مازندنومه؛ سرویس سیاسی، رضوان مهدوی: از بدو شکل گیری زندگی اجتماعی همواره انسان ها تلاش کرده اند تا با ساز و کارهای مختلف محیطی امن را برای ترقّی و توسعه ی جامعه ی پیرامونی فراهم آورند. به همین دلیل، مهمترین تکیه گاه جوامع رعایت نظم  در ذیل سایه ی مقررات بوده است. قواعدی که مردم آن را پذیرفته اند و بدان عمل می کرده اند.

طبیعی است همه ی مردم به جهت یکسان نبودن در درک درست از ضرورت های اجتماع قدرت وضع دقیق و کارآمد قواعد را نداشته اند. بنابراین نخبگان و بزرگان جامعه این وظیفه را به عهده می گرفته اند، حال گاهی در قامت پادشاه که بالطبع سلایق و منافع او تأمین می شد و خلاف مصالح کلی بود و گاهی هم با نظر اندیشمندان، این مهم انجام می شد.

بنابراین ضرورت وضع قانون برای همه ی مردم قابل درک است و جز پیروان اندیشه ی آنارشیسم مداری کسی به این نکته اعتراض ندارد. با توجه به قرابت زمانی دهمین دوره ی انتخابات مجلس شورای اسلامی که در واقع تجلّی همان دغدغه ی صدرالذکر است، سعی می شود تا با بررسی اندیشه های بنیان گذار انقلاب پیرامون جایگاه قانون و مجلس و وظایف نمایندگان مردم ، راه برای انتخاب افراد صالح از ناحیه ی مخاطبان گرامی فراهم گردد.

در باب ضرورت قانون که نوشتار را با این موضوع آغاز کردیم، امام خمینی(ره) می فرمایند: دیکتاتوری همین است که نه به مجلس سرفرود آورد، نه به قوانین مجلس و نه به شورای نگهبان و نه به تأیید شورای نگهبان(صحیفه ی نور-ج14ص268) یعنی مخالفت با قانون نوعی دیکتاتوری تلقی شده است.

البته قانون مدنظر امام همان قانونی است که منبعث از شریعت خداوندی است و در تعارض با آن قرار نمی گیرد، لذا در همین زمینه امام می فرمایند: یعنی رژیم به احکام اسلامی و خواست مردم عمل کند. مجرد بودن رژیم اسلامی مقصود نیست، مقصود این است که در حکومت اسلام، اسلام و قانون اسلام حکومت کند، اشخاص برای خودشان و به فکر خودشان حکومت نکنند(صحیفه ی نور-ج7ص201).

در این میان مجلس شورای اسلامی اگرچه تنها نهاد وضع قواعد نیست(وجود آیین نامه ها و بخشنامه ها و ...) منتهی به استثنای قانون اساسی تنها نهاد قانونگذاری است و اکثر قوانین که نقش منبع دارند در این نهاد وضع می شوند.

بنابراین اهمیت مجلس به قدری است که درواقع می توان آن را رکن اصلی اداره ی کشور و پیشرفت های کلی نظام دانست، امام خمینی (ره) سعی کردند این مفهوم را به مردم منتقل تا راه را برای هر تفسیر خلافی سد کنند.

ایشان جملات تاریخی در این باب دارند؛ به عنوان نمونه می فرمایند: مجلس یک چیزی است که در رأس همه ی اموری که در کشور است واقع است، یعنی مجلس خوب همه چیز را خوب می کند و مجلس بد همه چیز را بد می کند(صحیفه نور-ج2ص180)

امام به میزانی برای مجلس اهمیت قائل بودند که ظاهراً مصوبه ی مجلس را حتی بر رأی شخص خویش که ایدئولوگ و رکن هدایت کننده ی انقلاب بودند نیز مقدم می پنداشتند تا جایی که می فرمایند: و من تکرار می کنم مجلس بالاترین مقامی است در این مملکت، مجلس اگر رأی داد و شورای نگهبان هم آن را پذیرفت هیچ کسی حق ندارد یک کلمه راجع به این بگوید . من نمی گویم رأی خویش را نگوید،بگوید رأی خودش را اما اگر بخواهد فساد کند به مردم بگوید که این شورای نگهبان کذا و مجلس کذا، این فساد است و مفسد است یک همچو آدمی تحت تعقیب مفسد فی الارض باید قرار بگیرد(صحیفه ی نور-ج14ص239).

