مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، فاطمه عربی: خاک مازندران به دلیل حاصلخیز بودن مستعد کشت انواع گیاهان، درخت و درخچه‌های زنینتی است. در این استان از دل آسفالت و پشت‌بام خانه‌ها هم گیاه سبز می‌شود.

یکی از محصولات کشاورزی مازندران، نیشکر است که در بعضی از مناطق مازندران کشت می‌شود. با آغاز فصل سرما، برداشت نیشکر از مزارع مازندران آغاز می‌شود.

مورخان پیشینه کشت نیشکر در ایران را به 2هزار سال قبل نسبت می‌دهند که در نواحی جنوب ایران کشت می‌شد.

کشت نیشکر علاوه بر خوزستان در قندهار هم رونق فراوانی داشت. رفته‌رفته این محصول به فراموشی سپرده شد، اما دوباره در اوایل زمان سلطنت ناصرالدین شاه کشت نیشکر مورد توجه قرار گرفت.

تاریخچه و اهمیت کشت نیشکر در مازندران را از نوشته‌های «محمدحسن خان اعتمادالسلطنه» می‌توان پی برد. او در کتاب خود در سال ۱۲۶۷ هجری قمری آورده «شکر مازندران را به‌طوری تصفیه کردند که مانند شکر هندوستان شد.»

شکر سرخ یا شکر قهوه‌ای در گویش مازندرانی به «شکر لَلِه» معروف است که بیشتر در روستاهای چپی، ریکنده، کوتنا، پرچینک و سیدابوصالح قائمشهر، بشل سوادکوه، منطقه بابلکنار و در روستاهای قرآن‌تالار، سیدکلا، کاردرکلا، امیرکلا، درازکلا، شیردارکلا، گاوان‌کلا و شهر بهنمیر تولید و کشت می‌شود.

نیشکر در کارگاه‌های سنتی و نیمه‌صنعتی فرآوری شده که علاوه بر شکر از کف آن «دوشاب» یا شیره شکر گرفته می‌شود.

شکر قهوه‌ای حاوی املاح مفید کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم است. هر صد گرم شکر قهوه‌ای حاوی حدود 370 کالری است، درحالی که در شکر سفید این مقدار به 400 کالری می‌رسد.

با توجه به ساکاروز و کالری کمتر در شکر قهوه‌ای در مقایسه با شکر سفید مصرف آن توصیه می‌شود و طبیعت عصاره آن برای سلامت افراد مفید است.

نیم‌روزی در «ریکنده»

بعدازظهر یک روز سرد پاییزی برای تهیه گزارش شکرسرخ به روستای «ریکنده» قائمشهر رفتم.

برای رسیدن به این روستا باید از خیابان ساری قائم شهر، عبور چشمه سر ده کیلومتر به سمت جتوب بروی و بعد از روستاهای ساروکلا، کوتنا و کرچنگ به مهد شکرسرخ منطقه برسی.

ریکنده در دامنه کوه قرار دارد و زیباست. آخرین روز اسفندماه ماه سال گذشته برگزاری جشنواره گردشگری روستایی در این روستا، رونق  وشهرت آن را دوچندان کرد.

از اواسط پاییز اهالی روستا در منزل خود مشغول تهیه شکر سرخ یا همان «شکرلَلِه» می شوند که سابقه ای طولانی در این دهکده دارد.

ریکنده را به کیفیت شکرسرخ آن می شناسند. زن و مرد در رکاب یکدیگر نی‌ها را از مزارع برداشت می‌کنند و پس از برداشت ساقه‌های خشک، آن را در دستگاهی برای آبگیری قرار می‌دهند و پس از آن عصاره نی‌ها را در ظرفی بزرگ و مسی بر روی آتش قرار می‌دهنند تا قوام بیاید. پس از 4 ساعت مواد کرم‌رنگ یا زرد کهربایی را که «کف» می‌نامند با کفگیرهای بزرگی از داخل دیگ برمی‌دارند و آن را در بسته‌بندی‌های نیم و یک کیلویی می‌فروشند.

«عبدالرزاق هدایتی» -عضو شورای روستای «ریکنده»- ما را به کارگاه‌های تولید نیشکر که اغلب در حیاط منزل اهالی روستا بود، برد.

