مازندنومه؛ سرویس حقوقی، محمد رضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، حقوقدان و وکیل دادگستری: " گونه های جانوری منقرض شده یا در معرض خطر"؛ نامی آشنا در ادبیات محیط زیست و حیات وحش ایران و جهان به شمار می رود که در اثر دخالت های ناروای انسان در طبیعت و تخریب بی رویه ی منابع طبیعی و آثار مخرّب وارده بر زیست بوم آنها، موجبات انقراض تدریجی بسیاری از این گونه های جانوری مهم فراهم شده و برخی دیگر از آنها را نیز در فهرست گونه های جانوری پُر خطر قرار داده است. (1)

دیگر خبری از "ببر مازندران" و " شیر ایرانی" در حیات وحش ایران نیست و کسی فریاد و غُرش آنها را نمی شنود، جنگل ها و کوهستانهای ما نیز نسبت بدان ها بیگانه است و محیط زیست ایران و جهان، از این دو گونه حیوانی نادر و ارزشمند محروم شده است. (2).

چه کسی مسئول سرنوشت نافرجام آنهاست؟ و کدام نهاد و سازمان دولتی و غیردولتی از گذشته تاکنون، پاسخگوی انقراض آنها و موفق نبودن در حفظ و تکثیر و پرورش آن گونه های جانوری نادر است؟ (3)
 مسئولیت حقوقی و بین المللی دولت در از بین رفتن مستمر گونه های جانوری منقرض شده و در معرض خطر و انقراض چیست؟

     فرزندان و آیندگان این سرزمین، قصه ی پُرغصه ی تخریب محیط زیست، منابع طبیعی و حیات وحش ایران را به خوبی خواهند خواند و به مانند تاریخ آرا به درستی در ذهن و نگاه صادقانه و مسئولانه ی خویش ثبت و ضبط خواهند کرد. نیز نسبت به عملکرد پدران و مادران و نیاکان خویش متاسف خواهند شد و درباره اقدامات مغایر با حقوق محیط زیست و حقوق اساسی و شهروندی آنها به تاسف و تاثر، قضاوت خواهند کرد!(4)

 پاسخ ما نسبت به حفظ محیط زیست و حیات وحش ایران و جهان و از بین رفتن گونه های جانوری مهمی چون " شیر ایرانی و پلنگ مازندرانی"  در کشور چیست؟(5) کارکرد قابل دفاع و توجیه ما برای حفظ حقوق محیط زیست و حیات وحش چیست؟ برنامه ما برای حفظ گونه های نادر در معرض خطر و در شُرف انقراض چون یوزپلنگ ایرانی چیست؟ پاسخ مسئولان و مدیران دولتی به هشدارها و اعتراضات مکرر حقوقدانان و کارشناسان به تخریب بی رویه محیط زیست و حیات وحش ایران چیست ؟ (6)

مستند اشک سیاه

    این یادداشت، قدردانی است از اقدام کارگردان جوان و خوشنام ایرانی، فتح الله امیری؛ مستند ساز حیات وحش و همکاران او در اثبات وجود "یوزپلنگ آسیایی"(یوز ایرانی) در پارک ملی کویر و لزوم حفظ آن و پیشگیری از انقراض این گونه جانوری ارزشمند که در قالب فیلم مستند" اشک سیاه" در جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران(حقیقت)، این روزها در سینما فلسطین2 در حال نمایش است.

     "اشک سیاه" عنوان جدیدترین فیلم مستند فتح الله امیری در به نمایش کشیدنِ مستند حیات وحش ایران در خصوص" یوزپلنگ ایرانی و آسیایی" و تلاش های پیدا و پنهان و چند ساله او و همکاران هنری و محیط بانان حرفه ای پارک ملی کویر در شناسایی، ثبت و ضبط و اثبات وجود و تعدد حضور این گونه جانوری مهم و ارزشمند در آن منطقه و بطلان فرضیۀ انقراض یوزپلنگ آسیایی(یوز ایرانی) در پارک مزبور و لزوم اقدام فوری و توامان ملی و بین المللی برای حفظ و نجات این گونه نادر حیات وحش ایران و جهان و پیشگیری از تبدیل آن به سرنوشت " شیر ایرانی و پلنگ مازندرانی" است.
.
    مستند" اشک سیاه" با موضوع یوزپلنگ ایرانی، سه شنبه گذشته در نهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران(حقیقت) به نمایش در آمد و نمایش مجدد آن در دستور کار جشنواره قرار دارد.