اما سؤال اساسی این است که از نظر امام مجلس باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟ کدام مجلس می تواند وظایف محوله را به نیکی انجام دهد؟ کسانی که چنین اختیاراتی را در قانون اساسی در نظر گرفته اند در مقابل چه انتظاراتی داشته اند؟

در پایان این بخش به خوبی در می یابیم که کدام دوره از دوره های پیشین مجلس این وظایف را بهتر انجام داد؟ و یا کدام در کدامین دوره ، از مجلس مد نظر امام فاصله داشته است و یا اینکه مجلس آینده باید چگونه باشد؟

در سخنان گهربار امام می توان ویژگی های خاصی را برداشت کرد؛ از جمله: 1- قاطعیت در تصمیم-2- نظارت جدی 3- طرح مطالبات مردم-4- در نظر گرفتن موازین اسلامی-5- عدم انحراف از مسیر قانونی-6- حمایت از ملت-7- خدمت به خلق  و....

ایشان در زمینه ی ویژگی های مجلس توصیه های جالبی داشتند که می تواند خط کلی یک نهاد مطلوب را بر اساس آن تنظیم کرد، از جمله: 1- همه ی امور باید بر نظارت مجلس به روال خودش بگذرد و با جدیت و قاطعیت و بدون مسامحه هر کسی خلاف  کرد بخواهند او را و اگر خلافی واقعاً کرده، بدهند او را دست دادگاه و دادگاه ها محاکمه اش کنند(صحیفه ی نور-ج12ص256) ، به صورت مثال اگر مسئولی امر خلافی انجام داد باید بدون مسامحه پاسخگوی ملت باشد که نمایندگان از سوی مردم برای طرح پرسش  ها و یا حتی استیضاح آنها وکالت دارند.

یکی از آسیب های چند سال اخیر ، به استثنای دو سال متقارن با دولت یازدهم، حضور نمایندگانی است که اصطلاحاً به آنها وکیل الدوله اطلاق می شود، افرادی که بیشتر از آنکه ناظر مجلس باشند و از طرف مردم بر دولت نظارت کنند، حامی دولت و  نماینده ی دولت هستند،البته حمایت از مواضع اصولی دولت کار پسندیده ای است  که نباید با دغدغه های مطروحه خلط شود.

امام در این خصوص می فرمایند:

2- مجلس شورای اسلامی که شما آقایان وکیل هستید از طرف ملت برای خدمت در آن، باید آنکه دلخواه ملت است در آنجا طرح بشود و آنچه دلخواه اسلام است بحث و مشورت بشود و به ترتیبی که مقرر است تصویب بشود و همه چیزش اسلامی باشد(صحیفه ی نور-ج12ص115)

3-اگر خدای نخواسته انحرافی در مجلس پیدا بشود چون منعکس می شود به همه جا ممکن است انحراف در سطح گسترده ای پیدا بشود و مسئولیت بزرگی باشد(صحیفه ی نور-ج12ص17)، پر واضح است که باید جلوی مجلس منحرف ایستاد و اگر مردم تشخیص دادند نمایندگان آنها عملکرد مطلوبی نداشته اند در پی اعتراض و تغییر آنها در آینده برآیند.

4- ما باید از مجلس طرفداری بکنیم مجلس هم باید از همه ی ملت طرفداری بکند(صحیفه ی نور-ج20ص71)، اگر مجلس از حقوق آحاد اجتماع دفاع ننماید نباید انتظار داشته باشد مورد تأیید مردم قرار گیرد  و این نمایندگان باید آماده ی برکناری از جایگاه خویش  را داشته باشند. شاید امام به همین جهت بر نظارت جدی تأکید داشتند، به عنوان مثال می فرمایند: ما اگر نظارت نکنیم یعنی ملت  اگر نظارت نکنند در امور دولت و مجلس و همه چیز اگر کنار بروند و بسپارند دست اینها و بروند مشغول کارهایشان بشوند  ممکن است یک وقت به تباهی بکشد.

ایشان در کنار این نظارت به نمایندگان هم هشدار می دهد که از مسیر انحراف دور شوند:

5- و شما باید برای این ملت خدمت بکنید  اگر انحرافی پیدا بکنید برخلاف ملت خیانت کرده اید به وکالتی که دارید(صحیفه ی نور-ج15ص59) اما راجع به وظایف و اختیارات هم  که به نظر رابطه ای مستقیم با یکدیگر دارند این مرد بزرگ تاریخ به نکاتی اشاره کرده اند که مرورآنها بسیار راه گشا خواهد بود.