«سید صمد سادات‌نیا» از جوانان روستا است که مشغول جمع‌آوری «لَلِه»ها از روی تراکتور بود. او پس از برداشت «لَلِه»ها به اتفاق مادر خود ساقه برگ‌های خشک را از لله ها جدا می‌کند و نی‌ها را یکی پس از دیگری در داخل دستگاهی برای آبگیری قرار می‌دهد. آن‌ها دو دیگ بزرگ برای پخت نیشکر در حیاط منزل خود دارند.

این جوان 35 ساله که از جوانان دانش‌آموخته «ریکنده» است، به ما گفت: «اسفند ماه نی‌ها را به فاصله 20 سانتیمتر در کف زمین پهن می‌کنیم و روی آن گل می‌پاشیم و پیش از عید آن را از گِل خارج می‌کنیم. در بهار نی‌ها را به قطعات ۴۰ سانتیمتری برش داده و در زمین‌هایی که با ایجاد شیارهای منظم آماده شده به صورت افقی می‌کاریم.

وی افزود: از هر مزرعه نیشکر فقط 2 یا 3 سال نیشکر برداشت می‌کنیم و پس از آن نی‌های جدید می‌کاریم. می‌توانیم از این مزارع بیشتر استفاده کنیم، اما کیفیت شکر پایین می‌آید.

فصل برداشت از اوایل آذر ماه آغاز می‌شود و تا بهمن ماه ادامه دارد. اما امسال به دلیل سرمای زودرس، برداشت محصول زودتر آغاز شد.

ناشناخته بودن شکر سرخ

سادات‌نیا از ناشناخته بودن این محصول برای قشر جوان و از استقبال نسل گذشته از شکرلَلِه می‌گوید. نسل گذشته به دلیل خاطراتی که ازشکرلَلِه دارند، طرفداران همیشگی این محصول هستند. به دلیل سختی‌هایی که برای به دست آوردن محصول وجود دارد، جوان‌ترها علاقه زیادی به کشت آن ندارند. البته ذائقه جوانان تغییر کرده و خیلی طعم و مزه خوراکی‌های سنتی و ارگانیک را دوست ندارند.

وی افزود: کیفیت مزارع نیشکر در هر زمینی متفاوت است و در هر100متر مربع زمین می‌توانیم20 کیلو نیشکر برداشت کنیم.

سرمایی که کام کشاورزان را شیرین کرد

خوشبختانه سرمای زودهنگام و بارش برف برای کشاورزان نیشکرکار خوب بود، چرا که به گفته آن‌ها هم کیفیت و هم رنگ و مزه نیشکر نسبت به سال‌های گذشته بهتر شده است.

پیرمردی از اهالی روستا که در یک دستش عصایی و در دست دیگرش شکر سرخ بود با دعوت عضو شورا دقایقی را با ما همکلام شد.

«ناصر براری» از خاطرات کاشت و برداشت نیشکر در زمان پهلوی اول گفت که از زمان کودکی به اتفاق پدرشکرلَلِه را برای فروش به ساری می‌بردند و در آنجا شکرلَلِه را به یک تاجر ساروی می‌دادند و او هم شکرلَلِه‌ها را به سایر استان‌ها و بازرگانان خارجی می‌داد.

بیشتر از 90 سال دارد و تجربه‌های تلخ و شیرین زیادی را در مورد کشت نیشکر کسب کرده است. اکنون چند سالی است به دلیل ناتوانی جسمی نمی‌تواند همانند گذشته در مزارع نیشکر کار کند و این مسئولیت را به پسرش سپرده است. دیگر همانند گذشته محصولی برای فروش ندارد و برای مصرف خود و فرزندان‌شان نیشکر کشت می‌کنند. مقداری از «شکرلَلِه» را به عنوان «تعارفی» به نوه‌ها و همسایه‌ها می‌دهد.

نبود خریدار برای نیشکر

درکارگاه دیگری آقای اسماعیلی به همراه همسر خود مشغول آب‌گیری نیشکر بود. سال‌ها است که آن‌ها نیشکر کشت می‌کنند، اما خریدار کم است و آن‌ها از این همه بی‌توجهی دولت و مسئولان دلگیر هستند.

