مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، اشکان جهان‌آرای: هفته گذشته شهردار ساری آمار جدیدی از سرانه فضای سبز در مرکز استان ارائه کرد. آماری که اگرچه در ظاهر رقم بالایی را بیان می‌کند، در اصل فاصله زیادش با معیارهای جهانی قابل تأمل است.

 این که شهرهای شمالی و به‌ویژه مازندران فاصله زیادی با استانداردهای جهانی سرانه فضای سبز دارند هم امری شگفت است و هم خبری تکراری، اما این‌که شهردار ساری اعلام کند نخستین شهر ایران است که سرانه فضای سبز مردم آن هم تراز با استانداردهای جهانی محسوب می‌شود، به مراتب شگفت‌آورتر -و البته این بار غیرتکراری- است.

 «مهدی عبوری» اعلام کرد که فضای سبز مرکز مازندران 451 هزار و 494 متر مربع است که از این رقم 234 هزار و 585 متر مربع را فضای سبز پارک‌های شهر تشکیل می‌دهد. رقمی که به اعتقاد وی در شهرهای ایران بی‌نظیر است.

  وی اظهار کرد: از 3 سال پیش با شعار هر محله یک بوستان کار خود را در شهرداری آغاز کردیم و اکنون سربلندیم که طی 3 سال 13 بوستان در شهر ساخته شده است.

شهردار مرکز استان ضمن اشاره به ضرورت افزایش سرانه فضای سبز شهری و اهمیت توجه به این زیرساخت شهری، خاطرنشان کرد: شهر سالم با شهروندانی پرنشاط ایجاد می‌شود. بنابراین شهرداری همراه با ایجاد فضای سبز کوشید با افزایش اماکن ورزشی و حمایت از ورزشکاران و هیأت‌های ورزشی شرایط را به گونه‌ای رقم بزند که هر ساروی در نزدیک‌ترین مکان به محل سکونت خود امکان ورزش کردن داشته باشد. مهم‌تر از آن توجه به ورزش بانوان است که شهرداری ساری در این پیوند نیز کارنامه بسیار درخشانی دارد.

صرف‌نظر از این‌که هنوز در ساری پارکی ویژه بانوان وجود ندارد، اقدام قابل تحسین شهرداری ساری در افزایش تعداد پارک‌های شهری و محله‌ای را نمی‌توان نادیده گرفت. در نگاه واقع‌بینانه و منصفانه نمی‌توان به سادگی از توجه شهرداری طی 3 سال اخیر به رشد فضای سبز شهری به سادگی گذشت. به هر حال شهرداری در این مدت تلاش کرد تا سرانه فضای سبز شهری را افزایش دهد که تأثیر آن را می‌توان در بین شهروندان و برنامه‌ریزی‌ آن‌ها برای گذراندن اوقات فراغت در محیط شهری جست‌وجو کرد.

اما پرسشی که ایجاد می‌شود این است که ساری با این رقم‌های عنوان شده چگونه می‌تواند هم‌تراز با استانداردهای روز دنیا دارای فضای سبز شهری باشد؟ بد نیست برای پی بردن به این موضوع نگاهی هم به میانگین‌های جهانی بیندازیم.

با وجود این‌که در تعریف سرانه فضای سبز شهری، معیارهایی ویژه هر منطقه در نظر گرفته می‌شود و سرانه قابل قبول را به نسبت شرایط اقلیمی آن شهر تعیین می‌کنند، سرانه مصوبی که شورای عالی معماری و شهرسازی ایران لحاظ کرده 8متر به ازای هر نفر است. در حالی‌که این رقم از سوی سازمان UNEP(محیط زیست سازمان ملل) 15 تا 25 متر مربع برای هر نفر در نظر گرفته شده است. بنابراین میانگین در نظر گرفته شده برای شهرهای کشور ما در حالت عادی کمتر از نصف میانگین‌های جهانی است. هر چند تأکید می‌شود که میانگین‌های هر شهر و کشور بر اساس شرایط اقلیمی و جغرافیایی در نوسان است. اما اگر معیار را میانگین سرانه فضای سبز شهری در ایران هم در نظر بگیریم نگاهی به آمار ارائه شده و ادعای مطرح شده مبنی بر برابری ساری با ترازهای جهانی در سرانه فضای شهری از سوی شهرداری ساری می‌تواند قابل تأمل باشد.