ازمنظر ایشان جایگاه قانونگذاری بسیار مقدس بود تا جایی که از آن تعبیر به امانت اسلام کردند : جدّیت کنیم که این امانتی که خدای تبارک و تعالیبه ما سپرده است و آن امانت روح است، امانت اسلام است، امانت حیات است، امانت قرآن است، اینها را پاسداری کنیم از آن، و وقتی که وارد می شویم در محضر خدای تبارک و تعالی با روی سفید وارد بشویم(صحیفه ی نور-ج12ص100)

نکته ی دیگری که از منظر امام باید نمایندگان بدان توجه نمایند مقوله ی نظارت بر کار دولت است اما با رعایت همه ی جوانب و پرهیز از کینه ورزی های سیاسی:

3- شک نیست که مجلس به همه ی امور کشور نظارت دارد حق نمایندگان است که هر انحراف و خلافی که از وزرا و ادارات می بینند به حکم قانونی جلوگیری کنند و دولت را تا حد استیضاح بکشانند ، لکن فرق هاست بین نظارت و استیضاح و بین عیب جویی و انتقام گیری و این فرق را همه کس پس از رجوع به وجدان خویش می فهمد.

یا در جای دیگری می فرمایند:4- باید تمام امور را مجلس اصلاح بکند، یعنی با تمام قدرت دولتی که تعیین می کند دولتی 100درصد اسلامی دارای قدرت باشد و کارهایی را که می کند دولت، همین طور کارهایی را که در وزارت خانه ها می شود ، کارهایی که در استان ها می شود، همه تحت نظر باشد و مجلس بازخواست کند از اینها بخواهد اینها را استیضاح کند
اگر یک وقت خطا کردند کار را درست انجام بدهند(صحیفه ی نور-ج13ص255)

وظیفه ی بعدی که از اندیشه ی امام می توان برداشت کرد موضوع حق گرایی و ظلم یزی است، ایشان در مقام تمجید از جناب مدرس می فرمایند:5- در تهران وکیل اول مدرس بود ایشان در مقابل ظلم تنها می ایستاد و صحبت می کرد و اشخاص دیگری از قبیل ملک الشعرا و دیگران به دنبال او بودند اما او بود که می ایستاد و صحبت بر خلاف ظلم ، برخلاف تعدّیات آن شخص صحبت می کرد.

بنابراین بر نماینده ی مجلس فرض است که از بیان حق پرهیز ننماید و به دلیل هراس از شخص یا نهاد خاصی از انجام این وظیفه ی شرعی و قانونی منصرف نگردد، لذا در ادوار مجلس بوده اند افرادی که نام نیکشان به دلیل حمایت از جریان حق و یا بیان شیوای حق افراد و محکوم نمودن مظالم موجود ماندگار گشته است.

نکته ی با اهمیت بعدی که وسعت دید امام را می رساند توجه به حقوق اقلیت هاست در این زمینه می فرمایند: 5- مجلس جمهوری اسلامی همان سان که در خدمت مسلمین است و برای رفاه آنان فعالیت می نمایند برای رفاه و آسایش اقلیتهای مذهبی که در اسلام احترام خاصی دارند و از قشرهای مختلف محترم کشور هستند اقدام و فعالیت می نمایند اساساً آنان با مسلمانان
در صف واحد و برای کشور خدمت می کنند و در صف واحد از تمام ارزش ها برخوردار می باشند(صحیفه ی نور-ج12ص123)

از این سخن امام اینگونه برداشت می شود که اگر نماینده ی مجلس خود را فقط نماینده ی قشر خاصی از جامعه مثلاً پیروان یک مذهب اسلامی خاص تلقّی نماید دچار خسران شده است و حتی الامکان باید از حقوق آنها نیز دفاع نماید تا رضایت اقشار دیگر نیز فراهم آید.
                                                      
امام عزیز سخنان بسیاری در زمینه ی اخلاق و نکات زیر مجموعه ی آن ارائه کرده اند که براستی مرور هر یک از آنها همچنان تأثیر خاصی بر انسان می گزارد.علت تأثیرگزاری سخنان ایشان نیز در وهله ی نخست عاملیت به گفتارهای خویش بوده است.

