باغ هاي ايراني در جهان شهره‌اند. باغ ايراني مظهر قدرت معنوي است. زماني كه محدوده ماواهاي دايمي شهر از كناره‌هاي بركت‌خيز فارس و كارون فراتر نمي‌رفت، باغ ايراني انقلابي در صنعت آب‌رساني عرضه مي‌كرد. مفهوم مقدس گياه در دوران قبل از اسلام و نيز بعد از آن كه به نوعي باغ‌ها را تصوير بهشت بر زمين معرفي مي‌كرد باعث شده در جاي جاي اين سرزمين شاهد باغ‌هاي زيبايي باشيم كه بسياري نيز از يادها رفته‌اند.
يكي از اين نمونه‌ها كه به دست فراموشي سپرده و در كمتر جايي از زيبايي هاي شگفت‌انگيز آن سخن گفته شده، مجموعه باغ‌هاي بهشهر است.
«مهندس سلماز مصباح نميني» كارشناس در حوزه معماري و معماري منظر در اين باره مي‌گويد: «آثار باقي مانده از مجموعه باغ‌هاي تاريخي بهشهر كه بيشتر به دوره صفويه تعلق دارند در حدي هست كه تصويري مبهم از چگونگي آنها به دست دهد .همچنين از ميان برخي نوشته‌هاي تاريخي و سفرنامه‌ها مي‌توان شكوه و عظمت دوران قديمي آنها را تجسم كرد.»
بهشهر امروز شهري با تاريخ طولاني است. ديوار تميشه، شبه جزيره ميانكاله غار هوتو، آتشكده كوسان و عناصر تاريخي و باستاني ديگر هر كدام خبر از قدمت اين منطقه مي‌دهد.
به گفته مصباح نميني با مطالعه مدارك و اسناد تاريخي اين گونه استنباط مي‌شود كه تمام يا قسمتي از شهرستان فعلي بهشهر، با نام‌هاي كبود جامه، پنجاه هزار، پنج‌ هزاره، هزار جريب، كلباد، قره طغان معروف بوده است.
بهشهر از شهرهايي است كه مكان‌هاي تاريخي و آثار باستاني فراواني دارد. غارها يكي از مظاهر طبيعي و بسيار ديدني اين شهر است. غار كمربندي و غار هوتو دو غار معروفي هستند كه مطالعات و كاوش‌هاي باستاني حكايت از سكونت انسان‌ها در منطقه از زماني حدود 7هزار سال پيش از ميلاد را دارد.

ـ صفويان و شكوفايي بهشهر
شاه عباس اول در سال 1021 هجري قمري متوجه مازندران شد. مصباح نميني خصوصيات منحصر به فرد از جمله نزديكي كوه و دريا، پوشش گياهي غني و زيباي منطقه، وجود شبه جزيره زيباي ميانكاله، نزديكي به محل تولد مادر شاه، نزديكي به فرح‌آباد كه شكارگاه شاه بود و دلايل سياسي و نظامي از جمله سياست تمركززدايي از پايتخت و توجه به ساير شهرهاي دايران را دليل اصلي توجه شاه عباس به اين منطقه عنوان مي‌كند.
در پي اين توجه شاه عباس فرمان ساخت مجموعه باغ‌هايي در اشرف البلاد را داد. وقتي «پيترو دلاواله» در سال 1027 وارد اين شهر شد آن را چنين توصيف كرد: «اطراف اين شهر باز است به جز قصر شاهي كه هنوز ساختمان آن به اتمام نرسيده و باغ‌هاي مربوط به آن و يك خيابان پرازدكان و خانه‌هاي چندي كه بدون نظم و ترتيب در وسط درختان ساخته شده و اطراف آنها را زمين‌هاي وسيعي احاطه كرده ديگر چيزي در آن وجود ندارد. جمعيت اين شهر كم نيست زيرا شاه بسياري از طوايف را به آن جا كوچ داده است. به خصوص موقعي كه خود او در آن جاست به تعداد ساكنان محل افزوده مي‌شود. در اين محل چشمه های آب شيرين و زلال فراوان است و به اندازه‌اي درخت در آن جا وجود دارد كه خانه‌ها در ميان آنها گم شده است.»
پيترو دلاواله ترديد داشت كه بهشهر را شهري در جنگل بنويسد و يا جنگلي كه به علت سكونت افراد حالت شهري به خود گرفته است.

به نظر كارشناسان شاه بر فراز ارتفاعات البرز و در سه كيلومتري جنوب شرقي بهشهر مجموعه زيباي عباس‌آباد را به وجود آورد. اين مجموعه به لحاظ ارتفاعي آب و هواي مطبوع‌تري دارد و به طور كامل مسلط بر مناظر اطراف بوده و شامل كاخ شاهي و محوطه گلباغ و آب‌بندان عباس‌آباد بوده است.
به گفته اين كارشناس مجموعه باغ‌هاي بهشهر و اين مجموعه به هم مربوط و در حقيقت يك مجموعه و در خدمت شاه بوده است.

