روی دست گذاشت و شاهد تخریبِ روزافزون میراث طبیعی و زیست محیطی منطقه و از بین رفتن مستمر گونه های جانوری مزبور و آسیب های فزاینده و غیرقابل جبران به حیات وحش ایران و پرندگان مهاجر مزبور که از زمرۀ میراث طبیعی جهانی و بین المللی نیز به شمار می روند، بود.

 هر یک از شهروندان، دولت و مردم نسبت به این تخریب و تعرضات مستمر و وحشتناک به محیط زیست و حیات وحش کشور، در راستای تکلیف قانونی، عقلی و منطقعی مقرر در اصل50 قانون اساسی تکلیف داشته و نسبت به فرزندان، کودکان و آیندگان نیز مسئول و متعهد خواهند بود.

حقیقت تلخ بومیان و اهالی مازندران  

  بسیاری از کشاورزان و بومیان مازندرانی با برداشت محصول شالی و زراعی خویش و پایان یافتن عملیات باغداری و مشاغل مربوطه، با سفر به مشهد، به زیارت ثامن الحج(ع) رفته و آن حضرت را با عنوان " ضامن آهو" صدا می زند و به ظاهر، با مفاهیم مربوط به " حقوق حیوانات و حیات وحش" نیز بیگانه نمی باشند.!، اما پس از زیارت و قرار گرفتن در کسوت زندگی و کار روزمره، گویی آن را به زودی به بوتۀ نسیان می سپارد و دست به تعرض در طبیعت و شکار بی رویۀ حیات وحش منطقه و عرضه و فروش آنها در بازارهای فریدونکنار و نواحی مجاور می زنند!

با این وجود، باید دغدغه های معیشت، اقتصاد و اشتغال سنتی و متعارف اهالی بومی و محلی منطقه را جدی گرفت و نسبت بدانها بی تفاوت نماند. بخشی از واقعیت بازار گرم شکار غیرمجاز و تجارت پرندگان مهاجر و صید شده در فریدونکنار و نواحی اطراف،ناشی از واقعیت مزبور بوده که برخورد و تقابل محیط بانان خدومِ با حداقل امکانات و مزایای قانونی مربوطه با اهالی مزبور، به ترتیب مندرج در یادداشت دکتر ابتکار و برخی از فعالان و مدیران محیط زیست و حیات وحش کشور، چاره کار نخواهد بود.

     بومیان منطقه و اهالی مجاور تالاب های بین المللی مزبور، بیش از هر کسی، حق برخورداری از طبیعت و زیبائی های مناطق اطراف خویش را، جدای از مالکیت آنها نسبت به اراضی و زمین های مورد کشت و کار خویش از حیث حقوقی و قانونی دارند و نباید از این موهبت الهی و طبیعی و حقوق قانونی و مکتسبۀ خویش نیز محروم بمانند، اما به هیچ وجه نیز مجاز به تخریب و تعرض غیرقانونی نسبت به آن و تهدید حیات وحش منطقه و گونه های پرندگان مهاجر آن نخواهند بود.

     ضروری است با فرهنگ سازی و آموزش علمی و عملی موثر و کارشناسی شده، زمینه افزایش و آگاهی آنها را نسبت به اهمیت و جایگاه زیستگاههای حیات وحش منطقه و محیط زیست آن فراهم آورد و با استفاده از ظرفیت های طبیعی، زیست محیطی و بومی منطقه، موجبات ایجاد فرصت های شغلی و معیشتی جایگزین و مستمر را برای آنها و فرزندان شان در منطقه فراهم ساخت.

     آموزش و فرهنگ سازی گردشگری و تاسیس زیر ساخت های آن و ترویج توریسم پرنده نگری در منطقه با جلب همکاری اهالی بومی منطقه و ایجاد فرصت های درآمدی حاصل از خدمات رفاهی و پشتیبانی گردشگری مزبور برای آنها، زمینه مناسب و سودمندی برای برقراری تعامل مشترک بین مردم و دولت در فریدونکنار و دیگر نواحی مجاور تالاب های بین المللی یاد شده می باشد، به گونه ای که بومیان منطقه ای، خود حامیان پرندگان مهاجر و ناجی آتی آنها  و " همیار حیات وحش و محیط زیست"خواهند بود و این تدبیر، دیر، نخواهد بود.

