مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، میثم زندی:

* فیلمنامه

دلاوران گردان عمار تازه از خط پدافندی برگشته بودند به آنها مرخصی داده شده تا به شهرشان، تهران برگردند. رزمنده های گردان، استحمام کرده، بلیت قطار برگشت را دریافت کرده و آماده حرکت قطار اندیمشک در بعدازظهر آن روز بودند.

قبل از ظهر اعلام شد که نیروهای عراقی به تنگه ابوقریب حمله کردند و سایر نیروهای ایرانی در آن زمان درگیر مقاومت و دفاع در شمال غرب، شلمچه وجزیره مجنون بودند. بنا به دستور صادره، گردان عمار را به پادگان دوکوهه جهت مجهز نمودن به تجهیزات برگردانده و از آنجا به خط مقدم می فرستند.

مدت زمان رویداد کلی فیلم محدود بوده و د یک روز اتفاق می افتد، فیلمنامه بیشتر بر اعمال فردی و جمعی افراد در یک زمینه بحرانی، بنا شده است. فیلمنامه از یک روند منطقی در آغاز، میانه و پایان خود برخوردار می باشد. اتمام ماموریت چهار رزمنده در منطقه جنگی و رجعت آنها به دامن خانواده با طرح گفتگو های معمول و مرسوم در بستر احساس آرامش و امنیت اجتماعی که تا لحظاتی بعد با اطلاع یافتن از حمله دشن به تنگه ابوقریب به باد می رود و گفتگوهای معمول، مرسوم، متداول همراه با سرخوشی، جای خود را به گفتگوهای کوتاه، آنی، پرتنش و کنش های فردی و جمعی می دهد.

لحظه به لحظه وقتی به خط مقدم نزدیک می شویم بر میزان حرکت تصویر و عناصر افزوده و از میزان گفتگوها کاسته می شود. این روند منطقی و معکوس زبان و حرکت بر مبنای مختصات فیلم به بهترین وجه نمودار می شود.

البته نصایح شعار گونه مجید (جواد عزتی) به رزمنده نوجوان (علی)، از کلیشه های مرسوم و متداول سینمای دفاع مقدس بوده که در این اثر هم مورد تکرار قرار گرفت.

مطالعه کتاب پیرمرد و دریا نوشته ارنست همینگوی توسط مجید در مسیر حرکت بسوی خط مقدم و با وجود تمامی آن تنش ها و آشوب های درونی اثر و با توجه به پیرنگ این شخصیت، امری غیر منطقی و خارج از مختصات نقش و آن سکانس محسوب می شود. مطالعه این کتاب در پادگان دوکوهه یا ابتدای فیلم می توانست زمان منطقی تری را برای این رویداد فرعی فراهم نماید و نسبت اصولی تری را با روند تدریجی درام  برقرار سازد.

در مجموع فیلمنامه به خوبی عناصری چون شرایط محیطی خاص، گفتگوها، اشخاص بازی، فکر اصلی، ضربآهنگ و رویدادهای دراماتیک را مورد استفاده قرار داده و با توجه به اینکه بیشتر از کلام، مبتنی بر حرکت و تصویر بوده، نقش اصلی و تاثیر گذار آن در فرم و صورت نهایی فیلم معنا می یابد.

*بازیگران

جواد عزتی، امیر جدیدی، حمیدرضا ازرنگ، علی سلیمانی، مهدی قربانی، قربان نجفی، مهدی پاکدل، ترکیب بسیار متناسب به لحاظ فیزیکی و شیمیایی را ایجاد نموده و با بازی ساده و استفاده بهینه از ظرفیت های بدنی، بیانی، ذهنی و روحی و روانی خود، از ابتدا تا انتهای اثر، بازی یکدست، روان، تاثیر گذار و قابل باور را برای مخاطب به نمایش می گذارند.

*فیلم برداری

شاهکار حمید خضوعی ابیانه که بیش از این هم، آثار ارزشمندی از او در سینمای ایران به روی پرده رفته است، بی شک از اتفاقات مهم تاریخ سینمای دفاع مقدس ما محسوب می شود.
دوربین با حرکات ایستا، کادرهای متعارف، قاعده مند و مرسوم سینمای کلاسیک کار خود را آغاز می کند، در پادگان دوکوهه به حرکت دوربین افزوده می شود، زوایای تندتر، حرکت سیال دوربین، کادرهای اکسپرسیو، تصاویر دیگری را به نمایش در می آورد. با حرکت کامیون حامل رزمندگان، ترکیب بندی و تدوین نماها با فرم جدید، حرکت سیال دوربین، روایت دو سویه دوربین از حرکت مخالف جهت عده ایی که به خط مقدم می روند و عده ایی که از خط مقدم به عقب برمیگردند، استفاده ار کادر های متعارف و ثبت نماهای شاعرانه، لحظات درخشانی را در فرم بصری اثر ایجاد کره است.

