مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، مهدی ترابی اصل، فعال سازمان های مردم نهاد: چندی است که نهادهای تصمیم ساز در استان با افتخار از توافق استقرار یک واحد صنعتی به نام تولید شمش های فولادی (یا فولاد اسفنجی) که به نام خزر هم مزین شده در کنار دریای مازندران در حومه شهرستان میاندرود سخن می گویند و جلب و جذب سرمایه گذار شیرازی در این رابطه را موجب افتخار خود قلمداد می کنند.

البته تلاش برای برون رفت استان از بن بست هایی مانند ناتوانی در جلب سرمایه گذار در طرح های صنعتی اشتغال زا و تولید اشتغال برای جوانان و تحصیلکرده ها و افزایش درآمد سرانه استان برای ایجاد زندگی با شرایط رفاهی بهتر برای مردم و خانواده ها امری قابل ستایش و ارزشمند است که نشان از دغدغه مسئولان استان در این امور دارد، اما ورود چشم بسته و بدون رعایت ملاحظات مختلف، مخاطراتی را بر مردم منطقه و در نهایت بر استان تحمیل می کند که جمع کردن و خنثی کردن اثرات آن گاهی محال به نظر می رسد.

در این مقاله به برخی از آثار مثبت یا منفی استقرار واحد تولید فولاد اسفنجی در این منطقه پرداخته می شود تا کمکی باشد برای مسئولان جهت تصمیم گیری های عاقلانه و گریز ار مخاطرات احتمالی.

الف: آثار مثبت

1- ایجاد فرصت های شغلی جدید: آنچه مسلم است استقرار هر واحد صنعتی موجب تعریف مجموعه ای از اشتغالات جدید است که برای مردم منطقه خیر و برکت و درآمدزایی خواهد داشت. تعدادی از نیروهای بیکار منطقه به صور مختلف در آن مشغول به کار خواهند شد و مقداری از گرفتاری های بیکاری شهرستان های اطراف کاهش خواهد یافت.

2- رونق کسب و کارهای جدید در منطقه: استقرار جمعیت مشغول به کار در اطراف هر کارخانه ای موجب افزایش خرید مایحتاج زندگی شده و هم در توسعه بازارهای کسب و کار و افزایش تعداد واحدهای ذیربط موثر است و هم میزان درآمد شاغلین در این بخش را افزایش خواهد داد.

البته توسعه و درآمدزایی برخی از واحدهای مستقر شده در اطراف نظیر آرین سینا و آرین شیمی با وجود بزرگی و درآمد زایی، نفع چندانی برای مردم منطقه نداشته و به دلیل استقرار مدیریت غریبه و شهرهای پر نفوذ استان حتی جذب نیروهای بومی اطراف کارخانه برای مشاغل بسیار ساده هم اتفاق نیفتاده و سهم اکثر ساکنان اطراف، تحمل آلودگی های آن بوده است، اما اگر درایت وجود داشته باشد و به جذب نیروهای بومی با اولویت نگاه شود می تواند منافعی هر چند محدود برای آنها هم به همراه داشته باشد.

3- افزایش تنوع تولید و آمار مالیاتی استان: به هر حال تولید جدید که وارد سیستم تولید در استان می شود تعدادی از تولیدات اقماری دیگر را نیز با خود به همراه دارد و از این طریق با افزایش درآمد واحدهای دیگر مرتبط با فعالیت خود تاثیر غیرمستقیم ولی مهم را بر روی افزایش میزان درآمدهای مالیاتی استان خواهد گذاشت.

4- افزایش صادرات کالا از استان به سایر نقاط کشور و حتی خارج از کشور: محصولات فولاد اسفنجی طرفداران زیادی در صنایع مختلف و متنوع دارد که هم در سایر استان ها در بخش های مسکن و صنعت بازار دارد و هم مشتریان خارجی برای آن وجود دارد.

با افزایش تولید امکان اتصال به بازرهای جهانی برای آن وجود دارد ولی تنها محدودیت این است که این تولید می خواهد در عرصه بسیار محدودی اتفاق بیفتد که تنها راه گسترش آن خرید زمین ها و باغات اطراف در دراز مدت و خارج کردن آنها از دور تولیدات کشاورزی و تغییر کاربری آنها می باشد.

5- صد البته آثار مثبت دیگری را نیز می توان برای آن بر شمرد که شاید درجه اهمیت آنها برای استان خیلی بالا نباشد.

