مازندنومه؛ سرویس اقتصادی، کلثوم فلاحی: همایش «چالش‌های اشغال دانش‌آموختگان زن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور» با سخنران هایی از پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی، اعضای هیات علمی دانشگاه مازندران، پژوهشکده مرکز آمار ایران و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در دانشگاه مازندران برگزار شد.

مدیرکل بانوان و امور خانواده استانداری مازندران از دیگر سخنرانان این همایش بود.

آموزش و اشتغال زنان، اثرات منفی بیکاری بر سلامتی دانش‌آموختگان، بررسی فقهی و حقوقی اشتغال زنان، بررسی وضعیت نیروی کار دانش‌آموختگان آموزش عالی، دستاوردها و چالش‌های اقتصادی حضور زنان در آموزش عالی، رویای ناتمام؛ تجربه زیسته دختران در دانشگاه‌های ایران و مهارت‌های اجتماعی در بازار کار، موضوعاتی بود که در این همایش به آن پرداخته شد.

ایده‌های مورد حمایت

مدیرکل امور زنان و خانواده استانداری مازندران در این همایش گفت: در حوزه زنان و خانواده سیاست‌هایی را دنبال می‌کنیم که نشاط اجتماعی ایجاد شود.

سمیه قاسمی طوسی با بیان اینکه در گذشته برنامه‌هایی در قالب آموزش و مناسبت‌های مختلف در حوزه زنان انجام می‌شد و این نشست‌ها من را راضی نمی‌کرد، اظهار کرد: اگرچه برگزاری همایش‌ها در جای خود مغتنم است اما آیا توانستیم جامعه هدف را به نتیجه برسانیم.

وی با اشاره به اینکه درباره سند راهبردی زنان در استان را باید تدوین کنیم و فرصت چندانی نداریم، افزود: بر اساس این سند می‌خواهیم به دستگاه‌ها و مراکز مختلف، راهبردها را ارائه دهیم و یکی از مطالبه‌گری‌ها، مناصب دولتی برای زنان است.

این مسئول با بیان اینکه زنان جامعه موتور محرک یک اجتماع هستند و توسعه جوامع پیشرفته به دست زنان و جوانان انجام می‌شود، تصریح کرد: مطالبات زنان را پیگیری می‌کنیم، عمده‌ترین آسیب اجتماعی امروز، مقوله طلاق است، سن تجرد افزایش یافته و در مقابل، زنان بدسرپرستی داریم که سن آنها کاهش یافته است.

طوسی با اشاره به اینکه لایحه حمایت از زنان تبیین شده و امیدواریم زودتر به نتیجه برسد، ادامه داد: می‌توان با سمن‌هایی که در حوزه اشتغال بانوان فعالیت کردند  شبکه ارتباطی برگزار کرد و کسانی که می‌خواهند فعالیت کنند را به این سمن‌ها معرفی می‌کنیم.

مدیرکل امور زنان و خانوداده استانداری مازندران با بیان اینکه این سمن‌ها، ایده را مورد بررسی قرار داده و در مراحل مختلف حمایت و راهنمایی می‌کنند و روی ایده‌هایی که قابلیت اجرایی شدن دارد کار می‌کنند، خاطرنشان کرد: تصور می‌کنیم برای اجرایی کردن ایده باید از ابتدا تسهیلات دریافت کنیم و سپس کار شروع شود اما دریافت تسهیلات باید مرحله آخر باشد.
وی گفت: سند توسعه زنان کشور در حال نگارش است و یک بخش آن اشتغال بانوان خواهد بود.

حال بد دانشجویان

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در این همایش در سخنانی با تاکید بر اثرات منفی بیکاری بر سلامتی دانش‌آموختگان، اظهار کرد: پژوهش‌ها بیشتر در حوزه اقتصادی و ابعاد اجتماعی است و آثار بیکاری بر سلامت اینها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

محمد اسماعیل ریاحی با بیان اینکه وضعیت دانش‌آموختگان از نظر سلامتی خیلی مناسب نیست، افزود: کار پژوهشی تجربی در این زمینه انجام نشده است.