این مستند سفارش و تولید سال 1394 صدا و سیمای مرکز سمنان است که به مستند سازی زندگی و حیات وحش یوزپلنگ آسیایی در پارک ملی کویر می پردازد. این گونه جانوری در آسیا منقرض شده است و  به جهت وجود محدود و منحصر آن در ایران، به " یوز ایرانی" نیر شهرت یافته است.

    " اشک سیاه" برگرفته از تصویر خط چشم یوز ایرانی است که در امتداد چشمان و پوز آن حیوان، نقش بسته است و  آن را از دیگر گربه سانان متمایز می سازد و در عین حال، بیانگر آه و اندوه مترتب بر سرنوشت و حیات وحش این گونه جانوری در معرض خطر و انقراض نیز می تواند باشد.

     عنوان اشک سیاه پیش از آن از سوی گروه موسیقی خورشید سیاه در جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران(حقیقت)در قالب ترانه ای با همین عنوان برای معرفی یوزپلنگ ایرانی و حمایت از این گونه جانوری در حال انقراض، سال گذشته ارائه شد و گویا به تجویز همان گروه، موسیقی و عنوان مزبور از سوی فتح الله امیری با رعایت حقوق معنوی مربوط، مورد استفاده قرار گرفت و متعاقباً نیز در قالب آلبومی بهنام اشک سیاه در سال جاری منتشر شد.(7 )

کارگردان اشک سیاه با تلاشی مستمر و طی چند سال فعالیت حرفه ای و هنری شبانه روزی، در سرما و گرما و حضور مکرر در منطقه پارک ملی کویر، با استفاده از امکانات و تجهیزات فنی محدود و به جهت محدودیت و موانع پیش روی خود، همزمان در نقش راننده، فیلم بردار، پژوهشگر، تدوین کننده، پشتیبانی، تهیه کننده و کارگردان، با همکاری تعداد محدودی از همکاران خویش و محیط بانان کوشنده آن منطقه به تولید این اثر اقدام کرد.

      انگیزۀ اولیه امیری در ساخت این فیلم مستند در پی اعلام یکی از محیط بانان پارک مزبور، مبنی بر برداشت و تصویر برداری تصادفی و آماتوری از وجود دو یوز ایرانی در پارک ملی کویر بوده است. نظر به اهمیت موضوع و سوابق حرفه ای این هنرمند مستند ساز، او برای تعقیب مراتب و اثبات وجود این گونه جانوری نادر در کویر و تاکید بر لزوم پیشگیری از انقراض آن تلاش فراوانی کرد.

او در خلال 4 سال فعالیت مستمر کاری در آن منطقه در طی سالهای 89-93، موفق به ثبت و برداشت حضور یوزپلنگ ایرانی/ آسیایی و اثبات مراتب اعلامی آن محیط بان پُر دغدغه برآمد و بسیار زیبا، تلاش های خویش را به ثمر رساند و در قالب یک فیلم مستند به نمایش درآورد.

         این فیلم مستند با همکاری نیما عسگری( تصویر بردار)، کیقباد امیری(صدا بردار)، فرزاد جعفریان(صداگذار)، ابوالفضل عابدی و خود امیری(تدوینگر)، بابک میرزاخانی(آهنگساز)، محمد صادق فرهادی نیا؛ دانشجوی دکترای جانورشناسی دانشگاه آکسفورد و مدیر بخش پایش و پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی و خود امیری(پژوهشگر)، آرش محرمی و بهنام قربانی(عکاس) و به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی  و کارگردانی فتح الله امیری ساخته شد.(8)

   در اثنای فعالیت های حرفه ای این کارگردان ایرانی، گروهی از عکاسان و فیلم برداران نشریه نشنال جئوگرافی با تجهیزات و امکانات فیلم برداری مدرن و دیجیتال نیز برای ثبت این موضوع به پارک ملی کویر راه یافته و در تلاشی مضاعف و موازی برای فیلم برداری از این گونه جانوری مهم برآمدند.

