مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، فرشید حسن زاده: ایران حجم وسیعی از آثار باستانی ثبت‌شده یا نشده را دارد که اصولاً ساماندهی و نگهداری از آن‌ها نیروی انسانی وسیع و منابع مالی می‌طلبد، اما نمی‌شود نظاره‌گر تخریب میراث یک شهر باشیم به بهانه اینکه بودجه محدود است و یا طرح توسعه شهری از یک اثر تاریخی می‌گذرد و ناگزیریم هزینه گزافی بپردازیم یا از آن اثر تاریخی چشم‌پوشی کنیم.

نگاهی گذرا به روند توسعه شهری در شهر بابل نشان از کم‌توجهی به میراث فرهنگی این شهر دارد. توسعه شهرها در پی افزایش جمعیت و تردد وسایل نقلیه امری است که باید انجام شود، اما به چه قیمتی؟ نحوه حل مشکل گاهی اوقات خود مشکل جدیدی ایجاد می‌کند.

شهر بابل از شهرهای بزرگ و تاریخی خطه شمالی کشورمان مدتی است که در سکوت با مشکلاتی در حوزه آثار تاریخی و میراث فرهنگی مواجه است و شاید دغدغه‌های میراث فرهنگی استان و ناهماهنگی بین تصمیمات شهرداری و میراث فرهنگی و ... به این مشکلات دامن زده تا جایی که مردم برای حفظ بافت‌های تاریخی شهرشان اقدام به ایجاد کمپین‌های مردمی برای حفاظت از میراث فرهنگی کرده‌اند.

ایجاد این کمپین‌ها در نفس عمل خوب بوده و در راستای صیانت از آثار فرهنگی است اما گاهی اوقات کاری از پیش نرفته و باعث دلسردی مردم می‌شود.

اقداماتی که در سال‌های اخیر در بافت شهر بابل انجام گرفته و دوستداران میراث فرهنگی را ناامید کرده که شاید میراث این شهر ارزشی ندارد! به نظر می‌رسد هویت تاریخی شهر بابل یکی پس از دیگری به یغما می‌رود.

حمام میرزا یوسف چرا تخریب شد؟
 
این اثر با ارزش که در تاریخ 19 مهر 1378 به شماره 2457 ثبت ملی شده بود، در تاریخ 1390/10/02 به دلیل اینکه محل تجمع معتادان بود، تخریب شد. زمانی که مردم متوجه تخریب ناگهانی شدند با اطلاع به میراث فرهنگی و مراجع ذی‌صلاح از ادامه روند تخریب جلوگیری شد.

محله سرحمام بابل برگرفته از نام حمام میرزا یوسف بود که بازار «چهارشنبه پیش» در کنار آن قرار دارد. این حمام داراى سربینه و رختکن بزرگ و پلان سربینه هشت ضلعى است و چهار صفه در چهار ضلع بزرگ و چهار صفه در اضلاع کوچکتر تعبیه شده است. دهانه صفه‌ها به عرض ۳ متر بوده که در سه طرف آن‌ها سکویى به عرض یک متر وجود داشته است.

روشنایى مورد نیاز فضاى داخلى حمام از طریق نورگیرهایى که در قسمت فوقانى گنبد سربینه تعبیه شده، تأمین شده و در پهلوى دو سر در قدیمى حمام، دو کتیبه سنگى وجود داشته است که طبق مفاد ماده تاریخ یکى از کتیبه‌های این حمام در سال ۱۲۱۶ هـ.ق در زمان فتحعلى شاه قاجار ساخته شده است. عده‌ای تخریب این حمام را بهانه‌ای برای احداث پارکینگ دانستند.

نکته جالب توجه این است که یک اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی به چه دلیلی باید تخریب شود؟ و دیگر اینکه اگر هم محل تجمع معتادان بوده راهکارهای زیادی برای حل این معضل وجود داشته که به مراتب از  تخریب آن منطقی‌تر بوده است، و دیگر اینکه چرا این حمام مخروبه مرمت و احیا نشده و با کاربری جدید از نو زنده نشده؟

این حمام در دوره صفوی در شهرستان بابل ساخته شده‌است. این بنا در صبح جمعه دوم دی ماه ۱۳۹۰ خورشیدی توسط نیروهای شهرداری بابل تخریب که با دخالت دیرهنگام سازمان میراث فرهنگی و پلیس، تخریب آن متوقف اما بخش اعظم بنا به جز گنبد آن تخریب شد.

