درخت مهم‌ترين عامل سازنده جنگل است، ولي جنگل مجموعه‌اي متعادل از عوامل زنده و غير زنده محسوب مي‌شود.

اغلب جنگل‌ها داراي درختچه و گياهان علفي و تعداد زيادي گونه جانوري هستند. در ميان جانواران ، بي‌مهرگان همچون كرم خاكي بسيار مهم هستند تا آن حد كه يكي از نشانه‌هاي سلامت جنگل ، وجود اين جانور است.

در كنار بي‌مهرگان، جانوران مهره‌دار به دليل جثه بزرگتر، نمود بيشتري در حيات جنگل دارند. اين جانواران با تكميل زنجيره غذايي، نقش مهمي در شبكه حيات جنگل ايفا مي‌كنند و چون تعدادشان كمتر از بي‌مهرگان است بيشتر درمعرض انقراض قرار دارند.

كارشناسان مي‌گويند : جنگل‌هاي خزري در شمال ايران گذشته از تنوع گياهي بالا، از نظرتنوع جانوري نيز غني محسوب مي‌شوند. براي مثال ‪ ۵۰‬درصد پرندگان ايران در جنگل‌هاي شمال زندگي مي‌كنند در حاليكه مساحت اين جنگل‌ها يك صدم مساحت كشور است.

كارشناسان با اشاره به كم توجهي به موضوع مهم جانورشناسي جنگل‌هاي شمال بر لزوم حفظ و انجام تحقيق و پژوهش در زمينه جانوران اين منطقه تاكيد كردند.

كارشناس ناظر اداره‌كل منابع طبيعي غرب مازندران درباره جانواران غرب مازندران گفت : در اين منطقه، پرندگاني همچون گنجشگ ، سار، داركوب و پستانداراني نظير خرس، شوكا، تشي و جوجه تيغي ديده مي‌شوند.

" عباس تقي‌پور" ، بي‌توجهي به جانوران را يكي از نقايص در تدوين طرح‌هاي جنگل داري دانست و افزود : در حالي كه نمي‌توان جنگل را بدون جانور در نظر گرفت.

وي تاكيد كرد : قطع درختان با اره موتوري، به دليل سر و صدايي كه ايجاد مي‌كند، بسياري از جانواران را فراري مي‌دهد، بنابراين كاهش قطع درختان يكي از راه‌هاي حفظ جانوران است.

اين كارشناس ارشد جنگل داري پيشنهاد كرد : بهتر است در بعضي از حوزه‌ها، هدف اصلي ، توجه به حيات وحش باشد و برنامه‌ريزي براي آن حوزه‌ها، با اين گرايش انجام شود.

تقي پور ادامه داد : ما به چوب جنگل احتياج چنداني نداريم و مي‌توانيم چوب وارد كنيم، بنابراين لزومي ندارد با قطع درختان و ترساندن جانوران ، طبيعت جنگل را به هم زنيم.

كارشناس ناظر اداره‌كل منابع طبيعي غرب مازندران اضافه كرد: درمدت نزديك به ‪ ۲۰‬سال فعاليت شغلي ، تاكنون نديدم و نشنيدم كه بر روي جانوران جنگل در منطقه تحقيق شود.

به گفته او تحقيقات سازمان حفاظت محيط زيست در زمينه جانور شناسي، اغلب در خارج از جنگل‌هاي شمال است و دانشگاهيان نيز كار چنداني دراين‌باره انجام نداده‌اند.

تقي پور درباره شكار غيرمجاز در جنگل تصريح كرد : اغلب شكارچيان غير مجاز ، محلي يا خوش نشينان غير بومي هستند كه بيشتر كل و بز را شكار مي كنند.

استاد دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقيقات درباره جانوران جنگل‌هاي شمال يادآور شد : تا چند دهه پيش حتي در نواحي نزديك به شهر و روستا صداي گوزن شنيده مي‌شد ولي اكنون در داخل جنگل نيز به دشواري مي‌توان گوزني يافت.

" ابراهيم عادلي " افزود: شوكا، يكي از كوچكترين و زيباترين انواع گوزن است كه در جنگل‌هاي انبوه شمال زندگي مي‌كند و به دليل علاقه به گياهان نرم و آب زياد ، نزديك به آب ، زيستگاه خود را انتخاب مي‌كند.

وي گفت: اين جانور مهاجرت نمي‌كند و فقط كوچ ارتفاعي تابستانه و زمستانه دارد و در پارك ملي گلستان فراوان است.

اين استاد دانشگاه در ادامه افزود : يكي از جانوران جنگل‌هاي شمال ، " قوچ شامل شرقي" است كه بيشتر در پارك ملي گلستان و به صورت حفاظت شده است.

عادلي درباره " قوچ البرز مركزي " كه در دامنه كوه‌هاي البرز مركزي زندگي مي‌كند، خاطرنشان كرد: اين قوچ ازآميزش قوچ‌هاي ارمني و آركال بوجود آمده و مانند قوچ آركال، در زيرگردن موهايي بلند دارد.

