‏مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، اشکان جهان آرای: اردیبهشت هر سال، نگاه همه سینمادوستان دنیا به شهری کوچک و ساحلی در فرانسه است. شهری که خیلی‌ها آن را سینمایی‌ترین شهر دنیا می‌نامند؛ «کن».

هفتادویکمین جشنواره فیلم کن با حضور سینماگران برجسته دنیا و ده‌ها هزار سینمادوست از کشورهای مختلف در شهر ساحلی و بندری کن برگزار شد. سهم سینمای ایران از جشنواره معتبر فیلم کن دریافت یک نخل طلا برای «طعم گیلاس» زنده‌یاد «عباس کیارستمی» در سال 1997 و دو نخل طلا برای فیلم فروشنده در سال 2016 بود که یکی برای بازی «سیدشهاب حسینی» بازیگر مازندرانی فیلم فروشنده و دیگری برای فیلمنامه این فیلم به سینمای ایران رسید.

منتقدان و کارشناسان سینما می‌گویند ایرانی‌ها امسال نیز بخت زیادی برای دریافت جایزه دارند. همین امر نیز توجه ایرانی‌های سینمادوست به کن 2018 را بیشتر کرده است. جشنواره‌ای که از 8 می -18 اردیبهشت- آغاز شده و تا 19 می -29 اردیبهشت- ادامه دارد و ده‌ها هزار سینمادوست و مهمان این شهر را به سالن‌های سینما و کاخ‌ جشنواره می‌کشاند. یکی از ایرانی‌های حاضر در شهر ساحلی کن، «مهدی قربانپور» مستندساز و کارگردان شناخته شده اهل بابل است.

او به دعوت یکی از شبکه‌های تلویزیونی فرانسه به کن رفت و این روزها در کن حضور دارد. حضور قربانپور در مهم‌ترین جشنواره سینمایی جهان بهانه‌ای شد تا با او از طریق واتساپ در هفتمین روز برگزاری جشنواره و پس از تماشای یکی از فیلم‌ها گفت‌وگویی داشته باشیم و از حال و هوای جشنواره، مشاهدات‌اش، موقعیت ایرانی‌های جشنواره و فعالیت‌ها و برنامه‌های خودش بپرسیم. گفت‌وگوی همشهری با این هنرمند سینماگر مازندرانی را بخوانید:

از حال و هوای جشنواره بگویید. احتمالا روزهای ویژه‌ای را پشت سر می‌گذارید.

درست است. فضای بسیار جذابی دارد. کن جشنواره‌ای متفاوت در عرصه سینما محسوب می‌شود. جدا از نظمی که در برگزاری جشنواره وجود دارد، فضای شوآف و خاصی که در جشنواره‌های ایران نداریم، اینجا خیلی به چشم می‌آید. در کن فاصله‌های برگزاری یک جشنواره سینمایی به خوبی نمایان می‌شود. از امکانات ویژه‌ای که به مهمانان داده می‌شود تا استانداردهای ویژه نمایش فیلم و دقت خاصی که در انتخاب فیلم‌ها صورت می‌گیرد. از نظر بازار سینما نیز این جشنواره بی‌نظیر است. بزرگترین کمپانی‌های سینمایی دنیا اینجا حضور دارند و برای آینده کاری‌شان برنامه‌ریزی می‌کنند.

نخستین حضور شما در کن است؟

بله. با دعوت شبکه ARTE فرانسه به کن آمدم. چند مستندساز دیگر هم از ایران توسط این شبکه دعوت شده‌اند. بخشی از هزینه با خودمان است و بخشی را هم شبکه متقبل شده است. پیش از آغاز جشنواره به کن آمدیم و تا 19 می که جشنواره پایان می‌یابد حضور خواهیم داشت و سپس به ایران برمی‌گردیم. البته باید حدود 10 روز پس از بازگشت به ایران، به کلن بروم.

