مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، سیده زینب جلالی، کارشناس ارشد حوزه زنان و خانواده: تاثیرات منفی حاصل از خشونت، فقط محدود به محیط کار نیست، بلکه از محیط کار به منزل، جامعه و زندگی اجتماعی فرد قربانی نیز تسرّی می یابد.

در سال های اخیر خشونت در برخی از  مشاغل، روند رو به رشدی داشته ‌است.

در بسیاری از مناطق جهان صدمات ناشی از خشونت در محیط های کاری یک خطر جدی محسوب می شود و گزارش ها حاکی از افزایش میزان آن است.

از میزان خشونت شغلی اطلاعات دقیقی وجود ندارد و ميزان واقعي اين معضل هنوز شناخته نشده است و آنچه ما مي دانيم و مشاهده مي کنیم صرفا به گزارش حوادث مرگ بار محدود است. 

فرهنگ شغلی حاکم، نبود امنیت شغلی، خجالت کشیدن و شدت عمل خشونت آمیز از عوامل تاثیر گذاری هستند که موجب می شوند بزه دیده از گزارش خشونت شغلی بپرهیزد.

بر اساس تعاریف، خشونت در محیط کار زمانی روی می دهد که  فرد در شرایط مرتبط با شغل خود مورد سوءرفتار، تهدید یا آزار قرار می گیرد.

تاثیرات منفی حاصل از خشونت، فقط محدود به محیط کار نخواهد بود بلکه از محیط کار به منزل، جامعه و زندگی اجتماعی فرد قربانی نیز تسرّی می یابد.

تعاریف مختلفی از خشونت شغلی وجود دارد. تعاریف ابتدایی منبع اصلی خشونت شغلی را مردم خارج از محیط کار می دانستند که رابطه ای قانونی با محیط کار ندارند (مانند سارقان و کسانی که به قصد ارتکاب جرم وارد محیط کار شده اند) و این واقعیت را نادیده می گرفتند که گروهی از افراد و حتی سازمان ها می توانند منبع خشونت باشند.

امروزه بسیاری از پژوهش گران می پذیرند که منبع خشونت می تواند یک گروه از مردم (مانند کسانی که به طریقه ی خشونت آمیز ،نسبت به سیاست ها و رویه های سازمان اعتراض می کنند) و یا خود سازمان باشد (مانند سازمانی که آگاهانه، مستخدمان را در موقعیت های خطرناک قرار می دهد) 

سازمان بین المللی کار در سال 2003" هر گونه اقدام، رخ داد یا عملی را که موجب عدول از رفتار متعارف شود و شخص را در جریان کار خود یا مستقیما به دلیل آن، مورد تهاجم، تهدید، آسیب یا صدمه قرار دهد." خشونت محیط کار تعریف کرده است.

خشونت  شغلی به طور کلی به دو دسته خشونت فیزیكی و روانی تقسیم می شود. خشونت فیزیكی شامل قتل، تهدید و ارعاب، هجوم و حمله و اذیت و آزار بوده و خشونت روانی بیشتر در محیط كار بین مدیران، سرپرستان، كاركنان و مشتریان وجود دارد. از دسته اول تحت عنوان خشونت بیرونی و دسته دوم خشونت درونی نام می‌برند.

خشونت در هردو صورت بر زندگی و كار افراد تاثیر گذار بوده و این روند در دراز مدت به طور فزاینده‌ای منجر به كاهش تعداد روزهای كاری مفید، افزایش هزینه های مربوط به بالابردن ضرایب ایمنی در محیط كار، توان بخشی طولانی مدت پس از مواجهه با خشونت و هزینه های اجتماعی غیرمستقیم است.

از دیگر نتایج آن كاهش روابط سالم بین فردی است كه موجب تخریب ارتباط كاری موثر بین همكاران شده و محیط كار را به محلی همراه با نارضایتی مبدل می‌کند.

انواع خشونت شغلی :

1-  خشونت مجرمانه و مداخله گرانه

اقدامات خشونت آمیز ارتکابی از سوی مجرمانی که رابطه ای با محیط کار یا بزه دیده خشونت ندارند و صرفا برای ارتکاب جرم وارد محل کار می شوند.

انواع جرایمی که معمولا در این گونه خشونت به وقوع می پیوند شامل قتل، سرقت مسلحانه همراه با آزار یا تهدید، تهاجم شدید، سرقت همراه با آزار یا تهدید، تهاجم ساده و ایراد ضرب عمدی است.

سر و کار داشتن با پول و دیگر چیزهای قیمتی، کارکردن به تنهایی یا در گروهی کوچک، کار در ساعات پایانی شب یا آغازین روز، داشتن تماس مستقیم با عموم مردم و محافظت از اموال گران قیمت عامل های خطر زا می باشند.

رانندگان تاکسی، فروشندگان خواربار، متصدیان پمپ بنزین ها، صندوق داران فروشگاه ها، رانندگان اتوبوس، تحویل دهندگان کالا به در خانه های مردم، صندوق داران بانک ها و اداره های پست، کارکنان خرده فروشی، کارکنان مراکز تفریحی و سرگرمی مشاغلی هستند که همواره در معرض این  نوع از خشونت قرار دارند.