تخریب سینماهای تاریخی شهر

بابُــل، از نخستین شهرهای ایران است که سینما به خود دیده است. این شهر از گذشته با توجه به جایگاه تجاری‌اش و حضور بازرگانان مختلف ایرانی و روس، محل وقوع رویدادهای بسیار سیاسی و فرهنگی بوده است. یکی از این رویدادهای فرهنگی، ورود سینما به این شهر بود. نخستین سینمای بابل در سال 1307 با نام سینما شاهپور بود و پس از آن سینماهای متعددی در این شهر ساخته شد. اغلب این سینماها در مرکز شهر و در میدان 17 شهریور (ششم بهمن) ساخته شد که این میدان را به مرکز فرهنگی بابل تبدیل کرده است.

تا 15 سال پیش، از مجموع سینماهایی که در طول حدود 90 سال گذشته ساخته شد، 4 سینما در بابل فعال بوده است که به مرور سینما استقلال (داریوش) در سال 1379 و سینما ارشاد (پاسارگاد) در سال 1381 تعطیل شدند. سینما انقلاب (مهر) نیز در میانه‌ دهه‌ 80 مدتی تعطیل بود که پس از بازسازی‌، بازگشایی شد اما در سال 93 به طور کامل تخریب و قرار شد به جای آن مجتمع تجاری ساخته شود.

 پیش از آن و در سال 92 نیز، سینما زیبا به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سینماهای بابل که دهه‌ها از تعطیلی آن می‌گذشت، تخریب شد. سینما استقلال (داریوش) نیز طی ماه‌های گذشته با هزینه‌ حدود 7 میلیارد تومانی توسط شهرداری خریداری و به بهانه‌ ساخت پارکینگ طبقاتی، تخریب که پیش از شروع ساخت پارکینگ طبقاتی، با تبلیغات فراوان به عنوان بزرگ‌ترین پارکینگ روباز افتتاح شد.

 مطابق قانون و بر اساس قول‌هایی که اعضای شورای شهر و شهرداری داده‌اند، بناست در مجتمع تجاری و پارکینگ طبقاتی‌ای که ساخته می‌شود، طبقه‌ای به سینما اختصاص یابد.

هر کدام از این سینماها حدود 60 سال قدمت داشتند. از مجموع سینماهای متعدد ساخته شده در بابل، هم‌اکنون تنها یک سینمای فعال به نام آزادی (شهر فرنگ) در بابل وجود دارد.

برج دیده‌بانی کاخ شاهپور چه می‌شود؟
 
برج دیده‌بانی کاخ شاهپور متعلق به دوره پهلوی اول و قسمتی از کاخ شاهپور بوده است، پس از انقلاب اسلامی کاخ شاهپور تبدیل به دانشگاه علوم پزشکی شد، با طرح تعریض خیابان برج دیده‌بانی وسط میدان قرار گرفته است که عبور کامیون‌ها و وسایل نقلیه به نرده‌های برج آسیب می‌رساند و اخیراً نرده‌های آن در برخورد کامیون تخریب شده است.

نکته جالب توجه این است که هزینه زیادی صرف نورپردازی برج دیده‌بانی می‌شود اما برای مرمت و جلوگیری از تخریب نرده‌های آسیب دیده اقدام جدی صورت نمی‌گیرد!
خانه خلیلیان، چرا باید نظاره‌گر تخریب خانه قاجاری باشیم؟

بخشی از خانه خلیلیان بابل(به‌جامانده دوره قاجار) سال گذشته تخریب شده بود و ۱۳ فروردین امسال نیز این بنا بطور کامل تخریب شده است.

مسئولان اوقاف احتمال ریزش سقف خانه خلیلیان را دلیل تخریب این بنا دانسته، این در حالی‌ است که مسئولان میراث فرهنگی مازندران معتقدند که این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی ایران ثبت است و نباید با آن چنین برخوردی می‌شد.

این بنا از آثار به‌جامانده دوره قاجار است که دوباره تجدید بنا می‌شود و اکنون پنجره‌های قدوسی این بنای موردنظر در حال حاضر در موزه نگهداری می‌شود که بر پیکره بنا افزوده خواهد شد.

این بنای تاریخی در مهرماه ۹۴ توسط یکی از نوادگان خلیلیان ثبت‌شده است. اداره اوقاف و امور خیریه بابل گفته این بنای تاریخی ازنظر کارشناسان شرایط بازسازی و مرمت نداشته است و بر اساس تصمیم هیئت امنا، تخریب آن در دستور کار قرار گرفت.

