مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، کلثوم فلاحی: نخستین همایش ملی بزرگداشت شاعر عاشورایی، میرزا محمود فدایی تلاوکی مازندرانی روز پنجشنبه هفتم خردادماه در ساری برگزار می‌شود. علی‌اکبر زلیکانی، عضو شورای شهر ساری و از نوادگان میرزا محمود فدایی است. به بهانه برگزاری این همایش، گفت‌وگویی درباره این شاعر عاشورایی با این عضو شورای شهر انجام دادیم. زلیکانی در این گفت‌وگو به سوالاتی درباره دوره زندگی فدایی، سبک شعری، تاثیر افکار شاعر بر قوم و قبیله خود و ... پاسخ داد.

درباره دوره زندگی میرزا محمود فدایی تلاوکی توضیح دهید.

مرحوم فدایی در سال 1200 هجری قمری در روستای تلاوک به دنیا آمد و با سه تن از پادشاهان قاجار، هم‌دوره بوده است. در مورد سال وفات او اینکه سال 1280 یا 1282 هجری قمری است اختلاف وجود دارد. تحصیلات ابتدایی خود را در مکتب‌خانه‌های روستای تلاوک گذراند و سپس به ادامه تحصیل به ساری آمد و در حوزه علمیه ساری مشغول به تحصیل شد. پس از آن هفت سال هم در حوزه علمیه نجف، روزگار  گذراند.

 چرا میرزا محمود، فدایی نامیده می‌شود؟ این تخلص از کجاست؟

فدایی تخلصی است که میرزا محمود در عالم خواب و رویا از امام حسین (ع) گرفته است.  در آن رویا که در یکی از اشعار خود به زیبایی سروده شده، به همراه حبیب‌ابن مظاهر، سر خود را به امام حسین (ع) تقدیم کرده و حضرت او را فدایی خطاب می‌کند. در سال 1282 و در روز عاشورا رحلت کرد و در نجف اشرف دفن شد.

 چرا فدایی را شاعر عاشورایی می‌نامند؟

فدایی خالق بزرگ‌ترین مقتل منظوم در ادبیات فارسی است که در چهار هزار و 84 بیت در قالب ترکیب‌بند سروده شده است. کتاب مقتل وی دارای سه بخش است، مقدمه به خط مرحوم فدایی است که نثری منثور به پیروی از دوره نادره است که نثر مکلف و پیچیده‌ای را شامل می‌شود. در آن از کتاب زیارت ناحیه مقدسه بسیار اقتباس شده و بخش دوم  مقتل هم منظوم است. بخش سوم این کتاب شامل قصاید در قالب‌های متنوع نوحه، مرثیه‌سرایی و قصاید تاریخی است.

در نجف به درجه اجتهاد رسید و تسلط به قرآن و احادیث داشت و اگر نگاهی به اشعار فدایی داشته باشید از آیات قرآن و احادیث بسیار استفاده کرده است.

 سبک شعری فدایی چیست؟

در ترکیب‌بند از محتشم و در چهارده بند هم از صباحی بیدگلی پیروی کرده است. به پیروی از دوازده بند محتشم، بزگر‌ترین اثر عاشورایی را در سطح ملی خلق کرده و طولانی‌ترین قصیده عاشورایی را با 6 بار تجدید مطلع در 314 بیت سروده است.

اشعار وی به واسطه تسلطی که به علوم مختلف داشته بسیار هنرمندانه سروده شده است. مرحوم فدایی ردیف‌های موسیقی را به خوبی می‌شناخته است. قصاید وی کمی سنگین است اما با چند بار خواندن، لذت خاصی به انسان منتقل می‌شود.

 تاثیر فدایی بر روی قوم و قبیله خود را چطور ارزیابی می‌کنید؟

خانواده ما سابقه طولانی مذهبی دارند و اکثر فرزندان وی در دروس حوزوی تحصیل کرده‌اند. میرزا محمود فدایی سه فرزند داشت. میرزاخلیل فرزند او در جوانی فوت کرد و نقل است که به دلیل مخالفت با حاکمان آن زمان، به شهادت رسیده است.

ما هفتمین نسل از نسل فرزند دختری میرزا محمود فدایی هستیم. فدایی بنیانگذار مراسم تعذیه در تلاوک، ساری و مازندران بود و بسیاری از اشعاری که در تعذیه‌ها خوانده می‌شود اشعاری از مرحوم فدایی است و خیلی از کسانی که این اشعار را می‌خوانند نمی‌دانند سروده چه کسی است.

ریشه‌های مذهبی که در خانواده ما وجود دارد نشات گرفته از مرحوم فدایی است، مردم روستای تلاوک هم دارای سابقه مذهبی هستند و در صحنه‌های مختلف نظام و انقلاب، یاریگر بود‌هاند.

  نسخه خطی دیوان فدایی تلاوکی را به مرکز اسناد مازندران اهدا کردید. در این زمینه توضیح دهید.

یکی دیگر از مفاخر شهر ما در همایش فدایی تلاوکی به مردم معرفی می‌شود و درست است که به صورت نسبی، منسوب ما وی هستیم اما فدایی متعلق به همه مردم است. احساس کردیم این اثری که از وی در خانواده ما به جا مانده است باید به جایگاه اصلی خود، یعنی مرکز اسناد تحویل داده شود و ما هم نسبت به انجام این کار اقدام کردیم چون می‌خواهیم این گنجینه تاریخی و میراث این مردم، در قالب مناسب حفظ شود.

در خانواده‌های بزرگ و قدیمی معمولا چنین اسناد و آثاری وجود دارد و بهتر است برای حفظ مناسب این آثار، به مرکز اسناد و کتابخانه مازندران تحویل دهیم چون این اسناد در خانه از بین می‌رود.

 نخستین همایش این شاعر عاشورایی هفتم خردادماه برگزار می‌شود. درباره برگزاری این همایش چه نظری دارید؟

دکتر علی رمضانی پاجی که دبیر علمی همایش است زحمات زیادی را متقبل شد و همچنین از حمایت آیت‌الله طبرسی هم برخوردار بودیم. بیش از 60 مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شده و پیش‌بینی می‌کنیم همایش خوب و پرباری با حضور استادان حوزه ادبیات فارسی و عالمان دینی مانند آیت‌الله جوادی آملی برگزار شود.

این همایش یک روزه کمک خواهد کرد تا مرحوم فدایی را بیشتر بشناسیم و وظیفه خود را نسبت به این شاعر عاشورایی به این شکل، انجام دهیم. اشعار فدایی وارد کتاب‌های درسی شده و در مدارس تدریس می‌شود. امیدواریم این همایش در شان فدایی که نوکر امام حسین(ع) بود برگزار شود.