     علاوه بر امیری و همکاران انگشت شمار او در تهیه و ساخت فیلم مستند اشک سیاه، تلاش های مستمر و شبانه روی محیط بانان ساعی و همراه پارک ملی کویر در به ثمر رساندن این فیلم قابل توجه است، به گونه ای که قبل از نمایش مستند در این جشنواره بین المللی، محیط بان ها از سوی فتح الله امیری و حاضران در سینما تشویق شدند.

مسئولیت حقوقی و بین المللی دولت ایران نسبت به گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر و انقراض

    برابر اصل پنجاهم قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست به عنوان یک "وظیفه همگانی" بر عهده مردم و دولت بوده، هرگونه فعالیت اقتصادی و غیرآن که ملازمه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن داشته باشد، ممنوع برشمرده شده است و در این میان، سازمان حفاظت از محیط زیست و نهادهای متبوعه، مسئولیتی مهم و غیر قابل انکار دارند.

      دولت ایران با الحاق به کنوانسیون های بین المللی مربوط به گونه های جانوری و گیاهی و تعهدات بین المللی مربوطه در این باره، اساساً مسئولیت حقوقی و بین المللی نسبت به حفظ حقوق محیط زیست و حیات وحش کشور دارد که در این رابطه، می توان به کنوانسیون مربوط به تالاب های مهم بین المللی، به ویژه تالاب های زیستگاه پرندگان آبزی، رامسر، ۲ فوریه ۱۹۷۱(معاهده/کنوانسیون بین المللی تالاب ها/ رامسر و بازنگری و اصلاحیه مصوب آن در ۳ دسامبر ۱۹۸۲ در پاریس و اصلاحیه مقرر در نشست فوق العاده اعضا در رجینا کانادا در 1987، قانون الحاق ایران به کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های حیوانات و گیاهان وحشی که در معرض نابودی قرار دارند(کنوانسیون مربوط به تجارت بین المللی گونه های جانوری و گیاهی وحشی در معرض انقراض یا سایتِس؛معروف به کنوانسیون واشنگتن، ۱۹۷۳ با هدف حفاظت از گونه های نادر و حفاظت از زیستگاه آن ها)و   قانون الحاق به کنوانسیون حفاظت از گونه های مهاجر وحشی، مصوب 20/3/86 مجلس شورای اسلامی و مانند آنها اشاره کرد .در این میان، اسناد مصوب کنفرانس استکهلم و ریو جزو مهم ترین اسناد بین المللی در جهت حفاظت از گونه ها گیاهی و جانوری و زیستگاه های آن ها تلقی می شود.(9)

      با وجود مقررات مهم مندرج در کنوانسیون های بین المللی موضوع تعهدات بین المللی ایران در زمینه گونه های جانوری و گیاهی وحشی، متاسفانه وضعیت اجرای تعهدات مزبور در کشور نسبت به حیات وحش و محیط زیست بسیار تاسف بار است و قوانین داخلی نیز به لحاظ خلاء قانونی و نبود ضمانت های اجرایی و حقوقی، بازدارندگی مناسب را در جهت حفظ حقوق محیط زیست و حیات وحش ندارند.

فهرست قرمز اتحادیه بین المللی برای حفاظت از طبیعت، مرتبط با وضعیت حیات وحش و محیط زیست ایران بسیار نگران کننده و تاسف بار است!(10)

مستند "اشک سیاه" تاکیدی است ضروری و بهنگام بر لزوم توجه به وضعیت قرمز حیات وحش ایران، با رویکردی به وضعیت نگران کنندۀ یوزپلنگ آسیایی و ایرانی و سرنوشت در شُرف انقراض آن در ایران و لزوم توجه توامان ملی و بین المللی به حفظ و بقای مستمر و موثر آن و پیگیری از ابتلای آن به سرنوشت شیر ایرانی و ببر مازندرانی....

*پی نوشت ها و منابع نزد مازندنومه موجود است.