مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، روزنامه قانون، آرزو میرزاخانی: با قاطعيت  مي توان گفت اولین باري نیست كه  اجرای پروژه ای حیات محیط زیست کشور را به مخاطره می اندازد.

سال ها پیش فعالان محیط زیست نسبت به ساخت انبوهی از سدها در كشور دست به اعتراض زدند و حتی سازمان حفاظت از محیط زیست هم در مواردی به موضوع ورود پیدا کرد تا مانع ایجاد تبعات شدید این اقدامات شود. اما نه تنها کسی توجهی به نظر مردم نداشت بلکه ارزيابي هاي سازمان حفاظت از محیط زیست هم هرگز جدی گرفته نشد؛ سد گتوند نمونه ای از این تصمیم گیری هاست. سدی که با وجود تمامی مخالفت ها در نهایت آبگیری شد اما آب و خاک خوزستان را شور کرد و تبعات زیست محیطی غیر قابل جبرانی را از خود به جای گذاشت. اما با به پایان رسیدن نهضت سدسازی در کشور و درست پیش از آنکه دوستداران محیط زیست نفس راحتی بکشند، حرف از انتقال آب بین حوزه ای به میان آمد.

طرح هایی که برخی برای احیا، برخی با هدف آبرسانی و برخی هم برای ایجاد تفرجگاه در دل کویر ایران معرفي شدند و باز هم به دلیل اثرات مخرب زیست محیطی  اي که داشتند مورد اعتراض قرار گرفتند. با این وجود معلوم نیست همچنان به چه علت چنین طرح هایی در کشور اجرایی می شود و سازمان حفاظت از محیط زیست هم حتی در دولت محیط زیستی نقشی در کنترل آنها ندارد.!

طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان از این دست طرح هاست. طرحی که از ابتدا مخالفت شدید فعالان محیط زیست را به همراه داشت و گفته می شود تبعات شدید زیست محیطی آن به هیچ وجه قابل توجیه نیست. اما این طرح هم هرگز متوقف نشد و اکنون با قدرت تمام در حال اجراست؛  تا جایی که استاندار سمنان هم چند روز پیش درباره اجرای طرح انتقال آب به سمنان گفت که انتقال آب دریای خزر به استان سمنان آسیبی برای اکوسیستم منطقه ندارد و باعث شوری آب خزر نمی‌شود؛ بنابراین این طرح اجرایی خواهد شد.

اول اصلاح الگوی مصرف، بعد انتقال

پروین فرشچی، معاون دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست در همین خصوص می گوید: « قبل از اجرای هر طرحی برای انتقال آب باید راهکارهای دیگری از جمله اصلاح الگوی مصرف آب در مقصد در نظر گرفته شود؛ در مرحله بعد در صورتی که این اقدامات صورت گرفت و پاسخگو نبود باید به فکر انتقال آب بین‌حوزه ای افتاد». به باور او در انتقال آب بین حوزه ای قبل از هر چیز باید استقرار آب شیرین‌کن‌ها مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد؛ پس از آن ارزیابی زیست محیطی انجام شود و اعلام کنند که برای این کار قرار است از چه تکنولوژی هایی استفاده کنند. همچنین باید مشخص شود که هزینه تمام شده اجرای پروژه چقدر خواهد بود و آیا مقرون به صرفه است که چنین کاری انجام شود یا خیر. 

با این وجود فرشچی تاکید می‌کند که انتقال آب بین حوزه ای به ویژه از خزر به سمنان تبعات زیست‌محیطی زیادی  را به دنبال خواهد داشت. احتمال شوری آب و خاک مبدأ، آلودگی حرارتی، ورود گونه های غیر بومی، از بین رفتن بخشی از جنگل های هیرکانی نیز از تهدیدهای اجرای پروژه انتقال آب از خزر به سمنان محسوب می شوند. اما مشکل فقط این نیست، بلکه با انتقال آب بین حوزه ای مقصد یعنی سمنان هم با تغییر اکوسیستم مواجه خواهد شد. در کل می توان گفت چنین تصمیم هایی اثرات جبران ناپذیر زیست‌محیطی مختص به خود را دارند.

محیط زیست مهم تر است یا رفع نیاز آبی؟

او می گوید: «برای اجرای طرح انتقال آب قبل از هر چیز باید اولویت بندی ها مشخص شود؛ باید دید ایجاد حداقل آلودگی و تاثیر آن در محیط زیست مهم تر است یا صرفا رفع نیاز آبی کشور. در این خصوص لازم است که در سطح کلان تصمیم گیری شود. اما در کل از نظر اقتصادی این طرح  مقرون به صرفه به نظر نمی رسد؛ چراکه دقیقا مشخص نیست قرار است هر لیتر آب خزر چقدر تمام شود، برای چه میزان جمعیتی انتقال یابد و صرف چه چیز شود».

