این فرهنگ به همت مؤسسه فرهنگی و هنری پارپیرار كجور در حال تهیه است. این اثر که با همکاری چندین تن از محققان نام آشنای نواحی کشور و گروه کثیری از مطّلعان، آگاهان و گردآورندگان موسیقی بومی مناطق در دست تدوین است، شامل پنج جلد اثر مکتوب(هر جلد حدود هشتصد صفحه) می باشد که حدود شش هزار قطعه عکس و هفتاد ساعت CD صوتی (لوح فشرده) شامل اصلی ترین واساسی ترین نغمات موسیقی مناطق ضمیمه ی این فرهنگ می باشد.

 دائرة المعارف فوق مانند همه فرهنگ ها بر اساس نظام الفبایی است و حدود بیست و یک هزار مدخل را در بر دارد. مداخل این اثر در مراحل تحقیقات میدانی به شرح زیر دسته بندی و طی دو دهه ی گذشته از سوی پژوهشگران و مؤلفان این فرهنگ مورد تحقیق و تکمیل قرار گرفتند:

نامواژگان مربوط به نغمات در هر منطقه ی فرهنگی کشور نامواژگان مربوط به سازها در هر منطقه ی فرهنگی کشور نامواژگان مربوط به بازی ها، حرکات موزون و رقص های آیینی مناسبتی در هر منطقه ی فرهنگی کشور نامواژگان مربوط به مراسم، مجالس و مناسبت هایی که موسیقی نقش بارزی در ساختار اینگونه مجالس دارند نغمات مربوط به موسیقی دینی و آیینی- مذهبی در ایران مداخل مربوط به نام، مشخصات و شرح حال حدود سه هزار تن از شاخص ترین راویان و مجریان موسیقی نواحی به همراه عکس هنرمندان جلد اول این فرهنگ به معّرفی شاخص ترین فرهنگ های موسیقایی همچون بلوچی، سیستانی، کردی، کرمانشاهی، مازندرانی، کرمانی، کومشی (سمنانی)، گیلانی، استرآبادی (گلستانی)، ترکمنی، خراسانی،(شامل شمال، جنوب و شرق خراسان)، بختیاری، لری، هرمزگانی،خوزستانی (شامل موسیقی فارسی و عربی در منطقه)، بوشهری شیرازی (موسیقی فارسی)، یزدی، آذربایجانی (شامل آذربایجان شرقی، غربی، زنجان، اردبیل، ساوه و...) ، تالشی و... موسیقی برخی پاره فرهنگ ها و نیز اقلیت های قومی و مذهبی ایران همچون فرازایی، تاتی، چوله ای، سرخه ای، قزاقی، مندایی، ارمنی، کلیمی، آسوری و ... اختصاص دارد.

براساس طراحی انجام شده در این دائرة المعارف، در جلد اوّل ابتدا هر یک از فرهنگ های فوق از نظر موقعیت جغرافیایی، جمعیت، زبان، دین و مذهب، نحوه ی معیشت و آداب و رسوم و فرهنگ عمومی قومی یا ابلی به صورت فصل های جداگانه مشخص گردیده و در پایان مونوگرافی هر فرهنگ نمایه ای نسبتاً جامع و دقیق از نغمات اصلی موسیقی منطقه و شعبات آن و نیز سازهای مورد استفاده در منطقه ارائه می شود. بخش دوّم جلد اوّل این دائرة المعارف موضوعات اساسی تر و تخصصی از فرهنگ موسیقی نواحی ایران را با سرفصل های زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد:

 1- نظام کاربردی مقام ها، ریزمقام ها، الحان و نغمات آوازی و سازی در موسیقی بومی مناطق ایران (شرح مشترکات- شرح ویژگی ها) 2- روش نام گذاری مقام ها، ریزمقام ها و نغمات سازی و آوازی در موسیقی بومی نواحی ایران 3- پراکندگی سازها (سازهای عام- سازهای خاص) در هر منطقه ی فرهنگی و سازهای عاریت گرفته از فرهنگ های همجوار 4- نظام مندی کوک در موسیقی نواحی ایران 5- تأثیر وتأثر موسیقی هر قوم یا ایل از موسیقی های مناطق همجوار (نغمات بومی- نغمات غیر بومی در هر منطقه) 6- وضعیت حال حاضر موسیقی در هر منطقه

 در جلدهای دوّم تا پنجم این اثر که مداخل و نامواژه ها با روش الفبایی مورد تعریف و تدقیق قرار گرفته اند، ابتدا هر مدخل بلافاصله در اولین سطر توضیحات خود به صورت جداگانه حوزه ی جغرافیایی و بومی نامواژه و فرهنگ مربوطه را مشخص می سازد. سپس اساسی ترین اطلاعات مربوط به هر نغمه، اصطلاح یا ساز ثبت گردیده است. علاوه بر این هر نامواژه دارای کدبندی مشخص (شمارگان) است که بر اساس همین کدبندی نمونه ی نغمه، صدای ساز، یا کوک ساز در CD پیوست (بر اساس کد مشترک در مدخل کتاب و بروشور سی دی ها ) درج گردیده است. در عین حال بر اساس همین کدگذاری علاقمندان می توانند عکس های ساز، مراسم و مجالس موسیقایی و یا تصاویر مجریان را در سی دی تصویر (عکس) پیوست ملاحظه نمایند. این فرهنگ جهت تسهیل کار مطالعه از سوی علاقمندان در آغاز جلد اوّل کتاب به تفکیک به درج سه نمایه ی متفاوت اقدام نموده است.

