مازندنومه؛ سرویس اقتصادی، فاطمه نوری: در بسیاری از کشورها هنوز فرش را نمادی از هنر ایران می‌دانند. هنری که صنعتی درآمدزا نیز هست و معمولاً با سرانگشتان بانوان هنرمند این نقش‌ها بر تار و پودها ثبت می‌شود.

قالبیافی و هنرهای مرتبط با آن مدت‌هاست که به عنوان یکی از مشاغل مناسب برای بانوان مورد توجه مسئولان و بانوان قرار دارد. از طرفی این هنر، به ویژه بافت انواع زیراندازها در مازندران ریشه‌ای تاریخی دارد.

در نقاط مختلف مازندران بانوان انواع زیراندازها را تولید می‌کنند. از جاجیم و گلیم گرفته تا فرش. اما هنوز این هنر-صنعت در استان به رونق مد نظر و مطلوب نرسیده است.

«محبوبه محمدی‌گرجی» -بانوی کارآفرین بابلسری- در زمینه فرش و گلیم یکی از بانوانی است که با استفاده از این هنر توانست اشتغالزایی هم داشته باشد.

15 سال پیش بافت قالی و گلیم را از منزل آغاز کرد. آموزش را در یکی از دبیرستان‌های بابلسر آغاز کرد. علاوه بر مدرک دانشگاهی کارت مربیگری فنی‌و‌حرفه‌ای هم دارد. به عنوان دانشجوی برتر انتخاب شد و پس از آن تدریس را در یکی از دانشگاه‌های بیرجند آغاز کرد.

مدتی بعد نامش در سازمان صنعت، معدن و تجارت ثبت شد. اکنون در کارگاه قالیبافی او که 4 سال پیش با مجوز 3 نهاد «اتاق اصناف»، «صنعت، معدن و تجارت» و «میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» تاسیس شده، 10 نفر در حال آموختن بافت تخصصی فرش و تابلوفرش و تهیه لوازم بافت، ابزار قالی‌بافی، نقشه فرش و تابلوفرش هستند. پاسخ‌های «محبوبه محمدی‌گرجی» به چند پرسش همشهری درباره وضعیت فرش و گلیم در مازندران و فرصت‌های حضور بانوان در این هنر را در ادامه بخوانید:

    وضعیت فرش در حال حاضر چگونه است؟

مدتی بود مشتری‌های جهانی فرش ایرانی کمتر شده بودند. نه به خاطر تغییر در کیفیت. بلکه به دلیل تحریم‌های ناعادلانه‌ای که علیه کشورمان وضع شده بود. در نتیجه بازارهای اروپایی و آمریکایی را از دست دادیم. با آغاز تحریم‌ها میزان صادرات فرش ایران به امریکا برای مدتی کم شد. زمان تحریم سعی کردیم، نمایشگاه‌های داخلی فرش را افزایش دهیم که سبب رونق بازار داخلی فرش شد. اما پس از برداشتن تحریم‌ها بازار صادرات فرش به امریکا رونق پیدا کرد. زیرا صادرات فرش به آمریکا یکی از مهم‌ترین راهکارها برای رونق صنعت فرش است.

    صنعت فرش و تابلو فرش دستباف چند سالی است به خاطر شرایط اقتصادی و رقابت شدید سایر کشورها، کمی از سبد خرید مردم دور شد. برای فروش در این شرایط چه می‌کنید؟

سعی کردیم روی طرح‌هایی کار کنیم که با بازار آن‌ها در ارتباط هستیم. مثل بازار کشورهای آسیایی. طرح‌هایی که ارائه کردیم مورد پسند این بازارها بود. برای فروش داخلی سبک کار را تغییر دادیم. برای کاهش هزینه فرش‌ها و افزایش مصرف داخلی ظرافت کار را کم کرده و با سبک درشت بافت به کار ادامه دادیم.
به تابلوفرش‌های مصرفی داخلی در زمینه مذهبی و شخصیت‌های برجسته کیفیت بیشتری دادیم و کار تولید در فرش را به شکل مصرفی درآوردیم. تولید گلیم را هم افزایش دادیم و فعالیت بیشتری در تنوع رنگ و نقشه به کار گرفتیم. در این بخش بیشتر به سبک داخلی کار کردیم. برای ارتقا و بهبود در این کار تنوع کار را بیشتر کردیم تا با افزایش تنوع کار بازار را حفظ کنیم.