به گفته معاون دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست بررسی ها نشان می دهد که اجرای طرح های انتقال آب فقط تبعات زیست محیطی ندارد؛ بلکه سبب بروز مشکلات اجتماعی در بین مردم مبدأ و مقصد هم خواهد شد؛ باید در نظر داشت که هم‌اکنون استان مازندران در فصل تابستان به اندازه کافی آب ندارد و بنابراین قبل از هر چیز باید برای این موضوع چاره اندیشی شود.

با این وجود معاون ابتکار یادآور می شود که ممکن است بتوان با انتخاب مکان درست و استفاده از تکنولوژی‌های نوین تبعات اجرای طرح های انتقال آب را کاهش داد. به عنوان مثال اکنون در دنیا از آب شیرین کن‌هایی استفاده می شود که کمترین آثار زیست محیطی را در مبدأ به جای می گذارند؛ اما هزینه‌های استفاده از آن بسیار زیاد است.

 به نظر می رسد در صورتی که نیاز آبی کشور از هیچ راه دیگری تامین نشود، انتقال آب بین حوزه ای صورت خواهد گرفت؛ هرچند او دوباره تاکید می کند که سازمان حفاظت از محیط زیست نظر موافقی نسبت به اجرای طرح انتقال آب بین حوزه ای به ویژه از خزر ندارد.

وضعیت خودپالایی خزر در مرز هشدار

شهرام فداکار، سرپرست دفتر سواحل و تالاب‌های معاونت دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست نیز در همین خصوص می گوید: « معاونت دریایی سازمان محیط زیست از مدیر طرح انتقال آب خزر به سمنان خواسته است که شاخص « تروفی »طرح را تعیین کند؛ چراکه این شاخص نشان می دهد وضعیت خودپالایی آب در چه حدی است. متاسفانه در این مطالعه مشخص شد که وضعیت تروفی  آب دریای خزردر مرز هشدار قرار دارد و در صورتی که پروژه انتقال آب اجرایی شود ممکن است منجر به ایجاد بحران زیست‌محیطی در منطقه ای شود که آب را از آن برداشت می کنند».

در کل به گفته فداکار دریای خزر به عنوان یک اکوسیستم در مرحله ای قرار دارد که شاخص تروفی اش در مرز بین«یو تروف»شدن یا همان پرغذایی شدن است؛ لذا توصیه می شود که انتقال آب از خزر صورت نگیرد. اما موضوع دیگر این است که تاکنون طرح های انتقال آب بین حوزه ای در اکثر کشورها موفق نبوده است. به عنوان مثال شبیه به این پروژه سال ها پیش در آمریکا اجرا شد و منابع آبی مبدأ را به طور کامل شور کرد.

به باور او وقتی می توانیم منابع آبی را مدیریت کنیم، چرا باید از اکوسیستم های ارزشمند سرمایه گذاری کنیم. در حالی که می توانیم با مدیریت بهینه منابع آب چه در بخش انسانی یا کشاورزی مصرف را کنترل کنیم.

البته شاید بتوان در حوزه های آبی همچون سواحل مکران با رعایت مسائل زیست محیطی، مطالعه و توان سنجی، طرح انتقال آب را انجام داد.فداکار تاکید می کند که با این وجود معاونت دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست  بر حسب نظر کارشناسی و تخصصی خود، طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان را به طور کامل رد کرده است؛ طبیعتا شاید نظر رئیس جمهور هم این بوده است که با شرایط فعلی که طرح از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست مردود شده است، باید مطالعات بیشتری در این‌باره انجام شودزیرا ممکن است این مطالعات به کاهش حجم انتقال آب یا تغییر روش آن بینجامد.

اگر قرار باشد آب منتقل شود باید با روش های نوین باشد

سرپرست دفتر سواحل و تالاب های معاونت دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست دلیل اصلی انتقال آب به سمنان را کاهش تراز آب های زیرزمینی در این استان می داند و می گوید:« در صورتی که طرح آمایش سرزمینی در سمنان انجام شده باشد، گفته شده است در استانی که در معرض کم آبی و خشکسالی قرار دارد، طبیعتا استقرار صنایع آب بر توصیه نمی شود. این کاملا بدیهی و منطقی است. اما اگر قرار باشد در نهایت انتقال آب صورت گیرد از آنجا که در دنیا این کار با استفاده از روش های نویني که راندمان بالایی دارند انجام می‌شود، می توان از این روش ها استفاده کرد. با استفاده از این روش ها تلخابه ای وجود ندارد و می توان تمامی موادی را که ایجاد شوری کرده اند استحصال و در بخش صنعت از آنها استفاده کرد. منتها این روش‌ها هنوز در حد آزمایشگاهی است و آنقدر توسعه نیافته که بتوان در مقیاس وسیع از آنها استفاده کرد. همچنین باید بازنگری های متعددی درباره اجرای طرح انتقال آب کنونی از خزر به سمنان صورت گیرد و نتیجه نهایی اعلام شود؛ هرچند نظر کارشناسی سازمان حفاظت از محیط زیست با روش کنونی انتقال آب به سمنان کاملا مخالف است».