مازندنومه؛ سرویس اقتصادی، شبنم لشگری: یکی از بخش‌های مهم بیوتکنولوژی «کشت بافت» است. این تکنیک ابزاری مهم در مطالعات پایه و کاربردی و دارای کاربردهای تجاری است. به طوری که امروزه بسیاری از گیاهان در بازار جهانی از این طریق تولید می‌شوند. کشت بافت یا «ریز ازدیادی» یک بخش ضروری در کشاورزی مدرن محسوب می‌شود که توجه بیشتر به این دانش و فعالیت در استانی مانند مازندران می‌تواند تحول بزرگی را در صنعت تولید گل و گیاه ایجاد کند و آورده اقتصادی بالایی داشته باشد.

تکثیر به این روش، جایگزین مهمی برای شیوه‌های مرسوم تکثیر گیاهان است. این نوع تکثیر، فرآوری گیاهان را از بخش‌های خیلی کوچک گیاه -جوانه‌ها، قطعات برگ، قطعات ریشه و سایر بخش‌ها- در بر‌می‌گیرد و برای ازدیاد گل و گیاهان زینتی نیز قابل استفاده است.

با توجه به ﺁن‌که ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻘﺎﺩﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺍﺭﺯ ﺑﻪ ﻭﺍﺭﺩﺍﺕ ﮔﯿﺎﻫﺎﻥ ﮔﻠﺪﺍﻧﯽ ﻭ ﺯﯾﻨﺘﯽ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ، ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺍﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺸﺖ ﺑﺎﻓﺖ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮﯼ ﮐﺮﺩ. همچنین مراکز کشت بافت در ﺧﻮﺩﮐﻔﺎﯾﯽ و ﮐﺎﻫﺶ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﯽ نقش بسیار حائز اهمیتی دارند. بنابراین توجه به این بخش به ﺗﺤﻘﻖ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﻣﻘﺎﻭﻣﺘﯽ منجر می‌شود.

دکتر «ولی‌الله قاسمی عمران» عضو هیأت علمی دانشگاه کشاورزی ساری و پژوهشکده ژنتیک و زیست فناوری این دانشگاه است که سال ۸۹ با همکاری مرکز رشد واحد‌های فناوری دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری ابه تاسیس یک شرکت تخصصی تولید بنفشه آفریقایی به روش کشت بافت اقدام کرد. وی با سرمایه اولیه ۵ میلیون تومان این شرکت را راه‌اندازی کرد و هم‌اکنون در کنار گیاه بنفشه آفریقایی، گیاهان دیگری از جمله ارکیده، بگونیا رکس و آنتریوم را به روش مدرن تکثیر و تولید می‌کند.

مزایای کشت بافت

این عضو هیأت علمی دانشگاه کشاورزی ساری اظهار کرد: تقریباً تمام گیاهان را به طریق کشت بافت و با استفاده از شرایط و مواد آزمایشگاهی و تحت شرایط استریل می‌توان تکثیر کرد.

وی با بیان این‌که تکثیر به روش کشت بافت نسبت به روش سنتی سرعت و عملکرد بیشتری دارد، افزود: روشی که استفاده می‌کنیم با استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی و محیط مناسب برای هرگیاه است. در این روش می‌توانیم از ریزنمونه اولیه گیاه، بی‌نهایت گیاه  تولید کنیم.

دکتر قاسمی با بیان این‌که هر کدام از روش‌های مدرن و سنتی مزایا و معایب خاص خود را دارند، گفت: مهم‌ترین مزیت این روش مدرن در تولید گیاهان این است که به می‌توان گیاهان را مستقل از فصل رشد و در تیراژ بالا تولید کرد که نیاز به فضای اندکی هم دارد. در شرکت ما که دارای ۱۲ متر مربع فضا است، حدود صد هزار گیاهچه گیاهان مختلف از جمله بنفشه آفریقایی، آنتریوم، بگونیا رکس وجود دارد.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که برای تولید گیاهان جدید به پژوهش‌ نیاز داریم، خاطرنشان کرد: شرایط جدید رشدی و تنظیم کننده‌های مختلف هورمونی را اپتیمایز می‌کنیم تا بتوانیم بهترین پروتکل را برای هر گیاهی به‌دست آوریم. هرگیاه نیاز به شرایط ویژه برای تکثیر دارد و ما در تولید تجاری به بیشترین راندمان نیاز داریم. بنابراین نیاز شرکت ما این است که هر گیاهی را جداگونه با تیمارهای مناسب امتحان کنیم تا پروتکل مناسب را به‌دست بیاوریم.

