مازندنومه، سرویس فرهنگی و هنری: به تازگی کتاب «شرح حال داریوش» به کوشش «مهدی خلیلی» چاپ و پخش شده که نخستین برگردان فارسی از نسخه پارسی باستان سنگ‌نبشته بیستون، از «هنری کرزیک رالینسن» به قلم «محمدتقی لسان‌الملک» است.

این کتاب در 160 صفحه در فصل‌های مختلف از جمله درباره بیستون، موقعیت جغرافیایی، سنگ‌نبشته بیستون، بیستون از دید سیاحان، هنری رالینسن، میرزا محمد تقی لسان‌الماک سپهر، نسخه خطی لسان‌الماک و تصاویر توسط نشر «رسانش نوین» دی ماه امسال، منتشر شده است.

خلیلی پیش از این، کتاب «قائمشهر، باستان‌شناسی و آثار تاریخی» را به رشته تحریر درآورده بود.

به بهانه انتشار کتاب «شرح حال داریوش» با این نویسنده جوان که دانش‌آموخته رشته باستان‌شناسی در مقطع کارشناسی ارشد است گفت‌وگو کردیم.

ایده نوشتن کتابی با عنوان «شرح حال داریوش» از کجا نشات می‌گیرد؟

زمان تحصیل در مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد، علاقه بسیاری به دوره هخامنشی داشتم و مطالعه‌ام در این زمینه بود، تا اینکه توسط دوستم علی ذبیحی، متوجه شدم نسخه خطی از کتیبه بیستون در کتابخانه ملی ایران موجود است که تا به حال منتشر نشده است. این نسخه خطی مربوط به دوره محمدشاه قاجار بود و حدود 180 سال قبل نوشته شد که به قلم میرزا محمدتقی لسان‌الملک سپهر، مورخ و ادیب دوره قاجار بود.

نسخه خطی چه ویژگی داشت؟

شخصی به نام «رالینسن» افسر نظامی بود که در دوران محمدشاه قاجار برای امور نظامی به ایران می‌آید که علاقه بسیاری به تاریخ ایران هم داشت. کتیبه بیستون، نظر او را جلب کرد و از سال 1251 قمری به مدت ده سال روی کتیبه بیستون، طراحی کرده و رونوشت برداشت تا این کتیبه را رمزگشایی کرد. نتیجه تلاش‌های رالینسن، 12 سال بعد در پیوست مجله انجمن سلطنتی آسیایی در سال ۱۸۴۷ منتشر شد. نسخه خطی که به زبان فارسی منتشر شده و در اختیار ما قرار دارد، پیش از نسخه انگلیسی است که در لندن چاپ شد.

شخصیت‌های دیگری هم روی کتیبه بیستون کار کردند اما رالینسن نخستین کسی بود که این رمزگشایی را انجام داد و تا پیش از آن، محتوا و مضمون کتیبه بیستون برای ما ناشناخته بود. بسیاری جغرافی‌دانان و سفرنامه‌نویسان درباره کتیبه بیستون نظر می‌دادند حتی گفته می‌شد این کتیبه شامل حواریون است. پروژه‌های گسترده‌ای در این حوزه انجام شد و بسیاری زبان‌شناسان مطرح دنیا بر روی کتیبه بیستون کار کردند.

نسخه خطی از این جهت مهم است که نخستین ترجمه فارسی از نسخه پارسی باستان کتیبه بیستون و نسخه‌ای قدیمی‌تر از  کتاب است که به زبان انگلیسی منتشر شد.

نسخه خطی به زبان فارسی توسط چه کسی برگردان شده است؟

میرزا آقاسی که صدراعظم وقت بود به لسان‌المک می‌گوید مقدمه‌ای برای این کتاب نوشته و کتاب را رونوشت کند، این همان نسخه خطی 40 صفحه‌ای است.

نسخه‌ای که مربوط به رالینسن بود در اختیار داریم؟

من کتابخانه‌های بسیاری از جمله کتابخانه گلستان، اداره کل اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، مرکز اسناد، مجلس شورای اسلامی و آستان قدس رضوی را جستجو کردم اما نسخه اصلی مربوط به رالینسن را پیدا نکردم.

چرا کتیبه بیستون تا این اندازه دارای اهمیت است؟

کتیبه بیستون از مفصل‌ترین و از قدیمی‌ترین سنگ‌نبشته‌های جهان و کلید کشف خطوط میخی به ویژه خط میخی پارسی باستان است. تا حدی که به ملکه سنگ‌نبشته‌های شرق باستان و لوح روزتا آسیا نیز نام گرفت. ابعاد آن حدود 22 در هشت متر است و نوشته‌هایی به  سه زبان باستانی پارسی باستان در پنج ستون، بابلی در یک ستون و عیلامی در هفت ستون دارد.

سنگ‌نبشته بیستون شامل چه مواردی است؟

داریوش در این کتیبه، اتفاقات حکومت خود را شرح می‌دهد. ازجمله معرفی داریوش و ذکر دودمانش، معرفی اقوام تابعه هخامنشی، ماجرای مرگ کمبوجیه، طغیان بردیای دروغین و شورش‌هایی که در ابتدای حکومت او اتفاق افتاد را هم توضیح داده است. همچنین سپاسگزاری از یاری اهوره‌مزدا و در انتهای کتیبه، در تایید درستی این سنگ‌نبشته، دعا می‌کند این کتیبه همیشه سالم بماند.

«شرح حال داریوش» چه ویژگی دارد؟

مقایسه اصلی کتاب، مقایسه بین ترجمه پیرلوکوک و رودیگر اشمیت بود به همراه مقدمه مفصل و عکس‌ها و طرح‌هایی که  از کتیبه بیستون وجود داشت، این کتاب، تعلیقه‌نویسی و پژوهش است که برای نگارش آن یک سال و نیم وقت صرف کردم.

