تپورستان و تپور در کجا ریشه دارد؟
دین نام تپه های خاکی گنبدی شکل ساخته انسان است که به طور پراکنده در مازندران و به ویژه اطراف ساری و در مکان های مختلف وجود داشته اما با ظهور عصر ماشین و به کمک بولدوزر و لودر، بسیارشان منهدم و به اصطلاح تسطیح شده اند...
مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، درویش علی کولاییان: معنای واژه تپور را در ارتباط با اصطلاحات کهن در زبان مردم باید جُست و قبل از هر چیز توجه به آئینی باید داشت که در قرون اولیه قبل از میلاد، با ورود شالیکاران مهاجر به بخشی از شمال ایران، جایی که بعدها مازندران نام گرفت، اشاعه پیدا کرد. شاخص ترین مراسم متعلق به آن آئین، نوعی ریاضت و مشارکت همگانی در ایجاد تپه های خاکی گنبدی شکل بود که گاهی با ابعادی عظیم ساخته می شدند .
در مازندران به ویژه در حوزه تجن این تپه ها موسوم به "دین" بوده مردم هنوز چنین نامی را برای آن ها قائلند. دین نام تپه های خاکی گنبدی شکل ساخته انسان است که به طور پراکنده در مازندران و به ویژه اطراف ساری و در مکان های مختلف وجود داشته، اما با ظهور عصر ماشین و به کمک بولدوزر و لودر، بسیارشان منهدم و به اصطلاح تسطیح شده اند .
هنوز توضیح درستی از چگونگی ایجاد این آثار کهن و باستانی از سوی مورخان و باستان شناسان ایرانی در جایی ثبت نشده است. به گمان نگارنده این آثار، نشانه هایی از تمدن مردمی مهاجر و بودایی است که یک هزار و اندی سال قبل از ظهور اسلام به شمال ایران آمدند و آغازگر تمدن برنج در این ناحیه شدند .
در فرهنگ بودیسم آ ن زمان ها بنا کردن تپه های گنبدی شکل، بر روی بقایایی که مقدس شمرده می شد مرسوم ، نام آن تپه ها استوپا stupa بوده است. گفته می شود ده ها هزار آثار از این دست همزمان با رونق آئین بودا در مناطق بودایی نشین جهان ، س از گرویدن آشوکا بزرگترین پادشاه تاریخ هند به این آئین، احداث شد.
ساخت بعضی از آن تپه های گنبدی شکل، نیازمند تلاش هزاران کارگر و مستلزم ده ها سال متمادی کار بوده است. مردم مازندران در آن عصر، با انجام کارهایی نظیر نزد باقی ایرانیان شهره بوده اند و تپه های خاکی ساخته دست شان که گه گاه با ابعادی عظیم ساخته می شدند به همراه سنت های اجتماعی حول آن تپه ها، شاخص هویت شان در محدوده امپراطوری ایران شد .
باید دید مردمی که آن نوع ریاضت را پذیرا می شدند چه نام و چه عنوانی به خود اختصاص داده اند؟
ریاضت آئینی و مشارکت مشتاقانه در آن ، به سنسکریت taporata (تپورَتا) و معنای taporthIya (تپورتی ) نیز نزد همان مردم مهیا شدن به قصد ریاضت بوده است . اگر به وقت ریاضت ، ماه در آسمان و آسمان مهتابی بود لقب taporAja (تپوراجا ) به ماه آسمان داده می شد.
همچنین نکته با اهمیت اینکه سنسکریت taporAzi تپورازِ ، انباشتن ریاضت ها برروی هم است. در این اصطلاح جزء آخر ( rAzi رازِ )اشاره به روی هم انباشتن و برپا نمودن تپه است. سنسکریت rAzikR رازکِرِ به معنای ساختن تپه و برروی هم انباشتن است و tapo ( تپو )به معنای ریاضت و کشیدن سختی است.
مشاهده می شود که تپور جزء آغازین واژه های متعدد با اهمیت در آئین آن مردم ، به ویژه واژه taporAzi تپورازِ در میان آن واژه ها از همه نمایان تر است.
بدین ترتیب پدیداری لفظ ) taporتپور ) در عصری اتفاق افتاذه است که سلوکیان و سپس اشکانیان بر منطقه استیلا داشته اند .و آن زمانی بود که یکی دو قرن از ظهور بودا می گذشت .