سفر به کلن هم سینمایی است؟

بله. قرار است مستند «زمناکو» در هفته فیلم ایران در آلمان اکران شود و برای همین اکران دعوت شده‌ام. امسال هفته فیلم ایران در آلمان به میزبانی کلن برگزار می‌شود. پس از کلن هم برای یک سفر کاری دیگر که مربوط به فیلم جدید من است به پراگ می‌روم.

منظورتان همان فیلم در دست ساخت برای دانشگاه علوم پزشکی است؟

نه. آن فیلم را به سفارش دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌سازم. علاوه بر آن این روزها مشغول تولید مستند جدیدی هستم که هنوز خبری از آن منتشر نشده است. فیلمبرداری کار هم آغاز شده و قصد دارم تا پایان امسال آن را تکمیل کنم. زمینه این مستند تقریبا در ادامه موضوع «زمناکو» است، اما شخصیت‌ها متفاوت هستند و به جای شکل روایتی اول شخص در «زمناکو» در این اثر، روایت سوم ششخص است. امیدوارم که تا پایان سال تولید این اثر هم تکمیل شود. پس از پایان این فیلم بر خلاف میل باطنی‌ام احتمالا یک فیلم سینمایی تولید می‌کنم. البته 8 فیلم نخست من داستانی بودند. اما میل زیادی به سینمای داستانی و بدنه ندارم. فقط به خاطر مهجور ماندن سینمای مستند، تصمیم گرفتم که کار سینمایی تولید کنم.

به فستیوال کن برگردیم. ایرانی‌ها در این دوره حضور پررنگی در جشنواره دارند. استقبال از آثار ایرانی‌ها چطور است؟

حضور 7 فیلم از کارگردانان ایرانی در بخش‌های مختلف این جشنواره و همچنین یک هنرپیشه ایرانی در فیلم «دختران آفتاب» ساخته «اوا هوسان» درخشان‌ترین حضور سینمای ایران در کن را رقم زده است. نظر منتقدان خارجی سینما نیز همین است که پررنگ‌ترین حضور سینمای ایران در تمام دوره‌های کن امسال رقم خورده است. به همین دلیل نگاه‌ها به سینمای ایران خوب است. مراسم فرش قرمز فیلم‌های «همه می‌دانند» اثر «اصغر فرهادی» و «سه رخ» ساخته «جعفر پناهی» که در بخش مسابقه جشنواره حضور دارند، خیلی خوب و با استقبال زیاد مخاطبان برگزار شد. به ویژه فرش قرمز فیلم «همه می‌دانند» که فیلم افتتاحیه جشنواره هم بود. اکران‌های نخست این فیلم هم بسیار پر سر و صدا بود. بیش از هزار نفر پشت در کاخ لومیر و سالن دبوسی ماندند. کمپانی Memento پخش کننده این فیلم است و سرمایه‌گذاری زیادی روی آن کرده است.

علاوه بر کاخ لومیر و سالن دبوسی که مهم‌ترین سالن‌های جشنواره هستند، «همه می‌دانند» در سالن‌های دیگر کن نیز روی پرده رفت. 4 سالن در مارکت جشنواره این فیلم را نشان می‌داد. در بسیاری از سینماهای فرانسه این فیلم به طور همزمان به نمایش در آمد و در سراسر پاریس و کن می‌توان بیلبوردهای تبلیغ فیلم جدید «اصغر فرهادی» را دید. سرمایه‌گذاری و تبلیغ خوبی برای این فیلم شد.

فیلم‌ها را تماشا کردید؟

بله. هر دو فیلم را دیدم. «همه می‌دانند» یک فیلم با دنیای شرقی است. فیلم‌اش را دوست داشتم. فیلم «سه رخ» هم با استقبال مواجه شد. البته با ذائقه سینمایی من همخوانی نداشت. اما فیلمی است که مورد توجه قرار گرفت.