2- خشونت مربوط به ارباب رجوع

تقریبا در همه کشورهای صنعتی، خشونت مربوط به مشتری یا ارباب رجوع ، یکی از شایع ترین گونه های خشونت شغلی است.

خشونت ارتکابی از سوی مشتریان، ارباب رجوع، بیماران، دانشجویان و دانش آموزان، زندانیان یا هر شخص دیگری که سازمان یا فرد مستخدم به وی خدمات می دهد.

قتل، تهاجم مشدد، تهاجم ساده، ایراد ضرب عمدی، حمله به قصد ایراد صدمه، سوء رفتار کلامی، تهدید و آزار و مزاحمت جنسی گونه هایی از جرایم ارتکابی است.  

کار با اشخاص فاقد ثبات یا تعادل روانی، نداشتن محل کار ثابت، داشتن تماس مستقیم با عموم مردم، کار در مناطق دارای نرخ بالای جرم ، کار کردن به تنهایی یا در گروهی کوچک، کار در نهادهای اجتماعی ازعوامل خطر زای اصلی مرتبط با این نوع خشونت هستند.

ماموران پلیس، ماموران زندان، ماموران امنیتی، شاغلان در بخش بهداشت روان، آموزگاران دانش آموزان استثنایی و پرستاران و شاغلان بخش اورژانس بیمارستان ها، شاغلان بخش خدمات رفاهی ،آتش نشانان آسیب پذیر ترین مشاغل در این نوع خشونت هستند.

3-   خشونت همکار

 خشونت همکار، خشونت علیه همکاران، سرپرستان یا مدیران توسط همکار فعلی یا سابق است.

تهاجم مشدد، آزار، تهاجم ساده، ایراد ضرب عمدی، مزاحمت در فضای مجازی، تهدید، سرقت، سوء رفتار کلامی، اشارت تحقیر آمیز و توهین آمیز گونه های از جرم هایی است که معمولا  همکاران نسبت به هم ارتکاب می یابند.

عوامل خطر زای اصلی مرتبط با این نوع خشونت، فرهنگ سازمانی و شیوه های مدیریتی مشوق بی عدالتی، فضای کار به شدت رقابتی، توزیع نامناسب حجم کار، فقدان امنیت شغلی، طراحی نامناسب دستگاه ها و محیط کار، فقدان ارتباط مناسب، شرایط کاری نامناسب را شامل می شود.

آسیب پذیر ترین شاغلان  در این نوع از خشونت  شاغلان بخش تولیدی هستند.

4-  خشونت سازمانی

 خشونت سازمانی خشونت ارتکابی توسط سازمان یا شرکت علیه مستخدمان آن است که سوء رفتار، تهدید، شرایط کاری نامناسب یا استثمارگرانه، قرار دادن عمدی مستخدمان در شرایط خطرناک یا خشن، درخواست ها یا ساعت های کاری غیر متعارف، تبعیض، تهدید به قطع رابطه ی کاری از گونه های شایع جرایم ارتکابی هستند.

از عوامل خطر زای اصلی مرتبط با این نوع خشونت فقدان امنیت شغلی، سلسله مراتبی شبیه ارتش و شیوه های مدیریت سخت گیرانه، فضای کار شدیدا رقابتی و رکود اقتصادی شدید است و از  آسیب پذیرترین شاغلان این نوع خشونت هنوز اطلاعاتی در دسترس نیست.

 راه کارهای پیشگیرانه :

- شناسایی مشاغل مرتبط و حساس در مقابل خشونت و استرس زا  توسط دولت و ارایه  راه كارهای لازم .

-ارزیابی مرتب و دوره‏ای، جمع‌آوری اطلاعات، آموزش و رسیدگی به شكایات و ...

- شناسایی محدوده خطر در بخش ‏های ویژه به منظور كاهش استرس و حذف خشونت

-مدیریت استرس و خشونت در محیط كار

-ارتباط موثر و كارا بین فرد با جامعه و مشتریان از یك سو و كارفرمایان و سرپرستان از سوی دیگر

-حمایت كارفرمایان از تمام دوره‌های توان بخشی و بازآموزی کارگران و کارمندان با مشاركت خودشان  و یا نمایندگان آنها ( تشویق به انجام تمرینات ورزشی، تغذیه مناسب، خواب كافی، تكنیك های تن‌آرامی (Relaxation) و استفاده مفید از اوقات استراحت ...)

-در نظر داشتن  تقابل بین مسایل كاری و خانوادگی که اغلب می‌تواند ایجاد استرس نمایند و بیماری‌زا باشند .(مهیا كردن سازوكارهایی به منظور تعدیل تقابل مسوولیت‌های كار و خانواده نظیر انعطاف پذیری زمان كار، وجود مهدكودك در محیط كار و ... )

- مشاوره در دسترس برای كلیه افرادی كه دچار استرس هستند و برای تحمل مسایل و مشكلات نیاز به كمك دارند .