این کشاورز با بیان این‌که شغل اصلی ما کشاورزی و کشت نیشکر است، گفت: سال‌ها است که قیمت شکرلَله تغییر نکرده و دست هم زیاد شده است. وقتی مسئولان حمایت نمی‌کنند کشاورزی به صرفه نیست.

«کاظم چاکری» از دیگر جوانان روستا است که به اتفاق برادر و سایر اعضای خانواده، در کارگاه تولیدی خود کار می‌کنند. این جوان36 ساله، 12سال است که در این کارگاه فعالیت دارد و به گفته خودش از نخستین پایه‌گذاران کارگاه صنعتی تولید نیشکر در این روستاست.

سابق بر این عصاره گیری و پخت نیشکر به کمک حیوان و با دست بود، اما بعدا انرژی الکتریکی و مکانیکی به کمک امد و چند سالی است سوخت هم از هیزم به گاز تغییر کرده است.

در گوشه حیاط منزل آقای رسولی دیگ بزرگی بر روی آتش بود که در آن به کمک همسرش نیشکر را فرآوری می‌کرد.

«رقیه نوروزیان» -بانوی این خانه- گفت: سال‌ها است که قیمت شکرلله افزایش نداشته و قیمت‌ها از کیلویی 7هزار تومان تا10هزار تومان متغیر است. همین 3-4 سال پیش شکرلَلِه را کیلویی 15هزار تومان می‌فروختیم. مشتری نیست، وگرنه قیمت‌ها تغییر می‌کرد. از 7صبح که تا 11 شب وقت‌مان صرف آبگیری و پخت شکرلَلِه می‌شود. مسئولان همیشه می‌گویند برای کشاورز کار انجام می‌دهیم، اما هیچ‌گونه حمایتی نمی‌شود.

سوغاتی به‌نام شکر سرخ

«امید نوروزیان» به اتفاق همسر خود در فروشگاهی که به تازگی راه‌اندازی کردند شکر سرخ و فراآوردهای نیشکر را می‌فروشد. این زوج جوان دارای کارگاه تولیدی هستند و می‌خواهند این محصول را ثبت کنند.

نوروزیان با بیان این‌که شکر ریکنده به خوبی معرفی نشد و در تلاش هستم تا با بسته‌بندی بهداشتی این محصول را روانه بازار کنم، گفت: به اعتقاد من شکر سرخ را می‌توانیم به عنوان سوغات مازندران معرفی کنیم. ما یزد را با قطاب و اصفهان را با گز یا تبریز را با شیرینی قرابیه آن می‌شناسیم. اما با آن‌که در جای‌جای مازندران شیرینی‌های زیادی پخت می‌شود، اما مانند شیرینی‌های سایر استان‌ها معروف نیست.

وی افزود: برای به ثبت رساندن کارگاه تولیدی فرآورده‌های نیشکر 9 ماه متوالی است که پیگیر مجوز هستم، اما حمایت نمی‌کنند. متاسفانه عده‌ای تنها به دنبال تضعیف روحیه هستند.

برای راه‌اندازی این کارگاه تولیدی نیازی به دریافت تسهیلات ندارم و فقط انتظارم از مسئولان این است که سنگ‌اندازی نکنند. مسئولان از بیکاری جوانان می‌گویند، اما وقتی می‌خواهیم اشتغال ایجاد کنیم آن‌ها ما را باور ندارند. با ثبت این کارگاه در همین روستا «ریکنده» می‌توانیم برای هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم شغل ایجاد کنیم.

باور به اقتصاد مقاومتی

برای تولید نیشکر به سرمایه زیادی نیاز نیست، اما به پشتیبانی مسئولان جهاد کشاورزی و در راس آن وزارت جهاد کشاورزی نیاز است تا از تولیدکنندگان بخش کشاورزی حمایت کنند.

برای تحقق اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری بر آن تاکید زیادی دارند، نیاز است تا مسئولان از کارگاه‌های کوچکی مانند کارگاه تولید نیشکر حمایت کنند. همان‌طور که دولت چین با صرف هزینه از کارگاه‌های کوچک خانگی حمایت کرده و توانسته بازار جهانی را در اختیار گیرد، نیاز است تا مسئولان ما با الگو گرفتن از اقتصاد چین، چرخه اقتصاد ایران را با شتابی بیشتر به حرکت درآورند.