وی با اشاره به اینکه تناقض آماری شدیدی در این زمینه وجود دارد و مایه شرمساری است، گفت: در دهه ۸۰ پذیرفته‌شدگان دانشگاه و دختران دانشجو زیاد شد و از دهه ۹۰ این رقم کاهش یافت، گفت:  در هر کلاس یکی دو پسر و بقیه دانشجویان دختر هستند، حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار دانش‌آموخته بیکار داریم و سالی ۷۰۰ هزار نفر به این بازار بیکاری اضافه می‌شوند و ۶۰ درصد دانش‌آموختگان هم به دنبال شغل می‌گردند و اینجاست که با مسئله اجتماعی با ابعاد بزرگ روبه‌رو می‌شویم.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه سلامتی جزو بدیهی‌ترین عنصر زندگی و فراموش شده ترین اولویت است که در جوانی توجهی به این مقوله وجود ندارد، تصریح کرد: هدف همه برنامه‌های توسعه‌ای، بهبود سطح زندگی است و توسعه بدون سلامت میسر نیست و افراد باید به لحاظ جسمی، روحی و  روانی سلامت باشند.

ریاحی با بیان اینکه در جامعه‌شناسی می‌خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که نحوه مراقبت‌ها چگونه است، خاطرنشان کرد: سازمان اجتماعی جامعه است که افراد را بیمار یا سلامت می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه شیوه‌های مراقبت و درمانی هم مسئله دیگری است، اظهار کرد: بر اساس رویکردهای نظری، افراد وقتی دانش‌آموخته می‌شوند دارای پایگاه تحصیلی و شغلی هستند و امکان دسترسی به سلامت برای آنها فراهم می‌شود اما اگر در جامعه‌ای فرصت این پایگاه شغلی فراهم نباشد باعث استرس می‌شود.

ریاحی با بیان اینکه مطالعات نظری نشان می‌دهد افرادی که درشرایط مشخص هستند به یک اندازه پیامدهای سلامتی را تحمل نمی‌کنند، افزود: چون برخی از منابع فردی و اجتماعی برخوردارند که فشار و استرس را کاهش می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه اشتغال موجب هویت‌بخشی است، گفت: از بیماری‌های قلبی گرفته تا  فشارخون، استرس و انجام رفتارهای پرخطر از پیامدهای بیکاری است.

ریاحی با طرح این سوال که آیا پیامدهای منفی بیکاری برای دختران بیشتر است یا پسران، تصریح کرد: مهمترین معیار ارزیابی مردان در جوامع، وجاهت اقتصادی و برای بانوان ظاهر است، اگر مردها بیکار باشند استرس بیشتری وارد می‌شود چون پول برای مردان نماد مهمتری است.

وی با بیان اینکه تغییرات دهه اخیر به ضرر زنان شده، ادامه داد: خانواده‌های تک هسته‌ای، امروز به 2 نان‌آور تبدیل شده‌اند و با زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست هم مواجه هستیم، زنان هم از سوی پذیرش ایده برابری جنسیتی و هم برای اشتغال، تحت فشار هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه بیکاران دانشگاهی زیاد شدند و نرخ بیکاری در بین دانشگاهیان بیشتر است، خاطرنشان کرد: سال ۹۵به میزان ۳۶ درصد بیکاران تحصیلات دانشگاهی داشتند و انتظار داریم تا ۱۴۰۰ این رقم به ۲ میلیون نفر بیکار برسد.

وی با بیان اینکه کسانی که بر روی آنها سرمایه‌گذاری کردیم و با امید وارد دانشگاه شدند اوضاع مناسبی ندارند، گفت: اوضاع سلامت روان دانشجویان ما مناسب نیست و بر اساس پژوهشی که داشتم نیمی از دانشجویان دارای اختلالات روانی هستند.

مشروعیت فقهی اشتغال زنان

در ادامه این همایش عضو هیات علمی پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی در سخنانی به موضوع بررسی فقهی و حقوقی اشتغال زنان پرداخت.

محمد روشن با اشاره به اینکه گاهی تفاوت برداشت‌های مختلفی درباره مبنای اشتغال زنان در بین فقها و قانونگذاران و متولیان اجتماعی وجود دارد، اظهار کرد: قرآن، زن و مرد را مساوی معرفی می‌کند اما بر اساس موقعیت‌های اجتماعی، حقوق و تکالیفی به آنها واگذار می‌شود.