    استقبال مردم از این محصولات چطور است؟

بافته‌های گلیم و فرش بازار خوبی دارند و مردم از آن‌ها استقبال می‌كنند. اما قدرت خرید ندارند. بافت گلیم بازده بهتری دارد. زیرا توان مردم برای خرید تولید داخلی بیشتر است. به همین دلیل سبک کارم را تغییر دادم و تولید گلیم را شروع کردم.

    در تولید تابلو فرش و فرش از چه شیوه‌هایی برای طراحی استفاده می‌کنید؟

بیشتر طرح‌های فرش و تابلو فرش، کشوری هستند. با پیشرفت دانش در صنعت فرش سبک سنتی رو به فراموشی رفت. در حال حاضر نقشه‌های تابلو‌فرش با روش کد‌بندی طراحی می‌شود. کدبندی سبب تنوع و گوناگونی فراوانی در کار شد. به‌طوری که هر طرحی که مد نظر مردم و مشتری باشد توسط دستگاه نقشه‌خوانی می‌شود. در این نرم‌افزار طرح براساس تصویر و کاتالوگ جمع‌آوری شده و نخ‌های خام توسط رنگ‌ریز رنگ می‌شود. با انجام این روش‌ها سبک سنتی از رده خارج شده و دیگر کاربردی ندارد. 85 در صد کار در ایران به صورت کد‌بندی انجام می‌شود. زیرا این کار وضوح، دقت و سرعت بالاتری دارد و خطای آن کمتر است.

    طرح‌ها کار خودتان است؟

در زمینه فرش و تابلوفرش از خودم طرحی ندارم. اما برای بافت گلیم خودم طراحی می‌کنم و از نوآوری و تصاویر ذهنی خودم استفاده می‌کنم.

    مازندران اگرچه مانند استان‌هایی همچون یزد و اصفهان و آذربایجان در فرش فعال نبود، اما طرح و نقش‌های ویژه‌ای برای فرش داشت. مانند فرش کلاردشت. آیا در طراحی‌ها از نقش‌های بومی مازندران هم استفاده می‌کنید؟

کار و تولید فرش در مازندران ضعیف است. زیرا سبک خاصی ندارد و کیفیت در ثبات نخ و رنگ به خوبی اجرا نمی شود. به دلیل فراوانی شغل فصلی در مازندران بافنده وقت کمتری برای بافت فرش در نظر می‌گیرد. ما در بافت فرش و تابلو‌فرش طرح و سبک خاصی نداریم. اما در بافت گلیم می‌توانیم از نقوش سنتی و بومی مازندران استفاده کنیم.
فرش‌بافی و گلیم‌بافی از رشته‌های اصلی و اساسی مازندران نیست. استان ما سبک خاصی در این حوزه ندارد، اما فرش در استان بافته می‌شود. مانند سبک ریزماهی که ویژه کرمان است، اما در مازندران استفاده می‌شود.

    با توجه به فعالیت‌تان در عرصه آموزش فرش و گلیم‌بافی، میزان استقبال بانوان از این هنر-صنعت چقدر است؟

زمانی‌که بیمه بافنده‌ها را در قالب مشاغل خانگی پوشش می‌داد، مشاغل خانگی بهترین راه رونق اشتغال و کسب درآمد بانوان بود. اما یک سال است که ظرفیت بیمه پرشده و بیمه‌ای به نام مشاغل خانگی ثبت نمی‌شود. به همین دلیل کار و استقبال بانوان در این هنر خیلی کم شد.