«فريزر» در سال 1238 درباره باغ‌هاي اشرف البلاد مي‌نويسد: «مجموعه باغ‌هاي اشرف با ديوارهاي بلندي از هم جدا مي‌شوند و براي ورود به هر يك از اين باغ‌ها بايد از دروازه آن عبور كرد. اين مجموعه از شش قسمت جداگانه تشكيل شده است كه هر كدام باغي جداگانه داشته است.

پنج قسمت آن محصور به ديوارهاي محكم و به نام‌هاي باغ شاهي، باغ‌ صاحب‌الزمان، باغ حرم، باغ خلوت و باغ تپه خوانده مي‌شدند كه امروزه از اين ديوارها و دروازه‌ها اثري باقي نمانده است.
چنانچه مصباح نميني مي‌گويد: «با اين كه هر باغ از باغ ديگر جدا مي‌شد، ولي پيوستگي و ارتباط بين آنها به طور كامل مشهود و محسوس بود و عمارت‌ها نقش عناصر گذر فضايي بين دو باغ مجاور را بازي مي‌كردند.
اين ارتباط و پيوستگي فقط در مجموعه باغ‌هاي داخل شهر به پايان نمي‌رسيد بلكه راه‌هاي شاه عباسي اين مجموعه باغ و مجموعه عباس‌آباد را چون دانه‌هاي تسبيحي به هم متصل مي‌كردند.»

به گفته مصباح نميني، يك راه سنگفرش پس از عبور از چشمه عمارت به التپه (زادگاه مادر شاه) مي‌رفت و از آن به مجموعه عباس‌آباد مي‌رسيد. در بالاي تپه‌اي و مسلط بر شهر و در زمان شاه‌عباس دوم كاخ صفي‌آباد بنا شد. اين كاخ نه تنها ارتباط عناصر قبلي را تضعيف نكرد، بلكه خود نيز به اين مجموعه پيوست. در نهايت اين مجموعه، مجموعه زيبايي از باغ در باغ را به وجود آورد كه در عين كثرت، وحدت در آن ديده مي‌شود.
بر پايه گفته مورخين اين شهر در بدو تاسيس شامل بخش‌هاي اصلي، مجموعه عباس‌آباد، مجموعه صفي‌آباد و باغ‌ها و تاسيسات همايون تپه كه در زمان شاه‌عباس دوم در شمال شهر به وجود آمد، بوده است.

ـ باغ هاي بهشهر در تاريخ بهشهر
با اين كه امروزه ارتباط اين مجموعه باغ‌ها از بين رفته است اما با مطالعه اين باغ‌ها از روي نسخ تاريخي و احياي وضع موجود شايد بتوان روحي در كالبد اين آثار گرانبها دميد.
باغ شاه در حقيقت هسته اصلي باغ‌هاي بهشهر است و ديوان‌خانه در آن قرار داشته است. «پيترو دلاواله» در سال 1027 قمري درباره باغ شاه چنين مي‌نويسد: «اين باغ عبارت از مربعي است كه در انتهاي جلگه در پاي تپه‌هاي پردرخت واقع شده و پشت كاخ است. ديوان‌خانه در وسط باغ واقع شده و بنايي است كه طول آن سه برابر عرض آن است. جلوي اين بنا كاملا باز است ولي در عقب و طرفين آن ديواري است كه از پنجره‌هاي متعدد پوشيده شده است. جلو بنا خياباني طولاني كه سنگفرش است وسط آن جويي جاري است و از حوضي كه جلو ديوان‌خانه ادامه پيدا مي‌كند و تا پاي تپه‌ها و انتهاي باغ پيش مي‌رود.

اين عمارت در حمله افغان‌ها سوزانده شد و در سال 1144 قمري دوباره توسط نادرشاه ساخته شده و عمارت چهل ستون نام گرفت. اين عمارت داراي 16 ستون چوبي بود. اين عمارت در دوره قاجار به طور اساسي تعمير شد. در زمان پهلوي بناي چهلستون ساخته شد و در حال حاضر ساختمان شهرداري بهشهر است.
به گفته مصباح در برابر عمارت چهلستون حوضي بوده كه اطراف حوض از سنگ‌هاي يك پارچه كه روي آنها قاليچه پهن مي‌كرده‌اند و محل نشمين بوده و شاه از بالا با مردم گفت و گو مي‌كرده است.
در حال حاضر از اين حوض بزرگ اثري نيست و تبديل به فضاي سبز شده است. سنگ‌هاي يك پارچه كه در اطراف جوي‌ها به كار رفته تا امروز نيز باقي است.

بر روي لبه سنگ‌ها سوراخ هايي ديده مي‌شود كه محل قرارگيري شمع بوده است. با روشن كردن اين شمع‌ها و انعكاس آنها بر آب مسير آب به نحو زيبايي نورپردازي مي‌شده است.
كف‌ باغ سنگفرش بوده است و در سراسر اين مسير آبشارهايي وجود داشته است.
امروزه نيز اين آبشارها موجودند و آن چه كه اين آبشارها را منحصر به فرد و شاخص مي‌كند، بافت‌هاي متنوعي است كه اين آبشارها دارند.(uan)