وی با بیان اینکه اما کج‌اندیشی در این زمینه از دوران مسیحیت پیدا شد و در برداشت ناصواب به مسلمانان سرایت کرد که برخی دلیل اخراج آدم از بهشت، اغواگری حوا بود، افزود: در حالی که وقتی به آیات قرآن مراجعه می‌کنیم صفت تسمیه به کار کرده و اینگونه نیست که حوا بر اساس جنسیت، جرمی مرتکب شده باشد و در طول مسیر این را تحمل کند.

روشن تصریح کرد: در آیه ۱۹۵ سوره آل عمران زن و مرد مساوی هستند و و دلالت تام بر تساوی دارد و تفاوت جسمی و عاطفی زن و مرد موجب برتری یکی بر دیگری نشده است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه آیه ۹۷ سوره نحل، آیه 35 سوره احزاب، آیه 40 سوره غافر، آیه 70 سورا اسرا همگی دلالت بر تساوی زن و مرد دارد، ادامه داد: به قول مطهری برخی داشت‌هایی کردند که گویا فقط برخی زنان شایستگی ستایش دارند در حالی که شهید مطهری چنین اعتقادی ندارد.

وی با بیان اینکه پیام قرآن به ما این است انسان فارغ از جنسیت، خلیفه خدا است، خاطرنشان کرد: در سنت می‌بینیم همین اطلاق‌ها را بر اساس جایگاه‌های اجتماعی که وجود دارد تخصیص داده است.

روشن درباره محدودیت‌ها و استثناهایی که در حقوق و قوانین وجود دارد مانند ولایت پدر و جد پدری در نکاح که در قانون مدنی ما آمده است، اظهار کرد: آیا بین دختران و پسران فرقی است که پسر بدون اجازه ولی می‌تواند ادواج کند اما یک دختر تی با عبور از سن 40 سالگی باید با اجازه پدر یا جد پدری ازدواج کند.

وی با بیان اینکه حقوقدانان مستحضر هستند این نظریه غیرمشهور فقیهان است و نظریه مشهور فقیهان این است که برای ازدواج نیازی به استیذان از پدر و جد پدری نیست البته قانونگذار ایرانی در ماده 1043قانون مدنی غیر از این را گفته است، افزود: شهید اول که از فقهای بزرگ شیعی است و پس از سالیان متمادی، آثار وی در بین طلاب حوزه علمیه تدریس می‌شود معتقد است ولایتی برای پدر وجود ندارد.

عضو هیات علمی پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه برای تصدی مسئولیت‌های عمومی این سوال مطرح است که آیا زن یا مرد بودن ملاک است، گفت: بر اساس شواهدی که از اشتغال دختران حضرت شعیب به دامداری داریم واشتغال ملکه سبا و حضرت خدیجه (ع) و سیره زنانی که در زمان حضرت علی (ع) مسئولیت اجتماعی و مشارکت داشتند و هرگز از سوی پیامبران خود مورد سرزنش قرار نگرفتند.

وی با بیان اینکه فعالیت‌های حضرت زینب(س) به شدت مورد تایید است و حضور آن حضرت در صحنه‌های مختلف، مورد تردید نیست و با افتخار نقل می‌کنیم، تصریح کرد: اهلیت یک مسئله عام بوده و حق این است هر انسانی از همه آزادی‌ها برخوردار است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود، بخشی از این حقوق بنیادین، اشتغال به هر شغلی است.

روشن با اشاره به اینکه از زمان شیخ طوسی قید رجولیت به عنوان صفات قاضی اضافه شد و تا آن زمان این بحث مطرح نبود که زن می‌تواند قاضی شود یا نه، ادامه داد: علامه شیخمحمدمهدی شمس‌الدین یکی از علمایی است که در لبنان زندگی کرده و معتقد است فقهای متقدم امامیه در مباحث فقهی خود شرط ذکور بودن را برای حاکم متعرض نشدند.

روشن خاطرنشان کرد: قانونگذار ایرانی در سال 92 در قانون حمایت از خانواده، در تبصره ذیل 2 این ماده، اعلام کرده قاضی زن به عنوان مشاور باید در دادگاه خانواده حضور داشته باشد و باید رئیس دادگاه، نظر قاضی مشاور را اخذ کند و در صدور حکم به آن التفات کند.

