براي انجام كاري به جنگل «امارلو» رفته بودم. با نزديك شدن به بستر رودخانه شهر بيجار صداي عظيم بولدوزرها و اره هاي برقي مرا به سوي صدا كشاند با تاسف ديدم كه جنگل آن منطقه در حال از بين رفتن است. دليل را كه جويا شدم در جواب چنين شنيدم كه اين كار براي تأمين آب آشاميدني مردم چندين شهر نزديك به آن منطقه است! مسئولان اين طرح اظهار كردند كه با افزايش جمعيت كميت و كيفيت آب آشاميدني مردم كاسته شده است و ما ناچاريم در اين منطقه سد بزنيم.

________________________________________

صحبت هاي بالا اظهارات نگران كننده بهروز دهزاد، كارشناس محيط زيست و عضو هيأت علمي دانشگاه شهيد بهشتي درباره گوشه اي از وضعيت بحراني محيط زمين ايران بود و بهانه اي شد تا گفتگوي زير انجام شود.
* تبعات زيست محيطي ساختن اين سد و به طور كلي سدهاي ديگر از اين نوع را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
با توجه به مخزن سد و با يك حساب سرانگشتي، مشاهده مي شود كه حدود 100 تا 140 هكتار از بهترين انواع گونه هاي درختي ياران نظير براش شرقي، افرا، سفيد پلت و به خصوص چندين گونه در حال انقراض مثل ليلكي و شمشاد در مخزن سد قرار مي گيرند كه در صورت ساخت اين سد و آبگيري تمام اين گونه ها از بين مي روند. متاسفانه از همين حالا، قطع بيرحمانه درخت ها در آن منطقه آغاز شده است و هيچ مشخص نيست كه چه مقدار از آب ذخيره شده در پشت اين سد از طريق تبخير از دست ما مي رود و چه مقداري از آن از طريق نفوذ در زمين از بين مي رود و تنها درصد كمي از آن براي استفاده هايي كه مي توانستيم با راه حل هاي بهتري به آن برسيم، باقي خواهد ماند. توجه به اين نكته ضروري است كه رودخانه اي كه بر روي آن سد بنا مي شود، تنها جريان آبي ساده نيست كه ما پشت سر هم بر روي آن سد بزنيم و آب آن را نگاه داريم. بلكه رودخانه يك موجود زنده است كه نفس مي كشد و توليد مثل مي كند و ادامه زندگي مي دهد و در اين مسير به انسان نيز بسيار سود مي رساند. اما با خفه كردن اين رودخانه ها و بستن سده هاي مختلف بر روي آن و خوشحال شدن از اينكه پرورش ماهي راه مي اندازيم يا آنكه از اين آب براي كشاورزي استفاده مي كنيم؛ در حقيقت ارزش هاي زيست محيطي و اكولوژيكي منابع آب كشورمان را از بين برده ايم.
مورد ديگر درباره مضرات ساخت چنين سدهايي اين است كه بسياري از گونه هاي داخل مخزن سدها از جمله حاشيه سد گرم رود در شمال آمل، سد زرين كلا در استان گلستان و سد شهيد رجايي در شمال ساري در حال از بين رفتن است. در حاشيه سد گرم رود آمل چيزي نزديك به 70 تا 90 هتكار از جنگل هاي پرارزش ما در حال نابودي است. اما يكي از فاجعه بارترين اين سدها كه به واقع هشداري زيست محيطي است، سد شفا رود بين بندر انزلي و هشت پر توالش در منطقه اي به نام پونل كه صنايع چوب و كاغذ جنگلي مي گيرد. نيز در آنجا قرار دارد، درست در يكي از بهترين بخش هاي جنگل هاي شمال غربي استان گيلان در آستانه ساخته شدن است. بدون توجه به آنكه مزارع و دامداران و مردمان اين ناحيه هزاران سال است كه از رودخانه هاي اين منطقه استفاده مي كنند و بدون توجه به آسيب هاي فراواني كه اين سد به زيست گاه هاي مسيرش وارد مي كند .
* راهكار پيشنهادي شما براي تأمين آب اين نوع شهرها چيست؟
بايد پرسيد شهرهايي كه به آب آشاميدني توليد شده از سوي اين سد اميد بسته اند تا به حال از منبعي استفاده مي كردند. با توجه به آنكه در مناطق شمالي كشور مقدار آب هاي زيرزميني بالاست مي توان از اين آب ها براي تأمين آب آشاميدني مورد نياز شهرها استفاده كرد. به جاي آنكه سرشاخه هاي رودخانه اي را در وسط جنگل هاي چوب سخت كه تنها جنگل هاي باقي مانده پيش از دوران سوم زمين شناسي در جهان هستند را مورد استفاده قرار دهيم.
البته اين ساده ترين و راحت ترين كاري است كه مي توان در اين باره انجام داد. به نظر ما عادت كرده ايم كه بدون فكر كردن و يافتن راه حل هاي مناسب تر همواره آسان ترين راه را انتخاب كنيم!»
* با توجه به نزديك شدن به روز جهاني محيط زيست، بزرگترين چالش هاي زيست محيطي ايران را چه مي دانيد؟
متاسفانه محيط زيست ما قرباني يك سري طرح هاي عمراني در زمينه راهسازي، سدسازي، ساخت پل، توسعه شهرها و ... بدون در نظر گرفتن توسعه پايدار است . اگر به اين موارد دقت و توجه كافي نشود من به آينده اين طرح ها بسيار بدبين هستم.
بحث چالش را با يك مثال آغاز مي كنم. در دهه 70، احداث سدي در كشور سودان اقتصاد كشاورزي مبتني بر دامداري اين كشور را به دليل آنكه دامدارها نتوانستند دام هايشان را از شمال به جنوب كوچ دهند، به طور كامل دگرگون كرد. من مي ترسم كه طرح هاي گوناگون سدسازي كه در حال حاضر با قدرت فراوان از سوي مسئولان وزارت نيرو پي گيري مي شود، چنين نتايجي براي ما به بار آورد. به نظر الان زمان آن است كه بر روي اين مسأله از ابتدا تفكر كنيم. به عقيده من توسعه را به هر قيمتي نبايد پذيرفت و در امر توسعه بايد به جاي يك بار، 2 بار فكر كرد.
در حال حاضر مسأله طرح عمراني در كل دنيا كاملاً روشن شده است و كليه اين طرح ها بايد با ارزش هاي محيط زيستي سازگار باشند. بسيار جاي تاسف دارد كه در كشوري هنوز بدون توجه به اين ارزش ها و به صورت تك بعدي و تنها براي استفاده هاي تك منظوره، منابع طبيعي با ارزش ما، اين چنين مورد غارت و تعرض قرار مي گيرند.
اما در ميان طرح هاي عمراني، مهم ترين آنها سدسازي است. اگر اهل حساب و كتاب باشيد مي دانيد كه تنها براي 20 ميليارد متر مكعب آب باقي مانده از طريق سدها كنترل نمي شوند. حدود 70 مورد در دست برنامه ريزي ، طراحي و ساخت است و هر كدام از آنها به مثابه حوضچه مرده اي است كه هويت رودخانه ها را مي گيرند و اگر بابت ساخت هر كدام از اين سدها قرار باشد كه صدها هكتار از جنگل هاي منحصر به فرد در دنيا را از دست بدهيم، واقعا نمي دانم چه چيزي از محيط زيست براي ما باقي خواهد ماند. (aftabnews)