مازندنومه؛ سرویس اقتصادی، شبنم لشکری: در طرح کارورزی، افراد تحصیلکرده و جویای کار با حضور در دوره‌های آموزش مهارتی با محیط واقعی کسب و کار آشنا می‌شوند. در همین رابطه با دکتر زهرا کریمی -استاد برجسته اقتصاد دانشگاه مازندران- گفتگو کردیم.

*هدف طرح کارورزی چیست؟

طرح کارورزی مثل دیگر طرح ها که در شرایط نامطلوب در بازار کار مطرح می شود، هدفش تشویق کارفرما برای ایجاد فرصت شغلی و فرصت کارآموزی و کاهش هزینه نیروی کار با یارانه های دولتی است. که در ادبیات بازار کار کاملا شناخته شده است.

*دولت چه امتیازاتی برای بنگاه های اقتصادی متقاضی کارورز در نظر گرفته است؟

در همه دنیا مرسوم است که برای ایجاد فرصت شغلی، آموزش مهارت با کاهش هزینه مزد، بیمه و مالیات  کارفرمایان را تشویق می کنند.

نیروی کار تحصیل کرده و فارغ التحصیلان دانشگاهی هرچند دارای تحصیلات عالی هستند، تخصص مورد نیاز بنگاه های اقتصادی را نداشته، کارفرمایان به استخدام آنها با مزد و حقوق قانونی گرایشی ندارند. به همین علت دولت بخشی از هزینه های کارآموزی را خود تقبل می کند. دولت با طرح کارورزی تخفیفاتی شامل لازم نبودن پرداخت حداقل مزد قانونی و حق بیمه را برای کارفرمایان در نظر گرفته تا انگیزه جذب فارغ التحصیلان را تحت عنوان کارورز در کارفرمایان ایجاد کند .

*این طرح چه مشکلاتی به همراه دارد؟

 با توجه به تمایل نداشتن بنگاه ها به افزایش تولید که به علت پایین بودن تقاضا است،  این امکان وجود دارد که کارفرمایان نیروی کار موجود در شرکت را به تدریج کم و کارورزان ارزان قیمت را جایگزین کنند. در عین حال طرح کارورزی هیچ محدودیت سنی ندارد و می تواند یک مرد ۳۰ ساله را هم به عنوان کاروز معرفی کند و حداقل مزد را هم نپردازد و بیمه آنرا نیز دولت بپردازد. به همین علت در حال حاضر بسیاری به این طرح اعتراض کرده اند. بنده نیز معتقدم در شرایط نامطلوب بازار کار ایران، این طرح ها نمی تواند به افزایش قابل توجه اشتغال منجر شود. در عین حال فشار برای کاهش مزد واقعی را شدیدتر می کند.

*راهکاری برای اخراج نکردن نیروهای کار فعلی بنگاه وجود دارد؟ آیا این مشکل قابل کنترل است؟

  دولت احتمالا برای اخراج نشدن نیروهای موجود در شرکتهایی که کارورز می پذیرند،  شروطی را خواهد گذاشت. با توجه به شرایط نامطلوب بازار کار، نبود گرایش به سرمایه گذاری از سوی بخش خصوصی و شکل نگرفتن شرکت هایی که به نیروی کار نیاز داشته باشند از عوامل اصلی افزایش نرخ بیکاری است. با کاهش هزینهی نیروی کار ضرورتا فرصت شغلی تحول چندانی نخواهد داشت.

اتحادیه های کارگری از این موضوع نگرانند که در بنگاه های بزرگ دست کارفرمایان برای جایگزینی نیروی کار موجود با کارورزان ارزان قیمت باز شود.

راهکار مقابله با بیکاری و افزایش اشتغال ایجاد رونق در اقتصاد ایران است. دستمزد یا هزینه نیروی کار بالا عامل رکود نیست. تجربه نشان می دهد که در شرایط رونق مزد نیروی کار افزایش یافته، فرصت شغلی هم ایجاد شده و اقتصاد حرکت می کند. ولی در دوره رکود، زمانی که مزد ها کاهش پیدا می کند، اوضاع  اقتصادی بدتر و فرصت شغلی هم کمتر می شود. بنابراین سطح اشتغال را مزد تعیین نمی کند. یعنی سیاستی که هزینهی نیروی کار را کاهش می دهد ضرورتا به اشتغال بیشتر منجر نمی شود. رونق اقتصادی و افزایش تقاضا برای محصولات بنگاه است که گرایش به سرمایه گذاری در بنگاه ها را افزایش داده و فرصت های شغلی جدید به وجود  می آورد.

*بنابراین این طرح مشکل بیکاری را حل نخواهد کرد؟

در حال حاضر هدف اصلی دولت کاهش فشار سنگین بیکاری میان نیروی کار تحصیل کرده و کاهش دوران طولانی جستجو برای کار و مقابله با ناامیدی از یافتن شغل برای فارغ التحصیلان دانشگاهی است. ولی شواهد تجربی نشان می دهد هیچ راه میانبری برای حل مشکلات بزرگ وجود ندارد و با این طرح ضرورتا مشکل حل نخواهد شد.