تفاوت تکثیر سنتی و مدرن

این عضو هیأت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به وجه تمایز شرکت‌های کشت بافت با گلخانه‌های سنتی گفت: گلخانه‌ها از روش‌های سنتی برای تکثیر استفاده می‌کنند که معایب و مزایای خاص خود را دارد. اما سرعت تکثیر ما خیلی بیشتر است. در روش سنتی از هر برگی حدود ۵ یا نهایتاً ۱۰ گیاهچه در زمان ۳ تا ۶ ماه تولید می‌شود، اما در روش کشت بافت در همین حدود زمان از هر برگی تقریباً بیش از ۵ هزار گیاهچه تولید می‌کنیم.

وی در خصوص گیاهان درون شیشه‌ای که در شرکت تولید و عرضه می‌شود، اظهار کرد: در واقع از ظروف شیشه‌ای تزئینی استفاده کرده و محصولاتی ارائه می‌کنیم که قابلیت ماندگاری حدود ۶ ماه بدون استفاده از هرگونه سم و کود و مواد مغذی را دارند و پس از سپری شدن این مدت می‌توانند با دستورالعملی که همراه محصول ارائه می‌شود گیاه را به خاک انتقال دهند. این روش تولید، محدودیت زیادی در انواع گیاهان هم ندارد. گیاهان درون شیشه دارای دامنه زیادی از گیاهان از جمله کاکتوس و آنتریوم هستند.

کارآفرینی با تکثیر و تولید گیاهان زینتی

این کارآفرین حوزه کشاورزی گفت: زمان آغاز به کار دونفر بودیم و الان حدود ۵ نفر مستقیم در شرکت کار می‌کنند. به طور غیرمستقیم هم افرادی هستند که در کار انتقال و جابجایی و فروش به ما کمک کرده و کسب درآمد می‌کنند. در این روش هم مانند همه بخش‌های اقتصادی، میزان تولید به مشتری بستگی دارد. در حال حاضر حدود ۲۰۰ هزار گیاهچه از گیاهان مختلف داریم. محصولات به صورت عمده و با تیراژ بالا برای گلخانه‌ها و به صورت خرده برای مشتریان خانگی فرستاده می‌شود. این تولیدات خارج از استان نیز به‌ویژه در شهرهای تهران و تبریز و اصفهان مشتری خوبی دارند.

وی افزود: در کنار تولید گیاهان زینتی استند‌های خانگی که در واقع نور کنترل شده دارند نیز تولید می‌کنیم. این استندها برای محل کار و آپارتمان‌هایی استفاده می‌شود که نورگیر مناسبی ندارند. در این استند‌ها گیاه خارج از نور طبیعی زیر نور مصنوعی پرورش داده می‌شود.

دکتر قاسمی اظهار کرد: کار تولید در کل پر تنش و استرس است. در کاری که ما انجام می‌دهیم هم به این دلیل که تولید و نگهداری موجود زنده است و با سایر شرکت‌های تولیدی فرق دارد، بنابراین نمی‌توانیم بیشتر از 3 تا 4 روز به محصول سر نزنیم. گاهی ما نمی‌توانیم تغییرات دمای آن چنانی داشته باشیم و در صورت تغییر دما خسارت زیادی به‌وجود خواهد آمد.

از دیگر مشکلات این است که اگر آفات و بیماری به‌وجود بیاید ممکن است کل مجموعه را از بین ببرد. این‌ مسائل هم از معایب این شیوه تولید است. اما سرعت و عملکرد مناسب و بالای این روش باعث شده است که با وجود این احتمال‌ها، کشت بافت در کشورهای پیشرفته و پیشگام تولید گل‌ و گیاه به طور جدی در دستور کار قرار داشته باشد که مازندران هم می‌تواند با کمک این روش به تحولی بزرگ در عرصه گل و گیاه دست یابد.