برپایی استوپا و عبادت آن تپه های گنبدی شکل ، توسط نه گروهی خاص از مردم مثلاً راهبان بودایی، بلکه از سوی عامه مردم بوده است.
دیگر جنبه های زندگی، نظیر تجارت و خرید و فروش و بازار که در کنار استوپا (تپه ) جریان داشت باعث میشد تا لفظ تپور شاخص هویت مذهبی و قومی مردمی شود که خود فرقه ای در میان بوداییان بوده ، شاید قبل از مهاجرت به شمال ایران ؛ در عصر اوج گرفتن آیین بودا ، آنها به این نام شناخته میشدند . پیداست بعد ها به مرور زمان و با اصلاحات پیش آمده و تضعیف بودیسم که برهمنان و فرقه های دیگر هندو بر آن پای می فشردند ،آن سنت ها متحول شدند .
در عصر ساسانیان نام تپورستان و بعد از آن، در دوران اسلامی نام تبرستان برای بخشی مهم از سواحل جنوبی دریای مازندران باقی ماند .
دین تپه - جمنان، قائمشهر ( دین معروف به گردکوه ارتفاع آن به هفتاد متر می رسد - به نقل از بخش اول جلد چهارم کتاب " از آستارا تا استار آباد - دکتر منوچهر ستوده )
منبع :
Cologne Digital Sanskrit Lexicon (from Monier-Williams' 'Sanskrit-English Dictionary 2008 )
به نقل از کتاب مازندرانی و سنسکریت کلاسیک چاپ دوم ، تالیف درویش علی کولاییان ) در دست انتشار )
- شنبه 2 بهمن 1400-17:23
مازندرانی ها تنها قومی ایرانی هستند که برای هویت قومی خودشونو ارزشی قائل نیستند. کردها متحد هستند لرها متحد هستند ترک و فارس و گیل و تالش متحد هستند ولی طبری های مازندران متحد نیستند که هیچ علیه خودشونم هستند. بخاطر همینه هر کی از راه میرسه به طبری و مازندرانی توهین میکند.
- شنبه 12 شهريور 1401-15:6
این نظر شماست و به نظر من واقعی نیست
- يکشنبه 5 دی 1400-2:54
تپوری ها قومی غیر آریایی بودند که به گفته بطلمیوس از دیلم تا رودخانه چرینداس یعنی بابلرود سکونت داشتند.
تپورئی ها هم تیره ای دیگر از تپوری ها بودند که در مارگانیا یعنی مر در خاک اسکیتیا سکونت داشتند.
تپورها ماد و پارس و سکایی نبودند و غیر آریایی محسوب میشدند.
استرابون تپورها را سکنه کوه های ماد در غرب مازندران و هیرکانی در شرق مازندران و منطقه گرمسار و ری و خراسان و اذربایجان و ارمنستان میداند.
سایر مورخین تپورها را سکنه شمال ایران و سرزمین ماد دانستند. - سه شنبه 30 آبان 1396-4:45
درود یک تپه به نام دین تپه در کنار شهرک فرهنگیان قرار دارد.