از سایر فیلم‌های کارگردانان ایرانی حاضر در جشنواره هم خبر دارید؟

تا حدودی بله. فیلم «مرز» ساخته «علی عباسی» و محصول سوئد را هم دیدم که به نظرم فیلمی بسیار درخشان است و می‌تواند در بخش «نوعی نگاه» جشنواره مورد توجه قرار بگیرد. در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه جشنواره امسال هم فیلم «تاریکی» اثر «سعید جعفریان» حضور دارد. «آرین وزیر دفتری» با فیلم «مثل بچه آدم» در بخش سینه فونداسیون جشنواره حضور دارد. در بخش نمایش‌های نیمه شب فیلم «فارنهایت ۴۵١»به کارگردانی «رامین بحرانی» را داریم و در بخشدو هفته کارگردانان «پوریا حیدری اوره» با فیلم «محموله» حضور دارد. «گلشیفته فراهانی» هم که به عنوان بازیگر با فیلم «دختران آفتاب» در بخش مسابقه حضور یافته است. با این شرایط بیراه نیست که می‌گویند درخشان‌ترین حضور ایران در کن رقم خورده است. این یک پیروزی فرهنگی است.

فکر می‌کنید جایزه‌ای هم نصیب سینمای ایران شود؟

این احتمال وجود دارد که دست‌کم یک یا دو جایزه فرعی سهم سینمای ایران شود. اما در بخش اصلی حرف‌های زیادی وجود دارد. هیات داوران اصلا به این فکر نمی‌کنند که فیلم «اصغر فرهادی» افتتاحیه جشنواره کن بود. اینجا سینما را به عنوان سینما نگاه می‌کنند و هیات داوران هم اعلام کرده که تحت تاثیر هیچ اتفاقی نیست.

پس این که می‌گویند ممکن است انتخاب‌ها سیاسی باشد را نمی‌پذیرید؟

به نظر من سیاست در هر صورت دخیل است. در ایران هم رویکرد سیاسی لحاظ می‌شود. قطعا در جشنواره کن هم رویکرد سیاسی نفوذ می‌کند؛ اما نه به صورت مستقیم. همانطور که در جشنواره فیلم فجر هم رویکردهای سیاسی داریم. این یک امر فراگیر و مرسوم در سینمای دنیاست. در واقع سیاست به نوعی با مسائل اینچنینی گره خورد. اما مسائل فرهنگی انقدر بزرگ‌تر هستند که معمولا سیاست را در خود می‌بلعند. چون جهانِ فرهنگ بزرگتر از جهان سیاست است. اصلا به خاطر همین قدرت فرهنگ است که سیاست خودش را به دنبال آن می‌کشد. از این قدرت فرهنگی باید برای رشد سیاسی هم استفاده کرد. نمونه آن را در همین جشنواره کن می‌بینیم. شبی که ترامپ از برجام خارج شد، «اصغر فرهادی» در کاخ جشنواره کن چهره ویژه و مهم‌ترین چهره هنری آن شب دنیای سینما بود. اظهار نظرش هم در مورد مسائل سیاسی و خروج امریکا از برجام همان شب به سرعت در رسانه‌های دنیا منتشر شد. نقش سینما اینجا مشخص می‌شود. این یک برد فرهنگی در عرصه سیاست است. اما صندلی خالی «جعفر پناهی» در جشنواره کن و ممنوع‌الخروج بودن او روی دیگر این سکه است. امسال دو کارگردان در کن حضور ندارند که یکی «جعفر پناهی» و دیگری کارگردانی از لهستان است.

بحث در مورد مسائل فنی فیلم‌ها و رویکردهای فرهنگی یا سیاسی خیلی پیچیده است و موضوعی مستقل به حساب می‌آید. می‌خواهم کمی هم به مشاهدات خودتان از برگزاری و میزبانی جشنواره اشاره کنید. به عنوان شخصی که در جشنواره‌های گوناگون حضور یا مسئولیت داشتید، فکر می‌کنید برگزاری جشنواره‌ای با این کیفیت برای ایران خیلی دور از دسترس است؟

نشدنی نیست؛ اما به زیرساخت‌ها، زمان و هزینه زیادی نیاز دارد. مهم‌تر از همه مدیریت و آموزش است. این که بپذیریم باید برای رسیدن به این جایگاه برنامه داشته باشیم. مقایسه شهر کوچک و ساحلی کن حتی با شهرهای بزرگ ایران از نظر زیرساخت‌های سینمایی اشتباه است. اما نمی‌شود گفت که ظرفیت‌اش را در ایران نداریم. باید خواستی وجود داشته باشد که بشود.