و حامی چاپ این کتاب؟

موزه موسیقی و خانه هنر ریحانه کوتنا در انتشار این کتاب، پشتیبان من بودند.

رونمایی چطور؟

«شرح حال داریوش» در دو هفته آینده قرار است در مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران رونمایی می‌شود و برنامه بعدی رونمایی، مربوط به میزبانی کتابخانه‌های عمومی شهرستان قائم‌شهر است که در این شهر برگزار می‌شود.

چه کسانی پیش از چاپ روی کتاب نظراتی داشتند؟

پس از پایان کار پژوهش و قبل از انتشار کتاب، حاصل آن را در اختیار صاحب‌نظران حوزه باستان‌شناسی و فرهنگ و زبان‌های باستانی قرار دادم که نظر و راهنمایی موثری داشتند. از جمله دکتر محمدتقی عطایی از دانشگاه مونیخ، دکتر شاهرخ رزمجو از موزه بریتانیا و استاد دانشگاه تهران، دکتر

حسن رضایی باغ‌بیدی استاد تمام دانشگاه تهران، عسکر بهرامی از مرکز پژوهش‌های میراث فرهنگی، دکتر سجاد علی‌بیگی از دانشگاه رازی کرمانشاه، دکتر مهرداد ملکزاده از پژوهشکده باستان‌شناسی، دکتر سیدرحیم موسوی از حوزه هنری مازندران و دوست خوبم احسان شواربی دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد باستان‌شناسی از دانشگاه وین.

در مسیر پژوهش های تان با چه مشکلاتی مواجه هستید؟

حمایت نکردن برخی مسئولان مرتبط از جمله مشکلاتی است که بر سر راه پژوهشگران وجود دارد. بسیاری از پژوهشگران با عشق و علاقه کار می‌کنند تا اثر فاخری منتشر شود و حداقل انتظار از مسئولان، خرید کتاب و یا حمایت برای چاپ کتاب است که البته برآورده نمی‌شود.

رسانه‌ها هم خیلی به حوزه کتاب نمی‌پردازند و اطلاع‌رسانی دقیقی در این زمینه وجود ندارد. روزنامه‌ها می‌توانند ستونی را به عنوان معرفی کتاب درنظر بگیرند و به معرفی کتاب بپردازند.

چرا بازار فروش کتاب با رکود همراه است؟

چون دغدغه مطالعه وجود ندارد و ضرورت آن توسط جامعه احساس نشده است. عامل بعدی، فضای مجازی است که بی‌دلیل گسترش یافته است. برخی افراد با خواندن 2 خط مطلب در فضای مجازی، تصور می‌کنند باسواد شدند، مطالبی که منبعی هم ندارد. پژوهش و مطالعه در مدارس و دانشگاه‌های ما جایگاهی ندارد. وقتی دانش‌آموز از زمان تحصیل در دوره ابتدایی یاد می‌گیرد پژوهش دیگران را از اینترنت کپی کند این فرد در آینده چگونه می‌خواهد به پژوهش و مطالعه اهمیت دهد.

درباره نخستین اثر خود «قائمشهر، باستان‌شناسی و آثار تاریخی» هم کمی توضیح دهید.

در طول سه سال، 110 روستای قائمشهر را پیاده طی کردم و با عشق و علاقه، پژوهش درباره آثار تاریخی این شهر را انجام دادم، آن زمان در خدمت سربازی بودم. یکصد اثر تاریخی را در این کتاب معرفی کردم و الان بعضی از این آثار تخریب شده است. آقای عزیزی حامی مالی من در این کتاب بود که با خریداری کتاب و اهدای آن، از حوزه نشر و پژوهش حمایت کرد.
برای کتاب «قائمشهر، باستان‌شناسی و آثار تاریخی» 2 بار مراسم رونمایی برگزار شد، تیراژ این کتاب 1200 جلد بود، در مراسم رونمایی، تعدادی از مدیران بیش از 500 جلد کتاب سفارش دادند اما پس از مراسم رونمایی، خبری از آنها نشد. وقتی به سراغ این مدیران رفتیم نداشتن اعتبار مالی را بهانه کردند. شورای پیشین شهر قائمشهر یکصد نسخه از این کتاب را خرید و پول آن را 2 سال بعد با زحمت از شهرداری گرفتم. سوالم این است وقتی مسئولی نمی‌تواند به وعده خود عمل کند چرا در جمعی قولی را می‌دهد؟.


شما یکی از اعضای گروه دانشنامه‌ تبرستان و مازندران هستید. چه مسئولیتی در نگارش این دانشنامه دارید؟

سرگروهی شهرها و بررسی منابع دانشنامه را انجام می‌دهم. حدود 800 نویسنده با گروه دانشنامه‌نویسی مازندران همکاری می‌کنند و بنده از سال 94 در اینجا مشغول به کار هستم. برخی سرشناسه‌های دانشنامه از جمله درباره شهرستان قائمشهر، شهرستان سیمرغ، باستان‌شناسی اشکانی در مازندران و راه‌های سنگفرش تاریخی مازندران را من نوشتم. این دانشنامه به سرپرستی استاد نصری اشرفی است.

پژوهش جدیدی برای انتشار در دست دارید؟

از سال 89 درباره راه‌های سنگفرش مازندران در حال پژوهش و مستندنگاری هستم و در هفت سال اخیر توانستم 10 راه سنگفرش تاریخی مازندران را پیدا کنم، بعضی از این راه‌ها در چند سال اخیر از بین رفت. اگر مورد حمایت مالی قرار گیرم این پژوهش را می‌توانم 6ماهه برای انتشار آماده کنم.