امام در تمامی مسائل سعی می کردند اخلاقیات را در کنار اعتقادات و ایمانیات حفظ نمایند و برایشان همراهی قلبی مردم اهمیت ویژه ای داشت. یکی از سخنان بسیار جالبشان این است که فرمودند: ای دولت ها! ای بیچاره ها! فتح مملکت که چیزی نیست، فتح قلوب مهم است اگر خواهید بکنید، اگر نخواستید نکنید والامر الیکم( کتاب امام عشق ص32). یا در نامه ی معروفشان خطاب به عروس گرامی شان می فرمایند: آنان که با ثناهای خود ما را از جوار حق دور می کنند دوستانی هستند که با دوستی خود به ما دشمنی می کنند و آنان که پندارند با عیب گویی و فحاشی و شایعه سازی به ما دشمنی می کنند دشمنانی هستد که با عمل خود ما را اگر لایق باشیم اصلاح می کنند و در صورت دشمنی به ما دوستی می نمایند(کتاب امام عشق ص673).

امام بزرگوار در باب اخلاق در مجلس می فرمایند: شما باید در آنجا معلم اخلاق باشید و از برای همه ی کشور برای اینکه مطالب شما به همه ی کشور بسط پیدا می کند(صحیفه ی نور-ج13ص116)، به عنوان مصداق کلام امام ؛ نمی توان از تریبون مجلس در غیاب افراد بدان ها اتهام زد و حق دفاع برای آن افراد یا گروه ها قائل نشد یا نمی شود مجلس صحنه تشنج و در گیری باشد و آن را مجلس اسلامی نیز نامید و.....دقیقاً نکته ای که امام(ره) به آن عنایت داشتند: من امیدوارم که مجلس یک مجلس اسلامی ، مجلس عبادت باشد نه مجلسی که خدای نخواسته معصیت در آن واقع بشود و به دیگران اهانت کنند، به کسی بد بگویند اینها خلاف اسلام است و نباید بشود(صحیفه ی نور-ج14ص240) 

یا در خطاب کلی به کارگزاران می فرمایند: هر کدام از اینها که دیگری را بخواهند تضعیف کنند، مجلس بخواهد یکی دیگر را تضعیف کند یکی دیگر بخواهد مجلس را  تضعیف کند، دولت بخواهد مجلس را تضعیف کند، مجلس بخواهد دولتش را تضعیف بکند، رئیس جمهور بخواهد مجلس را تضعیف کند، مجلس بخواهد رئیس جمهور را تضعیف کند، تمام اینها بر خلاف مکتب اسلام است، مخالفت با اسلام است. باید این آقایان همانطوری که مدعی هستند اسلامی هستیم، واقع مطلب این است که باید در عملشان، در قولشان، در خطابه هایشان، در حرف هایشان، در نوششته هایشان، در روزنامه هایشان نشان بدهند که ما مسلمان هستیم. این چه مسلمانی است که هر روزنامه ای که مال یک طایفه است به طایفه ی دیگر فحاشی می کند؟(کتاب امام عشق ص283).

بنابراین انتظار مردم هم از نمایندگانی که انتخاب می شوند این است که راه هرگونه ورود شیطان را که اصطلاحاً هوای نفس می نامند، بر خویش ببندند و منافع جریانی وگروهی را بر منافع ملی حاکم ننمایند تا بدین وسیله ضربه ای بر جریان دیگر وارد کنند یا دولتی که احیاناً همراه سیاسی نباشد را تخریب نمایند.

همه ی نکات مطروحه در نوشتار شماره ی نخست و نکات صدرالذکر در گرو حضور حداکثری مردم و برگزاری انتخابات صحیح است. به راستی جای این پرسش باقی است که اگر نهاد مجلس نماینده ی اراده ی عمومی نباشد بلاموضوع نمی شود؟ یعنی از هدف اولیه ی خویش دور نمی ماند؟

بسیار روشن است که نماینده ی حداقلی که با آرای پایین انتخاب می شود نماینده ی عموم مردم نخواهد بود و این خود مشکلات فراوانی ایجاد می کند. در این زمینه شهید مظلوم بهشتی (ره) پیرامون شورا می فرمایند: نظر ما این است که باید شوراهای برخاسته از مردم، اداره کننده و نظارت کننده ی واقعی این انقلاب باشند. ولی البته شوراهایی که شما مردم انتخاب کنید. متأسفانه در این انتخابات شورای شهرها شماره ی آرای کسانی که انتخاب شده اند غالباً آن قدر پایین است که ما نمی توانیم بگوییم اینها نمایندگان اکثریت مردمند.(کتاب مبارز مظلوم ص44).