    با توجه به شرایط کنونی اقتصادی، فکر می‌کنید بانوان در صورت آموختن بافت فرش و گلیم‌ بتوانند محصولات خود را به پول تبدیل کنند؟

بله. البته که می‌توانند. اما مشروط بر آن‌که درست آموزش ببینند و نقش و طرح‌های کاربردی را انتخاب کنند. متأسفانه افراد برای آموزش به مکان‌های آموزشی معتبر فرش‌بافی مراجعه نمی‌کنند. به اشخاصی روی می‌آورند که دارای مدرک و جواز رسمی نیستند. کارآموزان به کارگاه‌های افراد ناشناس مراجعه می‌کنند که در کارِ تولید مشغول هستند، اما با سلیقه مردم و بازار آشنایی ندارند.

    به نظر شما فرش‌بافی در مازندران با چه راهکاری می‌تواند به رونق برسد؟

برگزاری نمایشگاه تخصصی بین‌المللی و دعوت از کارآفرین‌ها و بافندهای سراسر کشور برای حضور در نمایشگاه و ارائه دستاوردهای‌شان در نمایشگاه بهترین راه است. در همه حوزه‌ها نمایشگاه‌های تخصصی داریم. اما در رشته صنعت فرش و گلیم نمایشگاه تخصصی نداریم. زیرا مجوز انجام این کار به سختی صادر می‌شود. حمایت نهادهای دولتی برای تبلیغ این هنر و صنعت تاثیر بسزایی دارد.

    مهم‌ترین مشکلات صنعت فرش در کشور و به‌ویژه در مازندران چیست؟

فروش و بازاریابی. حمایت از تولیدکننده با کاهش هزینه تولید انجام می‌شود. تهیه مواد اولیه می‌تواند در کاهش قیمت تمام شده فرش‌های تولیدی هم نقش مؤثری داشته باشد. نبود بازارچه و نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی مازندران در استان را هم باید به این مشکلات افزود.

    اگر بخواهید اشکالی به تولیدات فرش و گلیم استان بگیرید، چه موضوعی را مطرح می کنید؟

مطلب گسترده‌ای وجود دارد که می‌توان مطرح کرد. از جمله این‌که اتحادیه‌ها و کسانی که بانی کار فرش هستند اتحاد و همبستگی لازم را ندارند. اتحادیه‌ها در درجه اول باید بتواند مردم را با هنر و زیبایی‌های قالی‌های ایران بیشتر آشنا کنند. افراد فعال در حوزه تولید و عرضه فرش نیز مشارکت و همراهی بهتری داشته باشند. با همکاری نزدیک بافنده‌های فرش استان طرح و نقشه با کیفیت تولید می‌شود.

طرح و نقشه ارائه شده در اتحادیه‌ها باید متناسب با شرایط روز و سلایق افراد باشد و مواد اولیه مرغوب برای تولید فرش و تابلو فرش استفاده شود تا فروش بیشتر و بهتری در استان داشته باشیم. نبود نخ و نقشه و مواد اولیه مناسب برای فرش سبب پایین آمدن کیفیت بافت و فروش آن می‌شود. اما اتحادیه عرصه را بر فعالیت‌های خصوصی یا کسب و کارهای مردمی تنگ می‌کند. اتحادیه‌ها می‌خواهند بافنده نخ و ابزار مورد نیاز برای بافت را از آن‌ها تهیه کند.

اتحادیه باید بر حمایت مادی و معنوی فعالان صنعت فرش در بخش خصوصی توجه بیشتری داشته باشد. با توجه به آمار اتحادیه‌ها بابلسر 1400 بیمه شده قالی و قائمشهر 1800 بیمه شده قالی دارد. اما بافنده تخصصی در این حوزه وجود ندارد.