مخاطرات پیش روی محیط زیست جانوری و حیات وحش کشور

اهم خاطرات پیش روی محیط زیست و حیات وحش ایران عبارتند از :

1-    از بین رفتن و انقراض مستمر و مکرر بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری مهم در کشور و هر گونه اقدام جدی و موثر برای احیاء حیات آنها و بازگشت به گذشته.
2-    ناکارآمدی نظام حقوقی و قانونی محیط زیست و حقوق حیوانات و نبودِ تضمینات حقوقی لازم و همه جانبه.
3-    تضعیف روز افزون سلامت و امنیت محیط بانان و عدم تامین مالی، حقوقی، قانونی و بیم های لازم و نقش منفی ناشی از آن در روند حفاظت از طبیعت و محیط زیست! تعداد محیط‌بانان کشور 2 هزار و 688 نفر بوده که یک‌سوم نُرم بین‌المللی محسوب می‌شوند. بسیاری از آنها کشته یا مصدوم شده اند و یا فاقد تامین جانی و جسمی لازم در ایفای وظایف حرفه ای خویشند. در شرایطی که محیط ‌بان فاقد بنزین برای ریختن در موتور خود و ملزومات اولیه برای انجام وظایف خویش و فاقد تامینات معیشتی و درآمدی مناسب هستند، انتظار حفاظت از محیط زیست و حیات وحش، توهی تاسف بار و فریبنده بیش نخواهد بود!.
4-    فقدان مدیریت و برنامه ریزی منسجم و کارآمد در حفاظت و صید حیات وحش.
5-    تجارت سازمان یافته گونه های گیاهی و جانوری و مخاطرات ناشی از تهدید آنها به گونه های درمعرض خطر یا انقراض در کشور.
6-    بی توجهی عینی و عملی گسترده نسبت به گونه های وحشی در حال انقراض یا منقرض شده.
7-    شکار فزایندۀ غیرمجاز و تخریب روزافزون زیستگاه‌ها و عدم کارآمدی سیاست‌های نظارتی دولت در این باره.
8-     از بین رفتن 90 درصد حیات وحش کشور در 40 سال اخیر و از دست رفتن تعداد 116 محیط بان  در ایران،زنگ خطری غیرقابل انکار نسبت به محیط زیست و حیات وحش ایران است.(7)
 
نتیجه و دستاورد

        حفاظت از محیط زیست جهانی و نظام توسعه را باید به عنوان یک واحد مشترک در جهان و ایران پذیرفت و بر اهمیت و مراقبت از آن تاکید جدی و همیشگی داشت. باید " کره زمین را بعنوان وطن خویش" تلقی کرده و جهانی پاک و بدور از هرگونه تخریب یا آسیب نسبت بدان برای همه و حتی، حیات وحش و حیوانات را مد نظر داشت. پیامدهای هرگونه بی توجهی نسبت به این موضوع، از آثار بی رویه تخریب محیط زیست و حیات وحش نیز کمتر نخواهد بود.

    باید دانست و دریافت که "... جانوران وحشی در اشکال بی‌شمارشان‌، بخش غیرقابل جایگزین سیستم طبیعی کره زمین را تشکیل می‌دهند که باید برای سعادت بشریت حفظ شوند....باید با آگاهی از ارزش در حال رشد جانوران وحشی ازنقطه نظرزیست محیطی‌، بوم‌شناسی‌، نسل‌شناسی‌، علمی‌، زیبایی‌شناسی‌، تفریحی‌، فرهنگی‌،آموزشی‌، اجتماعی و اقتصادی‌ و...." (8) در جهت حفظ حقوق حیات وحش و محیط زیست تلاش کرد.

     باید امروز، " فاجعۀ نسل کشی پرندگان مهاجر مورد حمایت و حفاظت ملی و جهانی " را درک و درمان کرد و دانست و دریافت که، فردا؛ دیر است....!! نجات محیط زیست و حیات وحش تاسف بار و در شُرف نابودی کامل آن نیازمند عزمی ملی و بین المللی و ارادۀ جدی، فوری، موثر و همه جانبۀ قوای سه گانه و مسئولان کشور و همکاری و همیاری مستمر مردم و شهروندان و کارشناسان ذیربط می باشد، والا باید به سان سرنوشت " شیر ایرانی و ببر مازندرانی"، هزاران آه و تاسف و تاثر خورد که چرا، با نسل منقرض شده و در شُرف انقراض و غیرقابل جایگزین آنها به مانند بسیاری دیگر از گونه های جانوری ارزشمند و مورد توجه جهانی و حمایت های بین المللی مواجه شده ایم.