عنوان شهر ساحلی ما را یاد شهرهای مازندران می‌اندازد. خاطرم هست که «پرویز پرستویی» در مصاحبه‌ای گفته بود، برخی شهرهای مازندران شرایط برگزاری جشنواره‌های سینمایی در عرصه جهانی را دارند. با این نظر موافقید؟

بله. این ظرفیت وجود دارد. اما وقتی زیرساخت‌ها را مقایسه می‌کنیم می‌بینیم آنچه که داریم بیشتر شبیه به یک شوخی است. کن یک شهر کوچک ساحلی با حدود 80 هزار نفر جمعیت است. شهری شاید به اندازه بابلسر خودمان. این شهر اتوبان‌های خاص و شهربازی‌های عجیب و برج‌های متفاوت ندارد، اما در همین دو هفته‌ صدها هزار مسافر جذب می‌کند. طبق برخی آمارها برای جشنواره امسال حدود 380 هزار مسافر وارد کن شده‌اند. در طول سال هم مسافران زیادی به خاطر همین نامی که برای خود دست و پا کرده به آن سفر می‌کنند. این شهر 71 سال است که به طور ثابت یک جشنواره را برگزار می‌کند. ده‌ها سالن اصلی و فرعی سینما دارد و چندین سالن مارکتینگ برای جشنواره در نظر گرفته شده است. از ظرفیت ساحل هم برای رونق گردشگری سینمایی استفاده کرده‌اند. سینمای ساحلی راه‌انداخته‌اند که مردم روی صندلی‌های ساحلی می‌نشینند و فیلم‌های مطرح دنیا را روی پرده‌های عریض می‌بینند. حتی هتل ویژه جشنواره در شهر ساخته‌اند. در واقع همه چیز برای جشنواره آماده است و یک شهر به طور کامل درگیر جشنواره و سینماست. از شهردار گرفته تا راننده‌های تاکسی و فروشنده‌ها و رستوران‌ها و هر کسی که بومی این شهر است، اولویت‌شان سینما و جشنواره است. اینجا همه اجزای زندگی مردم با سینما گره خورده است. حتی اگر اهل فیلم و سینما نباشند. چون سینما اولویت فرهنگی و اقتصادی شهر است و در همین دو هفته میلیاردها دلار به این شهر سرمایه وارد می‌کند.

فکر می‌کنید دلیل این ثبات و موفقیت در برگزاری جشنواره چیست؟

ثبات مدیریت و وارد نشدن دولت به بحث برگزاری و برنامه‌ریزی جشنواره. در کن دولت نقش حمایتی دارد، نه برگزار کننده. یعنی سعی می‌کند به واسطه اعتبار و دانش هنرمندان، امکان برگزاری را فراهم کند تا سطح فرهنگی، اقتصادی و سیاسی رشد کند. موضوع دیگر ثبات مدیریت است. جشنواره‌های خوب معمولا قائم به فرد هستند. در همین جشنواره کن «ژیل ژاکوب» بیش از 30 سال رئیس جشنواره بود. این ثبات مدیریت باعث رشد جشنواره می‌شود. جالب است که بسیاری از عوامل برگزاری جشنواره شاید بیش از 40 سال است که در این رویداد حضور دارند و یک مسئولیت را انجام می‌دهند. جوان‌ترها هم در کنارشان حضور می‌یابند تا به مرور از آن‌ها بیاموزند. ثابت بودن زمان برگزاری هم در این موفقیت بی‌تاثیر نیست.