وی با بیان اینکه هیچ گونه محدودیتی برای قضاوت زنان وجود ندارد و بر اساس مبانی فقهی و حقوقی زنان از همه مسائل حقوقی برخوردار است که مرد برخوردار است، گفت: برای هرمان باید دلیل آورد اگر می‌خواهیم کسی را محروم کنیم.

رشد 13 برابری بیکاری زنان

عضو هیات علمی پژوهشکده آمار در این همایش اظهار کرد: از سال 87 تاکنون 7 میلیون و 500 هزار دانش‌آموخته در سطوح عالی داشتیم که در سال 95 این عدد به 12 میلیون نفر رسید.

رضایی افزود: تغییراتی در دیپلم و لیسانس نداریم و عمده تغییرات برای دانشجویان و دانش‌آموختگان کارشناسی ارشد و مقطع دکتری است.
وی گفت: از 7 میلیون و 500 هزار نفر سال 87 به تعداد 465 هزار نفر دانشجو و دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد و دکتری بودند و این عدد در سال 95 به 2 میلیون نفر رسید.

رضایی با اشاره به اینکه در سال 87 حدود 600 هزار نفر بیکار داشتیم که در سال 95 به یک میلیون و 300 هزار نفر است، تصریح کرد: مردان از 255 هزار بیکار به 615 هزار بیکار و زنان از 353 هزار بیکار به 725 بیکار در تمام مقاطع افزایش یافته است.

وی با بیان اینکه تا قبل از سال 90 تعداد بیکاران خانم و آقا، بیکاران زن کمتر بود، ادامه داد: اما از سال 90 به بعد تعداد بیکاران زن بیشتر از مردها است.

عضو هیات علمی پژوهشکده آمار با اشاره به اینکه به خاطر رشد سریعی که بانوان به سمت تحصیلات داشتند بازار کار نتوانسته همزمان و همراستا با این رشد، اینها را جذب کند، خاطرنشان کرد: تعداد بیکاران مرد در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در 9 ساله اخیر 6 برابر و  بیکاران زنان 13 برابر شده است.

ناامید نیستم

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران دیگر سخنران این همایش بود که درباره دستاوردها و چالش‌های اقتصادی زنان در آموزش عالی صحبت کرد.

زهرا علمی با اشاره به اینکه سخن گفتن از دستاوردهای مثبت جنبه شعاری پیدا کرده است، اظهار کرد: تا زمانی که سرمایه انسانی را بالفعل نکنیم هدررفت سرمایه است.

وی با بیان اینکه در دو سه دهه اخیر تحول عظیمی اتفاق افتاده، افزود: زنان به خودباوری رسیدند هم جامعه به زنان هم زنان به خودشان این مقوله را باور کردند.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه اعتقاد ندارم دانشجویان را به مقطع کارشناسی ارشد و دکتری ارتقا دهیم و سپس عنوان کنیم که اینها مادران بهتری خواهند بود، گفت: ما مادران خوبی هستیم و از این بابت خیال همه را راحت کنم.

علمی با بیان اینکه برای دیدن چالش ها باید به بازار کار نفوذ کنیم، تصریح کرد: دهه 84 تا 94 را بررسی کردیم سهم دانش‌آموختگان از کل جمعیت، 11 درصد است که در پایان دوره به 20 درصد افزایش می‌یابد و وقتی به بحث زنان می‌رسد زنان 44 درصد را در سال 84 از این سهم به خود اختصاص دادند و در سال 94 به 46 درصد دانش‌آموختگان افزایش می‌یابند.

وی با اشاره به اینکه زنان در سال 84 به میزان 79 درصد باسواد هستند، ادامه داد: در پایان دوره این آمار به 82 درصد می‌رسد.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با اشاره به 2میلیون و 400 هزار نفر زن دانش‌آموخته در ابتدای این دوره پژوهشی، خاطرنشان کرد: این عدد در پایان دوره بررسی به پنج میلیون و 500 هزار نفر افزایش یافته است.

علمی با بیان اینکه آیا در این دهه بازار کار توانسته این حجم از نیرو را جذب کند، اظهار کرد: در سال 84 درصد شاغلان 64 درصد و بیکار 7.6 درصد و غیرفعال 27 درصد برای مردان و برای زنان، درصد شاغل کمتر و بیکار و غیرفعال، بیشتر است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان زن بسیار بدتر از وضعیت دانش‌آموخته مرد است، افزود: چرا باید دانشگاه‌ها را این همه گسترش دهیم و افرادی تربیت کنیم که به جمعیت غیرفعال تبدیل شوند، وزارت علوم باید به این سوال پاسخ دهد.