ب: آثار منفی

یادآوری می شود هدف از بیان آثار منفی ایجاد هوشمندی و هوشیاری در تصمیم گیری های بزرگ است و نه بزرگنمایی مخاطرات برای ایجاد وحشت و ترس.

1. با عنایت به شرایط نامساعد عوامل تشکیل دهنده اکوسیستم شرایط محیطی جهت زیست موجودات زنده مناسب نیست. استقرار این واحد صنعتی تمام موجودات خشکی و دریایی و هوایی و زیرزمینی اطراف را تحت تاثیر شدید قرار می دهد.

2. به دلیل نبود تنوع قابل توجه گونه های گیاهی و جانوری اکوسیستم موجود ساده، شکننده و ناپایدار می باشد. به دلیل از بین رفتن تدریجی بافت استقرار گونه های طبیعی در منطقه تحولات و تغییرات شدیدی در فون و فلور منطقه ایجاد شده که ورود پدیده جدید می تواند این مسئله را باشدت بیشتری تخریب کند.

3. اثرات بالقوه کارخانه بر محیط های فیزیکوشیمیایی، بیولوژیکی و انسانی بسیار شدید است و از تنوع قابل توجهی از آثار مخرب برخوردار خواهد بود.

4. دارا بودن پتانسیل تخریب زیستگاههای حیات وحش و قرار گرفتن کارخانه در مسیرهای غالب به سوی روستاهای اطراف به عنوان مهمترین مرکز جمعیتی منطقه در اطراف کارخانه (تا شعاع 30 کیلومتری) دارای اثرات عمده منفی است.

5. خطر افزایش آلودگی های سرطانی که در بخش های بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

6. خطر افزایش آلودگی های فلزات سنگین در دریا و آب های زیر زمینی که یکی از پیامدهای حتمی این نوع کارخانجات است. در بسیاری از موارد این نوع آثار را با فیلتر های گران قیمت و قوی هم نمی توان جبران کرد.

7. خطر افزایش میزان انیدرید سولفورو (SO2) در هوای اطراف کارخانه تا شعاع 30 کیلومتری به دلیل وجود بادهای غالب از دریا به خشکی و از غرب به شرق. 8. خطر تولید باران های اسیدی در منطقه. وجود تراکم بالای انیدرید سولفورو در هوای اطراف باران که قدرت ترکیبی بالایی با آن دارد آن را به اسید سولفوریک رقیق تبدیل کرده و بارش اسید سولفوریک رقیق بر انسان، گیاهان و جانوران تاثیرات مضر فراوانی خواهد داشت.

9. خطر تغییر بافت و نسوج پوستی (دفرمه شدن پوست) انسان در برخورد با باران های اسیدی و تولید لکه های سوخته و توسعه شدید سرطان پوست. نوع خوش خیم آن با هزینه های فراوان جراحی های پوستی قابلیت ترمیم خواهد داشت ولی نوع بدخیم آن معضلات شدید زیبایی و روانی را در سلامت انسان ایجاد می کند.

10. خطر تولید بیماری های تنفسی شدید و افزایش میزان آلرژی در منطقه. یکی از گروههای بیماریهای مهم در انسان ایجاد آلرژی های مختلف و متنوع می باشد. آلرژی آسایش و آرامش و قدرت تفکر را از فرد مبتلا سلب می کند.

آلرژن ها (عوامل تولید کننده آلرژی) فوق العاده متنوع می باشند و از انواع فیزیکی و شیمیایی و گیاهی برخوردار هستند. به طور مثال ریزگردها در جنوب یکی از منابع قوی تولید آلرژی می باشند. در این محصول نیز دودکشهای تولید ریزگردها و ذرات فیزیکی ناشی از فلزات واسطه و سنگین و سبک و باران های اسیدی تولید پدیده های متنوعی از انواع آلرژن را می نماید که به نوبه خود باعث افزایش تعداد افراد حساس خواهد شد. علاوه بر عطسه ها و سرفه های شدید و بروز کهیرهای خارش دار، توسعه بیماریهای خطرناکی مانند برونشیت را در منطقه مرطوب مازندران به همراه خواهد داشت.

11. اثر شدید و غیر قابل جبران بر روی سلامت کودکان و تولید کودکان سرطانی. برخی از سایت ها و خیرین با مشقت فراوان و تبلیغات وسیع از مردم درخواست کمک برای تولید امکانات درمانی برای کودکان مبتلا به بیماری های خاص بخصوص سرطانی می کنند.