- چهارشنبه 1 آذر 1396-13:6
درود به شما ، از توجه تان متشکرم . کولاییان
- دوشنبه 29 آبان 1396-2:47
متاسفانه این مقاله بیشتر حالت افسانه وار داره و با منابع موجود درباره تپور ها همخوانی نداره . چونکه اگر جناب آقای کولائیان یک بررسی ساده میکردند و تنها کافی بود که منابع ایرانیکا درباره تپوران رو نگاه کنند تا ببینند که نام تپور ها در جغرافیای بطلمیوس و نقشه بطلمیوس از سرزمین های سکایی و جغرافیای استرابو و در کتاب آناباسیس اسکندر نوشته آریان و در کتاب تاریخ اسکندر نوشته کورتیوس رفوس کويینتوس مشهور به کوینت کورس آمده . پس تناقض های این مقاله با واقعیت های تاریخی این هست که اولا بطلمیوس صراحتا تپور ها رو سکایی گفته و سکنه سرزمین های سکایی در آسیای میانه و نقشه بطلمیوس بخوبی نشون میده این مطلب رو و استرابو تپور ها رو سکنه جایی میان هیرکانی و هرات عنوان کرده و ایرانیکا اونجا رو همون مرو باستان قلمداد میکنه که اشکانی نشین بوده و ایرانیکا این رو نشونه کوچ این قوم از شرق و به غرب میدونه یعنی از ۀسیای میانه ایرانی نشین به فلات فعلی ایران. تناقض بعدی هم این هست که تپور ها بنابر کتاب تاریخ ایران کمبریج ول 3 از پرثوه یا همون سرزمین پهلو به منطقه کوچ کردند که این اتفاق طبق تاریخ و اشاره راولسون در دوران فرهاد یکم اشکانی و بعد از شکست آماردها بدست فرهاد بود و نقشه دولت یونانی بلخ نام تپور رو نشون میده و حتی در گزارش آریان هست که اسکندر ساتراپ تپور ها رو جدا از آمارد ها تاسیس کرده پس تپورستان پیش از ساسانیان وجود داشته و تناقض بعدی این هست که تپور ها بنابر کتاب تاریخ اسکندر نوشته کویینتوس رومی در قالب یک لشگر هزار نفره کماندار در ارتش داریوش سوم و در جنگ گوگمل حضور داشتند و درست شبیه همین روایت در کتاب آناباسیس اسکندر آریان مورخ هست . پس این قضیه هند و سانسکریت و دوره ساسانیان کاملا مردود هست چونکه قبایل سکایی در دوران هخامنشیان جزیی از ارتش هخامنشی بودند و مسکن شون آسیای میانه بوده . واقعا جای سوال هست که چرا آقای کولاییان تا این حد به هند علاقه دارند و دوست دارند همه چیز مازندران رو به هند و سانسکریت بچسبونند . این مقاله واقعا متناقض و بی منبع هست .
- پنجشنبه 2 آذر 1396-0:15
مازندنومه شما هم سانسور میکنید؟مگه ناسزا گفتم که چاپ نکردید.دوست عزیز همه ی جوامع برای پیشرفت نیاز به متحد دارن و چه متحدی بهتر از هند با سلمان خان و آمیتا چاخان،چی ببخشید باچان
- چهارشنبه 1 آذر 1396-11:7
دوست عزیزم همه نقل قول هاتان درست جز آنجا که ساسانیان را بی دلیل به موضوع وارد نموده اید . در نوشتار نام ساسانیان فقط در ارتباط با کاربرد واژه "تپورستان " آمده است . قرن ها بعد از ماجرای مهاجرت شالیکاران یا تپوران به شمال ایران ساسانیان بر ایران حاکمیت پیدا می کنند .
چند نکته را به شما یادآور می شوم : اصطلاح آسیای میانه یا وجه دقیق تر آن آسیای مرکزی ، جغرافیایی است که شمال پاکستان و کشمیر را نیز شامل است . به عبارت دیگر مناطقی از هند باستان را در بر می گیرد . زمانی (قرون اولیه قبل از میلاد ) بخشی مهم از افغانستان امروز نیز متعلق به هند باستان بوده است . نکته دیگر این که سکایی بودن لزوماً اشاره نیست به قومی که فقط در بیرون از مرز های هند باستانی سکونت داشتند . نکته دیگر این که سکایی بودن به معنای بری بودن از آیین بودا نیست سکایی بودن اشاره به آیین نیست . تیره و نژاد های گوناگونی از مردم جهان به آیین بودا بوده و هنوز هم هستند . سر انجام این که مرز های سیاسی و جغرافیایی امپراطوری هخامنشی پیش از شکل گرفتن امپراطوری بزرگ شمال هند البته به شبه قاره هند می رسید و در امپراطوری بزرگ هخامنشی همه اقوام به یک آیین نبوده اند . پس حضور تپوران در قشون سلاطین هخامنشی نباید برایتان عجیب جلوه کند . از توجه شما به مطلب تشکر می کنم .
- يکشنبه 28 آبان 1396-15:4
صاحب مقاله! کلهم اجمعین اشتباه از وجود این برداشت کردن
از یک باستان‌شناس بپرسید تا درباره تپه‌ها بهتون یاد بدن.
گزارش کنگره زبان‌شناسی اوراسیا 
نخستین نمایش فیلم مستند کارگردان مازندرانی در سینما حقیقت؛ 
دربارۀ استاد «فردوس مجیبی» 
نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه مطرح کرد: 