حال در شرایطی که شهرهای بزرگ ایران هنوز اعلام می‌کنند با سرانه فضای سبز شهری در نظر گرفته شده در ایران فاصله دارند، این‌که ساری چگونه توانسته است به ترازهای جهانی برسد پرسش‌برانگیز است.

برای نمونه طبق آمار اعلام شده از سوی مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز تبریز، سرانه فضای سبز درون شهری این شهر پرجمعیت 7 متر مربع و کمتر از نیاز شهر است. البته این آماری است که آذر سال گذشته اعلام شد. اما نگاهی به ارقام آن خالی از لطف نیست. اردیبهشت سال گذشته سرانه فضای سبز درون شهری تبریز 7 متر مربع برای هر شهروند بوده که کمتر از نیاز شهر است. طبق این آمار سرانه فضای سبز فراشهری تبریز هم فقط 8 متر است که در مجموع سرانه‌ای 15 متری را ایجاد می‌کند. با این حال مدیران این شهر فضای سبز شهری را از فضای سبز فراشهری جدا کردند و بر این باور هستند که سرانه فضای سبز شهری تبریز باید به 25 متر برسد.

نگاهی به فضای سبز شهری شیراز هم نشان می‌دهد که بدون احتساب 1250 هکتار باغ‌های خصوصی و فضاهای سبز پیرامونی این شهر، سرانه فضای سبز شیراز 18 متر مربع به ازاء هر شهروند است که در صورت محاسبه این موارد با فضای سبز پیرامونی که بیش از 2600 هکتار را شامل می‌شود و سرانه فضای سبز شهر شیراز به بیش از 37 متر مربع خواهد رسید.

کمبودهای فضای سبز شهری مرکز استان

طبق پژوهش‌هایی که حدود 3 سال پیش برای تدوین طرح جامع شهر ساری به عنوان سند بالادستی توسعه این شهر انجام شد، در زمان تدوین طرح جامع، ساری 6/286 هکتار کمبود فضای سبز شهری داشت. این رقم در واقع عددی است که برای رسیدن ساری به وضع طلوب در همان زمان در نظر گرفته شده بود. یعنی در زمان تدوین طرح جامع این شهر به نسبت جمعیت همان دوره، 286/6 هکتار فضای سبز شهری کم داشت. این رقم در همان سال وضع موجود سرانه فضای سبز شهری ساری را حدود 77 صدم متر مربع، یعنی 23 سانتیمتر کمتر از 1 متر مربع نشان می‌دهد. طبیعی است که تأمین این مقدار زمین در محدوده شهری کار آسانی نیست که به همین سادگی‌ها و در این مدت زمان اندک انجام شده باشد. کما این‌که نگاهی به میزان فضاهای سبز شهری ایجاد شده در 3 سال گذشته به راحتی اختلاف فضای مورد نیاز با فضای سبز شهری ایجاد شده را نشان می‌دهد.

این کمبودها به همین‌جا ختم نمی‌شود. در طرح جامع شهری مرکز استان، فضای مورد نیاز برای رسیدن به چشم‌انداز در این بخش 304 هکتار است. یعنی ساری حدود 3 سال پیش برای رسیدن به چشم‌‌انداز تدوین شده در طرح جامع، 18 هکتار بیش از فضای مورد نیاز در زمان تدوین طرح جامع به فضای سبز نیاز داشت. منطقی است که بگوییم این نیاز همچنان برطرف نشده است. به عبارتی این شهر دست کم حدود 290 تا 300 هکتار فضای سبز شهری نیاز دارد.

این ارقام نشان می‌دهد که ساری مانند همه شهرهای استان فاصله زیادی با استانداردهای جهانی و حتی میانگین سرانه فضای سبز شهری تعیین شده از سوی شورای عالی معماری کشور دارد. بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت شهر ساری بیش از ۲۹۶هزار تن عنوان شده است و طبق آماری که از سوی شهرداری ساری اعلام شد، با فرمول محاسبه میانگین سرانه فضای سبز که «میزان پدیده تقسیم بر بهره‌مندها» است، سرانه فضای سبز برای هر شهروند ساروی با احتساب همه 494هزار و 451 هزار متر مربع بیان شده، حدود 1.67 متر مربع خواهد بود. حال اگر طبق استانداردها بخواهیم عمل کنیم و فضای سبز شهری واقعی که به گفته عبوری 234 هزار و 585 متر مربع است را مبنا در نظر بگیریم محاسبه درست و واقعی سرانه فضای سبز شهری برای هر شهروند ساروی 79 صدم متر مربع خواهد شد و این یعنی ساری هنوز در سرانه فضای سبز حرفی برای گفتن ندارد.