خانه راشدی از خانه‌های زیبای دوران قاجار بود که اخیراً تعطیل تخریب شد. این اثر مالک شخصی داشته و ثبت میراث فرهنگی نبوده است اما چرا باید نسبت به یک بنای تاریخی دوران قاجار بی‌تفاوت باشیم، مگر شهر چه تعداد بنای عهد قاجار دارد؟
 
موزه بابل

موزه بابل به عنوان هویت این شهر در ساختمان گنجینه تا کنون بسیاری از نمایشگاه‌ها را به خود دیده، حال با ادعای حوزه علمیه بابل مبنی بر وقف بودن این بنا به نفع حوزه علمیه، باید به زودی شاهد تخلیه این اثر فرهنگی و تاریخی باشیم.

مدرسه بَدِر

مدرسه بدر بابل با قدمتی طولانی یکی از مدارس مهم در شهر بابل بوده که بسیاری از بزرگان این شهر در آنجا تحصیل کرده‌اند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران درباره وضعیت مدرسه بدر و موزه بابل گفت: اولین چیزی که باید مشخص شود آن است که این اماکن و بناها ارزش تاریخی دارند و برای میراث مهم تلقی می‌شود اما مالکیت و حق کاربری آنها با میراث نیست.

 اثر تاریخی پانصد ساله بابُل در معرض تخریب

برج آرامگاهی درویش بایی‌کلا واقع در روستای شهید آباد از توابع شهرستان بابل که متعلق به دوره تیموری است، در معرض عوامل مخرب طبیعی و انسانی به حال خود رها شده و وضع نامناسبی پیدا کرده است.

وضعیت نامناسب یکی از آثار تاریخی کشور، از مواردی بود که امسال توجه گردشگران سفر کرده به روستای شهید آباد از توابع شهرستان بابل را به خود جلب می‌کرد.

این اثر تاریخی که برج آرامگاهی درویش بایی‌کلا نام دارد، دست‌کم پانصد سال قدمت دارد و گفته می‌شود در دوره تیموری و تقریباً همزمان با یک اثر به‌ثبت ملی رسیده‌ی دیگر در آن ناحیه، برج آرامگاهی درویش علم بازی در بازگیرکلا ساخته شده است.

 قدمت برج آرامگاهی درویش علم بازی بازگیرکلا به سال ۸۸۳ هـجری قمری بر می گردد و با شماره ۳۳۲۸ در ‌تاریخ ۱۳۷۹/۱۲/۲۵ به ثبت ملی رسیده است.

 
متأسفانه برج آرامگاهی درویش بایی‌کلا روستای شهید آباد (چنان‌که در تصاویر گرفته شده در فروردین 1395 دیده می‌شود) وضع بسیار نامناسبی هم از لحاظ ظاهر و هم از جنبه پایداری سازه‌ای پیدا کرده است. علاوه بر رطوبتی که زمینه فرسایش سریع‌تر ساختمان را به‌وجود آورده، بی‌توجهی رهگذرانی که از این اثر تاریخی برای نقاشی و حکاکی یادگاری‌های خود استفاده می‌کنند و گاه به عناصر سازه‌ای آن نیز صدمه می‌زنند، عامل مخرب دیگری است که در آینده‌ای نزدیک ممکن است به تخریب کامل اثر منجر شود.

طبیعتاً ثبت این اثر و آثار متعدد مشابهی که در سراسر استان مازندران پراکنده‌اند و نگه‌داری و مرمت آن‌ها، علاوه بر یک اقدام مؤثر در جهت حفظ دستاوردهای تاریخی و ملی، عاملی مثبت در جهت تقویت گردشگری و اقتصاد محلی نیز خواهد بود.

آثار زندگی و شهرنشینی در بابل به هزاره‌های پیش از تولد مسیح برمی‌گردد و آثار پیدا شده در تپه‌های تاریخی این شهرستان نشان از آن دارد که تمدن و شهرنشینی در این منطقه دست‌کم از هزاره سوم پیش از میلاد مسیح (ع) وجود داشته است.

آثار ملی ثبت شده‌ متعدد این منطقه از طبرستان کهن به علت شرایط جغرافیایی خاص و آب‌وهوای مرطوب نیازمند توجه ویژه متخصصان نگه‌داری و مرمت آثار تاریخی است.