از آنجا که پیشگیری کمک بزرگتری از درمان برای این کودکان است و از هزینه های بسیار بالای خانواده ها و سیستم های کمک کار و خیرین می کاهد، راه اندازی کارخانجات این چنینی در جهت عکس خدمتی است که این خدمت گذاران دلسوز در صدد انجام آن هستند.

12. خطر از بین بردن گونه های زیستی دریای خزر تا شعاع قابل توجه.

ورود فلزات سنگین و سمی در آب دریا و استفاده از این آب آلوده توسط جانواران دریایی ایجاد تغییرات قابل توجهی را در آنها باعث می شود و تغذیه از چنین موجوداتی توسط انسان و سایر جانوران در خشکی باعث توسعه مسمومیت و کاهش آستانه تحمل آسیب پذیری خواهد شد.

13. خطر از بین بردن باغات و زراعت های منطقه و کاهش شدید ارزش اقتصادی آنها و وارد آوردن خسارت به کشاورزان، دامداران و صیادان و اقتصاد کشاورزی کشور و استان.

14. ایجاد ترافیک شدید تردد تریلی های سنگین و عدم کشش جاده های منطقه علاوه بر آلودگی های صوتی و هوایی مسائل فرهنگی و اجتماعی جدیدی را دامن خواهد زد.

15. تحمل آلودگی توسط مردم منطقه و استقرار واحدهای فروش و کارهای تجارتی در مرکز کشور. پدیده های زشتی که در اکثر کارخانجات مستقر در استان به بهانه دفتر فروش اتفاق افتاده است که کار و تولید در این استان انجام شده و همه معضلات توسط این مردم تحمل می شود ولی دفتر فروش و بازرگانی و سودهای کلان ناشی از دلالی و ... به مردم مرکز نشین می رسد.

16. ورود تیپ های فرهنگی جدید از سراسر کشور به سمت کارخانه و تنگ کردن و سخت کردن شرایط زندگی بر ساکنان منطقه.

بار جمعیتی جویای کار از سایر شهرستانها و نقاط مختلف کشور باعث ایجاد ترکیب جدید جمعیت با فرهنگی های متنوع و چند فرهنگه می شود که ناسازگاریهای فرهنگی و اجتماعی و تنش های ناشی از آن، فعالیت های امنیتی و تامینی و هزینه های مربوطه را به شدت بالا می برد.

17. ایجاد بیماری های گوارشی در اثر مصرف میوه جات و محصولات درختی و سبزیجات آلوده. میوه جاتی که تحت تاثیر آبهای حاوی فلزات سنگین یا باران های اسیدی رشد کرده و میوه می دهند به خصوص میوه های آبداری نظیر مرکبات و هلو و شلیل و قطره طلا و گوجه فرنگی و خیار و هندوانه و خربزه و ... علاوه بر ایجاد آلرژی، منشاء تولید بیماری های گوارشی نیز هستند.

بیماری هایی نظیر کولیت های معدی و تورم معده و زخم معده و روده ودرد اثنی عشر و لوزالمعده و حتی افزایش مشکلات کبد چرب و ... و بیماریهای قلبی و عروقی متاثر از این فعالیت ها می باشند.

18. افزایش شدید هزینه های درمانی در منطقه.

با توسعه بیماریهای سرطانی به خصوص سرطان های پوستی و خونی و بیماریهای معدی و عروقی و ... واضح است که نیازهای درمانی شدیدی به وجود می آید و منطقه¬ی مستعد برای توسعه بیماری های سرطانی و قلبی و عروقی باید هزینه های به مراتب بیشتری را برای درمان تحمل کند.

  سوال اساسی این است که با توجه به مخاطرات و فواید و سود و زیان استقرار این واحد صنعتی، اتخاذ تصمیم برای استقرار واحدهای آلودگی زا و عدم گرایش به سمت استقرار تکنولوژی های پاک و فعالیت های حامی محیط زیست توسط عناصر محوری تصمیم سازی و سیاستمداران چه بار سنگینی را بر بهداشت و روان مردم منطقه تحمیل خواهد کرد.

آیا بروز این مشکلات در آینده از نظر روانی همه تصمیم گیرندگان امروز را آزار نخواهد داد؟

اعتراضات عناصر جمعیتی و فعالان نهادهای غیر دولتی، به استقرار صنایع مشابه در اردکان یزد بر علیه بانیان آن، می تواند مورد توجه ما هم باشد.