به جهت همین ضرورت نظرات امام را در این حوزه پی می گیریم. نکته ی اول در باب اهمیت انتخابات است.چرا که مشارکت نداشتن مردم در انتخابات هر نظامی را دچار مشکلاتی از جمله عدم استقلال و قدرت و مقبولیت می نماید:1-اگر خدای نخواسته از عدم مشارکت شما یک لطمه ای بر جمهوری اسلامی وارد بشود بدانید که آحاد ما که این خلاف را کرده باشیم خدای نخواسته مسئول پیش خدا هستیم(صحیفه ی نور-ج19ص195).

2-  دخالت نکردن ملت از مراجع و علمای بزرگ تا طبقه ی بازاری و کشاورز و کارگر و کارمند همه و همه مسئول سرنوشت کشور و اسلام می باشند چه در نسل حاضر و چه در نسل آتیه و چه بسا که در بعضی مقاطع عدم حضور و مسامحه گناهی باشد که در رأس گناهان کبیره است(صحیفه ی نور-ج21ص87).

نکته ی قابل توجه در این کلام این فراز سخن امام است که می فرمایند: چه بسا که در بعضی مقاطع عدم حضور مسامحه و گناهی باشد، چرا فرمودند در بعضی مقاطع؟! و چرا مطلق سخن نگقتند؟

به نظر باید مسئولان به هوش باشند که این حضور نیافتن ممکن است با عملکرد منفی آنها توجیه شود و این بسیار خطرناک است. چه بسا افرادی به همین دلیل از صندوق های رأی گریزان بشوند که باید فکری اساسی در این خصوص نمود تا جذب حداکثری به معنای دقیق کلمه صورت پذیرد و این در گرو برگزاری انتخاباتی آزاداست که امام خمینی(ره) برای وقوع آن تلاش فراوانی کردند.

 و این نکته از سخنان ایشان قابل فهم است.

 به عنوان نمونه می فرمایند: 1-وقتی که انتخابات آزاد شد و این اشخاص غیر صالح دخالت در آن نکردند در مجلس اشخاص صالح می روند وقتی اشخاص صالح در یک مجلس رفتند، دولت صالح بپا شد، رئیس جمهور صالح شد این، مخالفت مصلحت مملکت عمل نخواهد شد از آنجا باید شروع کرد(صحیفه ی نور-ج4 ص120) 

2-ببینید که این یک حق مسلم ملت، این یک حقی که همه ی عالم می گویند که باید با ملتها باشد و از اساس دموکراسی این است که مردم آزاد باشند در آراء خودشان در وکلای خودشان که به مجلس بفرستند سرنوشت یک مملکتی به دست وکلا و اینها هست و باید خود مردم سرنوشتشان در دست خودشان باشد(صحیفه ی نور-ج2ص175)

امام آزادی انتخاب را حق مسلّم ملت فرض کرده اند و این جمله انتظارات فراوانی را ایجاد می کند که ان شاء ا... نهادهای نظارتی با نگاهی دقیق تر مانع این آزادی نشوند و الّا نمی توان آنها را در خط امام متصور شد!

3- اگر مجلس یک مجلس اسلامی که با انتخابات صحیح انجام بگیرد و اشخاص که انتخاب می شوند واقعاَ منتخب ملت باشند تمام کارهای کشور با دست مجلس اصلاح می شود(صحیفه ی نور-ج17ص273).

معنای مخالف این سخن آن است که اگر نمایندگان منتخب ملت نباشند یا به عبارتی فقط منتخب بخش کوچکی از مردم باشند کارهای کشور اصلاح نخواهد شد و یا به تعبیری احتمالاً حرکت کشور به سمت فساد افزایش می یابد.

4- پایه گذار انقلاب در جای دیگر در مذمّت حکومت پیشین می فرمایند: دوره ی اول مجلس در مشروطه بد نبود و شاید هم خوب بود ولی بعدها کم کم رسید به جایی که خودشان افرادی را انتخاب می کردند(صحیفه ی نور-ج18ص179)

از مجموعه ی سخنان امام خمینی در این حوزه در می یابیم که ایشان اهتمام فراوانی برای ایجاد شرایط حضور مردم جهت گرفتن حق خودشان داشتند و این مسئله باید سرمشق حاکمان کنونی باشد.