فضای سبز شهری چیست؟

  از سوی دیگر برای بیان این موضوع باید تعریفی هم از فضای سبز شهری داشته باشیم. این‌که فضای سبز شهری به چه فضایی گفته می‌شود و آیا هر محدوده سبزی می‌تواند فضای سبز تلقی شود یا خیر؟ از نگاه کارشناسان فضای سبز همگانی یا شهری به فضایی گفته می‌شود که رفت‌وآمد مردم در آن آزاد باشد و مانعی برای دسترسی به آن دیده نشود. یعنی فضای سبزی که برای گذران اوقات فراغت مورد استفاده قرار گیرد. بر همین اساس سیاری از کارشناسان برجسته شهرسازی دنیا بر این باورند که پارک یا فضای سبز شهری باید در محلی ساخته شود که زندگی در جریان باشد.

  در مکان‌یابی فضای سبز 3 اصل مرکزیت به معنی قرار داشتن در مرکز یک منطقه شهری، سلسله مراتب به مفهوم تجهیز فضا به اندازه نیاز منطقه مد نظر و دسترسی به این مفهوم که امکان دسترسی جمعیت ساکن محدوده و همچنین نظارت و تأمین امنیت به راحتی وجود داشته باشد، از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

  علاوه بر این تعاریف باید تأکید کرد که در نگاه تخصصی فضای سبز شهری شامل لچک‌ها، میدان‌ها و حاشیه‌های بلوار یا خیابان نمی‌شود و فقط فضاهای سبزی را در بر می‌گیرد که به عنوان یک محدوده برای حضور خانواده‌ها با در نظر گرفتن امکانات رفاهی ایجاد شده باشد. همچنین باید در نظر داشت که فضاهای سبز خارج از محدوده شهری طبق استانداردها فضای سبز محسوب نمی‌شوند. چون در یک محیط شهری هر عنصر یا فضای سبز باید متناسب با عملکردی که بر عهده گرفته‌ است، ارزیابی شود.

فضای سبز شهری ترکیبی از پارک، بوستان و پارک شهری و محله‌ای است. یعنی سطوح سبز برنامه‌ریزی و تجهیز شده در شهرها و نه باغ‌ها و پارک‌های جنگلی خارج از محدوده شهری. در واقع به سطوح سبزی که با 2 عملکرد اکولوژیک و اجتماعی برای حفظ طبیعت و تفریح شهروندان در محدوده قانونی شهری ایجاد می‌شود فضای سبز شهری به حساب می‌آید. با این تعریف پارک‌های جنگلی در تعریف فضای سبز شهری نمی‌گنجد. یعنی حتی با تجهیز زمین در اختیار گرفته شده سکوتپه از سوی شهرداری ساری، نمی‌توان اعلام کرد که این زمین به فضای سبزی افزوده شده است.
 این روند در مورد سایر شهرهای استان نیز دیده می‌شود. برای نمونه برخی مسئولان گاهی اعلام می‌کنند که شهر نور به خاطر وجود پارک جنگلی نور مشکلی از نظر فضای سبز شهری ندارد. در حالی‌که این پارک ربطی به فضای سبز شهری ندارد. چه بسا به اعتقاد کارشناسان فضای سبز شهری نور به مراتب وضعیت بسیار بدتری از نظر آمار و ارقام نسبت به ساری داشته باشد. این پارک‌های در حریمشهرها نمی‌توانند مبنای درستی برای اعلام عملکرد در فضای سبز شهری  باشند.

طبق آخرین بررسی‌های انجام شده، میانگین سرانه فضای سبزی شهری شهرهای مازندران 2/3 متر مربع است. با این آمار مازندران از نظر فضای سبز شهری یکی از بیابانی‌ترین استان‌های کشور است. زیرا این رقم در بسیاری از استان‌های بیابانی هم دیده نمی‌شود. اما بسیاری از مدیران شهری ما پشت این سبزینگی پنهان می‌شوند.

*این گزارش در روزنامه همشهری مازندران امروز منتشر شد که برای بازنشر در اختیار ما قرار گرفت.