استاد دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقيقات اظهار داشت : روباه معمولي يا روباه قرمز جانوري است كه در همه مناطق ايران به جز نواحي بياباني وكويري پراكنش دارد و روباه " سر دم سياه " مخصوص شمال ايران است.

وي بيان داشت : شغال نيز در همه جاي ايران پراكنده‌است و بيشتر در اطراف روستاها و سواحل درياهاست و غذايش مرغ خانگي و تخم پرندگان است ولي دركل همه چيز خوار محسوب مي‌شود و گاهي گياه و كرم هم مي‌خورد.

يكي ازجانوران جنگل‌هاي شمال، خرس قهوه‌اي است كه عادلي درباره آن گفت:
رنگ اين جانور قهوه‌اي حنايي و زيستگاه آن اغلب درجنگل‌هاي انبوه است و حس بينايي ضعيف و حس بويايي و شنوايي قوي دارد.

اين استاد دانشگاه افزود: راسو، ازكوچكترين گوشت خواران ايران است كه‌در جمعيت‌هاي كم در بعضي ازمناطق به خصوص شمال ايران زيست مي‌كند.

وي اظهارداشت: اردك نوك پهن يكي از پرندگان مهاجر جنگل‌هاي شمال است كه بين نر و ماده آن اختلاف فاحشي وجود دارد و در پاييز به اين منطقه مي‌آيد.

عادلي با اشاره به وجود اردك خاكستري (اره‌اي ) در شمال گفت: اين پرنده رنگي مرمري دارد و تنها گونه‌اي است كه نر و ماده‌اش چندان با هم اختلاف ندارند.

وي افزود: " كبك دري " در كوهستان‌هاي البرز زندگي مي‌كند و كبك خزر هم ناميده مي‌شود و پرنده‌اي منزوي است.

كارشناس سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور درباره پرندگان جنگل‌هاي شمال اضافه كرد : قرقاول، كبك، بلدرچين، كبوتر، قرقي، شاهين، قوش، دال (كركس)، عقاب و جغد مهم‌ترين پرندگان اين منطقه محسوب مي‌شوند كه تاكنون ‪ ۱۹۱‬گونه از ‪ ۳۷‬تيره شناسايي شده است.

" عيسي بوداغي" افزود : مرال، شوكا، كل، بز، پلنگ، گرگ، خوك، خرس،روباه ، شغال و سمور از پستانداران شاخص اين منطقه به شمار مي‌روند.

وي گفت: جوجه تيغي، بذر و ريشه درختان را مي‌خورد و به جنگل خسارت وارد مي‌كند ولي چون حشرات و موش‌ها را هم مي‌خورد به برقراري تعادل در جنگل كمك مي‌كند و محاسناتش بيش از زيانهايش است.

اين كارشناس اظهار داشت: برخي از خفاش ها، حشره‌خوار هستند و اغلب در شب پرواز مي‌كنند و فقط حشرات مضر را مي‌خورند.

بوداغي گفت: خرگوش در بهار و تابستان از برگ و جوانه درختان جوان و در زمستان از پوست نهال‌ها وبه ويژه راش و افرا تغذيه مي‌كند و دربعضي اوقات باعث از بين رفتن نهال‌ها مي‌شود.

كارشناس سازمان جنگل‌ها افزود: موش جنگلي از بذر، جوانه، پوست و ريشه جوان درختان تغذيه مي‌كند و خسارت زيادي به جنگل وارد مي‌كند.

وي گفت: گرگ، شغال، روباه، خرس قهوه‌اي و گوركي با وجود برخي زيان‌ها در كل به حفظ تعادل در جنگل كمك مي‌كنند و مفيد محسوب مي‌شوند.

بوداغي با اشاره به زيان‌هاي خوك براي جنگل گفت : اين حيوان از بذر درختان تغذيه مي‌كند و در هنگام كندن زمين براي يافتن حشرات ممكن است به ريشه يا تنه درختان آسيب برساند اما چون از حشرات و لاروها تغذيه مي‌كند و باعث پخش بذر مي‌شود، مفيد است.

كارشناسان امر يادآور شدند : با وجود تنوع گونه‌هاي جانوري در ايران به ويژه جنگل‌هاي شمال ، هنوز شناخت دقيقي از آنها وجود ندارد به ويژه آنكه براي اداره بهتر جنگل، بايد جانوران آن را شناسايي كرد.

آنان مي‌گويند : در جنگل، موجودات مختلف بر يكديگر تاثير مي‌گذارند و نمي‌توان گياه و جانور را دو واحد بي‌ارتباط با هم در نظر گرفت.

كارشناسان تاكيد كردند : با توجه به كم‌توجهي تاريخي به جانور شناسي جنگل‌هاي شمال، شايسته است مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي، پژوهش‌ها و بررسي هاي پردامنه‌اي را در اين زمينه انجام دهند.

به اعتقاد آنان نتايج اين تحقيقات به طور مستقيم درجانورشناسي و به طور غيرمستقيم در ساير علوم از جمله جنگل داري كاربرد خواهد داشت.

جنگلهاي شمال ‪ ۱/۸‬ميليون هكتار وسعت دارد.(irna)