مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، اشکان جهان‌آرای: دهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت از یکشنبه این هفته در تهران گشایش یافت و فیلم‌های راه یافته به بخش‌های مختلف این جشنواره مقابل داوران و تماشاگران قرار است تا 20 آذر به نمايش گذاشته شود و 21 آذر مراسم پایانی دهمین دوره این جشنواره با معرفی برترین‌ها برگزار شود.

«محمدرضا وطن‌دوست» که 9 سال پیش با فیلم سینمایی «وقتی لیموها زرد شدند» جوایز داخلی و خارجی زیادی همچون جایزه بهترین فیلم از جشنواره جهانی مونترال کانادا را کسب کرد، پس از 6 سال فيلمبرداری «نِنا» را به سینما حقیقت فرستاد تا دستاورد چند سال فعالیت سینمایی‌اش به داوری گذاشته شود. این مستند سینمایی دیروز برای نخستین بار در جشنواره اکران شد و قرار است 20 آذر نیز یک بار دیگر در سینما حقیقت روی پرده برود. وطن‌دوست در این مستند که آن را ادای دین خودش به مردم مازندران و ساری و فرهنگ و آداب این سرزمین می‌داند، شیوه‌ای متفاوت در فيلمبرداری را به کار گرفته است. «نِنا» فيلمي بلند است که تمام تصاویر آن بازتابی از زندگی مردم و کشاورزان در چهار فصل سال بر سطح آب است. در گفت‌وگوی همشهری مازندران با «محمدرضا وطن دوست» اطلاعات بیشتر و بهتری از «نِنا» کسب خواهید کرد:

آقای وطن‌دوست، از نام فیلم این‌طور برداشت می‌شود که مانند خیلی از مستندهای بومی احتمالاً به زندگی یک یا چند زن مازندرانی اشاره شده باشد. درست است؟

نه! اتفاقاً این‌طور نیست. بستر اوليه فیلم کاشت، داشت و برداشت شالی در مازندران و اجرای مراسم و آیین‌های مربوط به کشاورزی مانند باران‌خواهی، آفتاب‌خواهی، جشن شالي و سبک زندگی است که در کنار فعالیت کشاورزی می‌توان مشاهده کرد. کار را با این نگاه و محتوا آغاز کردیم، اما در طول زمان تولید، بستر کار گسترده‌تر شد. آیین‌هایي برای فیلم بازسازی شد که بسیاری از آن‌ها دیگر اجرا نمی‌شود. اما در کل فضایی که «نِنا» در آن شکل گرفته است، با فضای اسطوره‌ای و کهن‌الگویی مواجه هستیم و فیلم جنبه فلسفی و عرفانی پیدا می‌کند.

به عبارتی مخاطب با یک مستند از آیین‌های بومی کشاورزی مازندران مواجه است که پیوندهایی با مفاهیم اساطیری دارند؟

وقتی با اثر روبرو می‌شوید فیلم را جدا از بستر فعالیت کشاورزی نمی‌بیند، اما درگیری‌های خودشناسانه و هستی‌شناسانه نیز در مخاطب پدید می‌آید. هر اثر هنری باید تاثیری را در مخاطب بگذارد که ذهن واندیشه او را نشانه بگیرد.

در فیلم نِنا با آن شیوه فیلمسازی مرسومی که در ذهن همه هست، یعنی مستند مصاحبه‌محور، گزارشگر یا خبررسان مواجه نیستید. ساختار و فرم شیوه‌ای نو دارد و به مفهوم کامل کلمه مستندتجربی است.

بهتر است این‌طور پاسخ بدهم که نگاه بنده به سینمای مستند، نگاه مرسوم نیست. خیلی‌ از مستندسازان می‌گویند در مستند از واقعیت فیلم می‌سازیم. در حالی‌که معتقدم هیچ کس نمی‌تواند از واقعیت فیلم بسازد و تصویر بگیرد. به عبارتی واقعیت تصویر کردنی نیست. ما در سینمای مستند از همان ابتدای کار با جنبه خلاقانه مواجه هستیم. «جان گریرسون» پدر سینمای مستند انگلیس می‌گوید «مستند یعنی تفسیر خلاقانه واقعیت.» یعنی این‌که ما خلاقانه واقعیتی را تفسیر می‌کنیم. در واقع تفکیک انواع مستند از یکدیگر.

تصویری که خیلی‌ها از مستند دارند را برنامه گزارشی تلویزیونی می‌دانم. مثل مستند مصاحبه‌محور تلویزیونی که جایگاه رسانه‌ای دارد. اما من هنر و رسانه را از هم تفکیک می‌کنم. اگر قرار است سینمای مستند ما در جایگاه هنر و مستندساز در جایگاه هنرمند قرار بگیرد باید از خلاقیت استفاده کند. یعنی وقتی قرار است مستند سینمایی باشد و در جشنواره‌ای مثل سینما حقیقت حضور یابد و داوری شود، اگر خالی از تجربه های ناب باشد اثر برازنده‌ای نیست. هنگامی که می‌گوییم فیلم مستند سینمایی باید اثری از خلاقیت هم در آن باشد. اگر غیر از این باشد در وادی هنر گام نمی‌گذارد و یک اتفاق رسانه‌ای یا تلویزیونی است. اصل واژه فیلم مستند برای من همین تعریف را دارد. هر آن چیزی که ساخته می‌شود و این‌گونه نیست برنامه‌های رسانه‌ای هستند.

یکی از ویژگی‌های مستندسینمایی «نِنا» نوع فیلمبرداری آن است. انتخاب این فرم کار بر اساس همان خلاقیت است که به آن در کار اعتقاد دارید؟

«نِنا» فقط یک فیلم نیست. یک مجموعه هنری است که از هزاران فریم عکس، اینستالیشن، پرفورمنس و فیلم تشکیل شده و یک مجموعه هنری را شکل می‌دهد. این مستند هم بخشی از مجموعه آثار هنری «نِنا» است که شامل هنرهای مختلف مثل هنر صدا، پرفورمنس، چیدمان و عکس می‌شود. اتفاقاً طراحی‌ها انجام شده و قرار است پس از جشنواره در یکی از گالری‌های تهران مجموعه آثار هنری «نِنا» را به نمایش بگذاریم. این فیلم ادای دین بنده به فرهنگ و تمدن مازندران است و آن را به همه مردم مازندران و ساری تقدیم می‌کنم.