وی گفت: 40 درصد از کسانی که می‌توانستند امسال انتخاب رشته کنند به خاطر سیگنال‌های بازار کار، نسبت به این کار اقدام نکردند.
علمی تصریح کرد: علت صندلی‌های خالی دانشگاه این است که بین بازار کار و وزارتخانه هیچ هماهنگی نبوده و به طور هسته‌ای تصمیم‌گیری کرده است.

وی با اشاره به اینکه اگر دانشگاه را به این شدت، بزرگ نکنیم شاید بسیاری از افراد از ابتدا فکر دیگری کنند، ادامه داد: با استناد به اطلاعات مرکز آمار، 40 درصد از دانش‌آموختگان رشته حقوق، 60 درصد از دانش‌آموختگان رشته کامپیوتر و 41 درصد از دانش‌آموختگان رشته‌های مهندسی زن، بیکار هستند.

وی با بیان اینکه چشم‌انداز بازار کار، روشن نیست، گفت: البته من ناامید نیستم و امیدوارم راهبرهای واقعی را برای برون‌رفت از این معضل پیدا کنم.

نرخ 2.5 برابری بیکاری زنان دانش‌آموخته

عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم هم در سخنانی اظهار کرد: مهمترین مساله‌ای که دختران دانشجو با آن مواجه هستند نداشتن چشم‌انداز شغلی است که همه دستاوردهای دانشگاه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

کشاورز با بیان اینکه از دهه ۷۰ با گسترش حضور زنان در دانشگاه مواجه هستیم و این مسئله‌ای جهانی است، افزود: در سال تحصیلی 94-95 زنان ۵۷ درصد شاغل به تحصیل را در مراکز آموزش عالی دولتی به خود اختصاص دادند.

وی با اشاره به اینکه نرخ بیکاری زنان ۱۹‌/۸ درصد است، گفت: این نرخ بیکاری زنان تحصیلکرده ۲،۵ برابر مردان است که هدف ما بازخوانی نقش دانشگاه در ایجاد این شکاف است.
این مدرس دانشگاه گفت: در هیچ رشته‌ای ‌ندیدم امید برای اشتغال باشد و نگاه به ترک ایران بسیار زیاد است.

خوداشتغالی

پایان‌بخش این همایش، سخنرانی محمود شارع‌پور عضو هیات علمی دانشگاه مازندران بود.

وی با اشاره به اینکه بازار کار عوض شده و با دورانی که ما وارد شدیم بسیار فرق کرده است، اظهار کرد: مهارت برقراری ارتباط یکی از مشکلات این دوره به شمار می‌رود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه نقدی به ما وارد می‌کند که دانش‌آموختگان، توان نوشتن یک نامه و حل مسئله ندارد، افزود: به من انتقاد می‌کردند چرا اینها را این طور ترتبیت کردید، اینها تصور می‌کنند همه راه‌ها روشن است و کار گروهی بلد نیستند، بنا بر ویژگی فردی خود، وقتی در جمع قرار می‌گیرند نمی‌توانند همکاری کنند، سرمایه اجتماعی این دانش‌آموختگان چرا این قدر کم است، درکی از اجتماع ندارند و جامعه و نیازها را نمی‌شناسند به دلیل اینکه ارتباطی با اجتماع ندارند و اینها به درد حوزه کاری ما نمی‌خورند.

وی گفت: دانشگاه را مقصر این مسائل می‌دانند و معتقدند چگونگی ایجاد این شبکه‌ها باید در دانشگاه به آنها  آموخته می‌شد.

شارع‌پور با اشاره به اینکه در دوران جدید هر کسی باید خودش برای خودش شغل ایجاد کند، تصریح کرد: دیگر کسی برای ما شغل ایحاد نمی‌کند، باید درک روشنی از جامعه داشته باشیم تا با تکنولوژی جدید این خلا از جامعه را حل کنیم.

وی با بیان اینکه اسنپ در نتیجه درک درست از مشکلات حمل و نقل و ترافیکی است و  درک این نیاز خیلی مهم بود، ادامه داد: خیلی از دانشجویان ما درک روشنی از جامعه ندارند و این ارتباط با جامعه قطع شده است.