 1- اوّلین نمایه به صورت الفبایی دربردارنده ی کلیه ی مداخل و نامواژگان این دائرة المعارف داشته و شماره ی هر مدخل و نیز شماره ی صفحه و مجلدی که هر مدخل در آن آمده است ثبت شده است.

2- دومین نمایه اختصاص به تفکیک مداخل و نامواژگان فرهنگ های مختلف داشته و به این ترتیب خوانندگان و علاقمندانی که مایل به مطالعه ی موسیقی منطقه و فرهنگ خاصی می باشند بر اساس این نمایه بتوانند به سهولت واژگان مورد علاقه ی خود را از هر فرهنگ پیدا نموده و با توجه به حجم بالای مداخل این فرهنگ و با سرعت کافی به آن دسترسی یابند.

3- نمایه ی سوم در پنج دسته بندی جداگانه جایگاه صفحات و مجلدات هریک از نامواژگان و مداخل شش گانه یعنی نغمات، اصطلاحات، سازها ، بازی ها و رقص ها، مجالس و مناسبت های موسیقایی و نیز راویان و مجریان موسیقی نواحی را مشخص ساخته است، تا چنانچه کسانی مایل به مطالعه و تحقیق پیرامون یکی از مباحث فوق باشند بر اساس شماره ی کد، شماره ی صفحه و شماره ی جلد به آسانی به آن ها دسترسی یابند.

 در مجموع نظام الفبایی این فرهنگ و نحوه ی کدگذاری مداخل، نغمات ضمیمه و عکس های ضمیمه که کار ابتکاری و بر اساس تجارب سرمؤلف اثر طراحی گردید، کاربرد این دایرةالمعارف را جهت گروهها و علاقمندان مختلف اعم از دوستداران موسیقی، پژوهشگران، دانشجویان و ... به بهترین نحو تسهیل نموده است.

این فرهنگ که حاصل دو دهه تلاش تحقیق میدانی جمعی از فعال ترین پژوهشگران، گردآورندگان و مطلعین موسیقی بومی و فرهنگ فولکلور از جمله : احمد صدری، محمّدرضا بلادی، هوشنگ جاوید، کیوان پهلوان، منصوره ی ثابت زاده، کلیم الله توحدی، سید احمد حسینی، ربوخه، علی اصغر قنبری، پروین بهمنی، محمّد سلیمی، عباس شیرزادی و ... است.

سرپرستی گروه مؤلفان، مؤلفان و همکاران این فرهنگ به عهده ی جهانگیر نصری اشرفی است. علاوه بر این در تدوین این اثر از مشاوره، راهنمایی و همکاری جمعی از موسیقی دانان کشور، اساتید دانشگاه، اتنوموزیکوکک ها و نیز از راهنمایی های فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، فرهنگستان هنر، و برخی از اعضای انجمن موسیقی ایران و خانه ی موسیقی ایران و نیز جمعی از استادان و فرهنگ نویسان کشور استفاده شده است که جایگاه و نحوه ی همکاری همه ی مراکز، اساتید و صاحبنظران همکار در بخش معرفی یاری دهندگان و همکاران درج گردیده است.

سود جستن از اطلاعات و هنر نزدیک به پانصد تن از شاخص ترین خنیاگران و راویان موسیقی نواحی و تطبیق اطلاعات میدانی با جدّی ترین منابع کتابخانه ای این فرهنگ را در جایگاه اثری بی بدیل و مرجعی یگانه در رابطه با موسیقی نواحی ایران قرار داده است. تدوین این فرهنگ جامع از مهرماه 1383 آغاز گردید و طبق برنامه ریزی سرپرست این دایرةالمعارف مراحل پایانی تدوین را پشت سر گذارده و تا پایان مهرماه 1385 آمادۀ انتشار خواهد بود. کلیه ی هزینه های تحقیقاتی این اثر با اراده های شخصی صورت پذیرفته و از زمان تدوین مؤسسه فرهنگی هنری پارپیرار ضمن مشارکت در بخشی از هزینه های تدوین مسئولیت انتشار آن را به عهده گرفته است. ناشر با توجّه به هزینه های بالای تحقیقاتی و تدوین و نیز اهمیت کار در تلاش است که همه ی تدارکات لازم را جهت انتشاری نفیس و هم سنگ با این اثر بزرگ مهیّا نماید.

محمدحسین ملایی کندلوسی - (kandelous_village@yahoo.com)