*با توجه به اینکه برخی کارشناسان این طرح سیاست مقطعی برای کاهش آمار بیکاری می دانند . آیا از نظر شما این طرح می تواند کاهش قابل توجهی در نرخ بیکاری داشته باشد؟

اجرای این طرح تاثیر چندانی در کاهش آمار بیکاری نخواهد داشت. در عین حال وضعیت نیروی کار شاغل را نامطمئن تر و نگران کننده تر می کند. بنگاه ها با هر سیاست تشویقی نیروی کارخود را ۳۰-۴۰ درصد بالا نمی برند که تاثیری بر روی نرخ بیکاری داشته باشد. مگر اینکه رونق در اقتصاد ایجاد شود.

تصور من این است شاید سیاست کارورزی بیش از هرچیزی به فکر ایجاد چشم انداز مناسبتر برای اشتغال  فارغ التحصیلان دانشگاهی باشد و در کل بازار کار تاثیر گذار نخواهد بود.
طرح این سیاست، تلاشی است برای بهبود فرصت های اشتغال برای تعداد زیاد فارغ التحصیلان دانشگاهی که وارد بازار کار می شوند. در عین حال که این طرح نگرانی فارغ التحصیلان و خانواده آنها را کاهش می دهد، در شرایط نامطلوب اقتصادی این خطر وجود دارد که کارفرما نیروی کار ارزان را جایگزین نیروی کار موجود بکند .

*شرایط استخدام نیروی کارورز در سال های آتی وجود دارد؟

 در طرح کارورزی پیش بینی شده است که اگر بنگاه به نیروی کار فارغ التحصیل در طی یک سال آموزش بدهد، از سال بعد ممکن است این نیروی کار دارای مهارت را استخدام  کند. نمی توان مطمئن بود که این اتفاق خواهد افتاد یا نه. استخدام این نیرو به وضعیت تقاضای بنگاه بستگی دارد و این که آیا بنگاه بازار خوبی برای محصولات و چشم انداز مناسبی برای افزایش تولید خود دارد یا نه. به نظر من این سیاست بدون توجه به مشکلات سرمایه گذاری در کشور نتیجه ای نخواهد داشت.

*این طرح در نهایت به نفع کارفرما خواهد بود یا کارورز؟

اگر کارفرما بتواند نیروی کار ارزان به دست بیاورد و هزینه تولید خود را کاهش دهد به نظر می آید فرصت مناسبی برای کارفرما و فارغ التحصیلان دانشگاهی فراهم شده است.  ولی با توجه به شرایط اقتصادی، این احتمال وجود دارد  که کارورزی گروهی فارغ التحصیل به قیمت از دست رفتن فرصت شغلی یک عده دیگر تمام شود. یا اینکه نهایتا با تداوم این طرح، کارفرما از کارورز با مزد پایین استفاده کند و تاثیر منفی میان مدت روی مزد واقعی داشته باشد، در این صورت گارگران هزینه اصلی این طرح را می پردازند و کارفرمایان از این طرح منتفع می شوند.

*نقص سیستم آموزشی منجر به نبود مهارت آموزی فارغ التحصیلان شده است؟

در سیستم آموزشی ایران مانند تمام سیستم های آموزشی جهان یکسری مهارت های عمومی آموزش داده می شود. بنگاه ها بر اساس نیازی که دارند آموزش خاص خودشان را دارند. این موضوع در همه دنیا به همین صورت است و کارورزی در همه جای دنیا شناخته شده است.

*چرا بعضا مطرح می شود نظام آموزشی محصول خوبی ندارد؟

به این دلیل است که دانشجو احساس می کند تقاضایی برای کار او وجود ندارد. اگر این دیدگاه را داشته باشند که مهارتی خاص وضع او را در بازار کار تغییر می دهد هم در دانشگاه و هم در موسسات خصوصی حتما آن مهارت را کسب می کند. کما اینکه خیلی از جوانان در کلاس های خصوصی مثل آموزش کامپیوتر و زبان  انگلیسی و... شرکت می کنند و یا مهارت های فنی و حرفه ای را فرا می گیرند .

*پس به نظر شما تقاضا برای نیروی کار فارغ التحصیل در محصول نظام آموزشی تاثیر گذار است؟

بله. تقاضا برای نیروی کار تحصیل کرده در  بخش های مختلف اقتصادی در محصول دانشگاه ها انعکاس پیدا می کند تا معکوس آن. اگر بنگاه ها فارغ التحصیلان دانشگاهی با مهارت بالا را جذب کنند، دانشجویان تلاش خواهند کرد تا مهارت های مورد نیاز شرکت ها را یاد بگیرند. آنچه که دانشجویان را مایوس می کند این است که مطمئن نیستند با کسب مهارت کار پیدا خواهند کرد یا نه؛  ممکن است فردی با مهارت خیلی پایین و رابطه بهتر به راحتی جای آنها رابگیرد.