با رسیدن به تنگه ابوقریب و اوج حملات و درگیری های طرفین، حرکت دوربین، ترکیب بندی، کادربندی، اندازه نما، ارتفاع دوربین، زاویه دوربین به اوج تنش و ضرب آهنگ خود رسیده تا جایی که این موسیقی پر تنش تصاویر در لحظات پایانی به فرم جدیدی از ارائه تصویر همانند آثار امپرسیونیست ها، اکسپرسیونیست ها و کانسپچوال ها دست یافته و رنگ، حجم، خطوط، بافت ها، سطوح و سایر عناصر تجسمی به تدریج عینیت محض خود را از دست داده و به ذهنیت گرایی روی می آورد.کش آمدن حجم ها، کمپوزوسیون ها و پخش شدن رنگ ها در تصویر، مصداق این مفهوم می باشد.

با پایان جنگ و پیروزی رزمندگان، تصاویر، منظم و قاعده نماها بر اصول کانستراکتیو و متعارف بنا می گردد. فیلمبرداری درخشان خضوعی ابیانه، انسجام در فرم کلی اثر از استانداردهای موجود در سینمای ایران بالاتر و بی شک این اثر در فرم بصری نهایی خود، همتراز با بسیاری از فیلم های ممتاز جهان در این ژانر قرار می گیرد.

* طراحی صحنه ، لباس و گریم

طراحی صحنه، لباس و گریم در این فیلم با توجه به موقعیت جغرافیایی، شرایط محیطی خاص اثر ، با ظرافت و مبتنی بر اصول سبک شناسانه برمبنای واقع گرایی بنا گردیده و از شرایط مطلوبی برخوردار بوده است. استفاده صحیح از عنصر رنگ در طراحی لباس و صحنه، چهره پردازی منطقی و واقع گرایانه و مبتنی بر شخصیت پردازی کاراکترها، چیدمان اصولی اکسسوار ها، معماری داخلی و دکوراسیون، مبلمان محیطی و..... در طراحی صحنه ، همگی به ایجاد فضا و حال و هوای مورد نیاز اثر کمک کرده و در باور پذیری روند تدریجی رویداد تاثیر مثبت ایجاد نموده است.

*تدوین و صدا

تدوین میثم مولایی یکی از موارد مهم در حفظ انسجام نهایی فرم فیلمی است که رویکرد ساختارگرایانه آن مبتنی بر شکل ثبت تصاویر و نظم بخشی آن در کنار یکدیگر است.
گزینش نماها و اندازه آنها، ردیف کردن نماها، صحنه‌ها و سکانس‌ها پشت سر هم، مخلوط کردن تمام صداها و تعیین میزان بلندی آنها و در نهایت در هم آمیختن و هم‌گاه کردن صدای نهایی با تصویر، کات صحیح نماها و جاگذاری منطقی نماها در هر سکانس، نظم بخشی اصولی با در نظر گرفتن هندسه تصویر در خروج و ورود نماها به یکدیگر و ..... به سیر منطقی و پرورش مورد نظر فیلم و کارگردان، کمک بسزایی کرده است.

ذر ضمن از صدابرداری و صداگذاری ظریف، سنجشگرایانه این فیلم و تلاش های رشید دانشمند و امیرحسین قاسمی نباید مغفول ماند. صداهای طبیعی و محیطی که در روند کلی فیلم، جای خالی موسیقی را پر نموده و به ضربآهنگ و حال و هوای فیلم کمک شایانی کرده است.

*کارگردانی

حفظ تم اصلی کار در طی مراحل سه‌گانه پیش تولید، تولید و پس تولید، رعایت قواعد اصولی چون قاب بندی، ریتم، تداوم حرکت، صدا و تصویر، شناخت عمیق از ظرفیت های بصری فیلمنامه انتخاب یک سوژه ناب از تاریخ 8 سال دفاع مقدس، رویکرد خلاقه و سبک شناسانه به مقوله فرم فیلم، انسجام  در شکل روایت، شناخت دقیق از عناصر تجسمی جهت ارائه مطلوب مفاهیم در تصاویر، هدایت صحیح بازیگران، شناخت منطقی از روند تدریجی پرورش ضربآهنگ اثر با استفاده از میزانسن بازیگران و دوربین، از نقاط قوت بهرام توکلی در کارگردانی این فیلم می باشد.

تنگه ابوقریب در گونه سینمایی خود یکی از مهمترین فیلم های تاریخ سینمای دفاع مقدس است. هر چند که در حوزه فیلمنامه با ایرادات مطروحه مواجه است و به لحاظ داستانی پردازش مناسبی ندارد، ولی در حوزه فرم و ارائه تصاویر، بسیار سبک شناسانه و زیبا شناسانه مورد پرداخت قرار گرفته و اثر در شکل نهایی خود، مسیر مبدا تا مقصد را با یک انسجام و ضربآهنگ معین و منطبق با حال و هوا و خواست رویدادهای اصلی و فرعی، طی می نماید.

علی، نوجوان فیلم با دوربین عکاسی که به گردن دارد، وارد اثر می شود و در نمای پایانی فیلم با اسلحه بر دوش از کادر فیلمساز خارج می شود. گویا ابوغریب فتح گردیده است و جنگ چند روز دیگر پایان می پذیرد، اما جهاد و مقاومت برای علی آغاز گشته و همچنان ادامه دارد.