      باید، چشمان را شست و طرحی نو در انداخت؛ تفنگ ها، قلاف شده، اندیشه ها به حرکت در آمده، قوانین به روز و موثر و نظام اجرایی و مدیریتی حفاظت از محیط زیست و حیات وحش منطقه و کشور تقویت شده، محیط بانان و فعالان محیط زیست و حقوق حیوانات مورد حمایت گسترده قرار گرفته و با مهر و احترام با طبیعت و حیات وحش برخورد کرد.

باید حقوق ذاتی و طبیعی آنها را محترم شمرد و دستان یاری همان بومیان و اهالی محلی شاغل در کشتار بی رویه پرندگان مهاجر را در جهت حفظ گونه های جانوری و میراث طبیعی منطقه، کشور و جهان فشرد و در جهت " حفظ حقوق محیط زیست و حیوانات و تحقق توسعه پایدار" در منطقه و ایجاد فرصت های شغلی و اقتصادی جایگزین و راه اندازی " گردشگری حیات وحش و پرنده نگری" با استفاده از ظرفیت های محلی و بومی منطقه اقدام کرد.

    هرگونه بی توجهی، بی احترامی و تخریب محیط زیست و کوتاهی در حفاظت و مراقبت درست و همه جانبه از آن و گونه های گیاهی و جانوری موجود در آن و بی توجهی به حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات، به معنای نقض آشکار قانون طبیعت، قوانین مرتبط با حقوق بشر و محیط زیست و توهین و تجاوز نسبت به بشریت و حقوق آنها باید تلقی شده و مورد برخورد جدی و حقوقی قرار گیرد.

     ضروری است آموزش و اطلاع رسانی مستمر و موثر در این رابطه در سرفصل اصلی نظام آموزشی دانش آموزان، دانشجویان و فرهنگ سازی عموم شهروندان و مسئولان  در رسانه ها و مراجع علمی، فرهنگی، دانشگاهی، مدیریتی و تقنینی کشور قرار گیرد و بر آموزش، نظارت، حفظ و اجرای حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات و تضمین رعایت آنها نیز در جامعه تاکید شود.

     آموزش و فرهنگ سازی گسترده، مستمر و همه جانبه نسبت به محیط زیست و حقوق حیوانات، تدوین و تصویب نظام جامع حقوق حیوانات، تعامل مستمر و دو جانبه بین گروههای مردم نهاد و فعالان محیط زیست و دیده بان حقوق حیوانات و بر طرف کردن خلاء ها و نارسائی های مشهود و متعدد موجود در نظام حقوقی و تقنینی مربوط به محیط زیست و حقوق حیوانات، همراه با ایجاد مدیریتی هماهنگ و کارآمد در حوزه های مزبور، در راستای توسعۀ پایدار منطقه و کشور و حفاظت از حقوق محیط زیست و حیات وحش مازندران و سایر نقاط ایران، دستاوردهای غیرقابل انکار و مهمی را نسبت به حقوق محیط زیست و حقوق حیوانات با خود ، به همراه خواهد داشت....

پی نوشت ها و منابع

1-    محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، نظام حقوقی حیوانات در ایران، چالش ها، نیازها و ضرورتها، اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات در ایران، سازمان حفاظت از محیط زیست، 20/6/1393(http://khabaronline.ir/detail/374924/weblog/zamanidarmazari  ).
2-    همان.
3-     حاشیه های جالب اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات، http://khabaronline.ir/detail/374924/weblog/zamanidarmazari
4-    47233http://khabaronline.ir/(X(1)S(4rzorha1cgyof5nsplqsd0tj))/detail/377800/society/environment
5-    http://www.iew.ir/1393/07/04/29441
6-     همان و 47233http://khabaronline.ir/(X(1)S(4rzorha1cgyof5nsplqsd0tj))/detail/377800/society/environment
7-    حاشیه های جالب اولین همایش تخصصی حقوق حیوانات، پیشین.
8-    مقدمه مندرج در کنوانسیون بین المللی حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی.برای اطلاعات بیشتر ر.ک : الکساندر کیس، پیتر اچ.سند وینفراید لانگ، حقوق محیط زیست، ترجمه دکتر محمد حسن حبیبی،چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، 1386