70 سال است که جشنواره کن در ماه می برگزار می‌شود تا هم از هوای خوب این فصل بهترین بهره ببرند و هم در تقویم سینماگران جهان به طور ثابت حضور داشته باشند. این نظم در همه بخش‌های برگزاری جشنواره دیده می‌شود. هیچ ملاحظه‌ای در رعایت نشدن نظم و مقررات برگزاری مراسم یا اکران فیلم‌ها برای اشخاص اعم از عادی و ویژه وجود ندارد. ما در جشنواره‌های داخلی کمتر به این مسائل توجه می‌کنیم. البته چند سال است که رویکردها در برگزاری جشنواره فیلم فجر به استانداردهای جهانی نزدیک شده که نظر سینماگران دنیا را جلب کرده است و سبب شده جشنواره از نظر برگزاری کیفی‌تر باشد. در کن با برخی از کارشناسان و سینماگران خارجی و نماینده‌های FIAP که صحبت می‌کردم، آن‌ها نیز معتقد بودند فجر در حال نزدیک شدن به استانداردهای جهانی در برگزاری جشنواره است.

هرچند که مقایسه درستی نیست؛ اما به نظرتان می‌شد برای جشنواره فیلم کوتاه وارش که خودتان موسس‌اش بودید هم چنین شرایطی ایجاد کرد؟

وارش زمانی می‌تواند موفق باشد که بخش دولتی نگاه قیم‌مآبانه به این جشنواره نداشته باشد. این رفتاری غیرتخصصی با جشنواره است. به نظرم وارش می‌توانست به جشنواره‌ای منطقه‌ای و موفق و مطرح تبدیل شود. شاید نه در حد و اندازه‌های کن، بلکه در مقیاسی کوچک‌تر، اما مشابه. این شرایط وجود داشت، ولی نشد. چون سیاست‌های نادرست به جشنواره راه یافت و دخالت‌ها در برگزاری آن سبب شد که جشنواره از مسیر رو به رشد کنار برود. در مازندران اگر برنامه‌ریزی‌ها درست باشد و کمی اعتبار صرف شود، می‌توان شرایط مشابهی را ایجاد کرد و نتیجه گرفت.

این فعالیت‌ها آینده‌نگرانه و درآمدزا هستند. همین شهر کوچک ساحلی در دو هفته شاید هزینه یک سال خود را تامین می‌کند. اینجا از همه چیز پول در می‌آورند. مسافر ناچار است که اینجا هزینه کند. گاهی برای خرید سوغاتی، گاهی برای محصولات فرهنگی و گاهی هم برای لباس و غذا و چتر. تمام اجزای این شهر در حال کسب درآمد از مسافران و گردشگران هستند. امسال کتاب خاطرات «ژیل ژاکوب» را با عنوان «یک دیکشنری برای عاشقان کن» منتشر کرده‌اند و هزاران جلد از آن را فروخته‌اند. حتی در برگزاری جشنواره و سانس‌های آن متفاوت از ما عمل می‌کنند. در کاتالوگ جشنواره سانس نیمه‌شب دارند و تا نزدیک صبح اکران فیلم متوقف نمی‌شود.

اقتصاد سینما چقدر رونق دارد؟

به نظرم کن یکی از پایگاه‌های اصلی قراردادهای سینمایی جهان است. خودم در همین سفر با شبکه ARTEوارد مذاکره شدم. بخش مهمی از زمان حضور سینماگران در کن به مذاکرات و حضور در جلسات مارکتینگ و بازارهای سینمایی می‌گذرد. قرارها از قبل گذاشته می‌شود و اینجا دیدارها اتفاق می‌افتد. جالب این که در همین شهر و روزهای برگزاری جشنواره، برخی کشورها در حال برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های اقتصادی سینما در منطقه ما هستند. کشوری مانند عربستان که هیچ چیز از سینما ندارد، در کن نفوذ کرده و مشغول سرمایه‌گذاری و ارائه خدمات است. عربستانی‌ها اعلام کرده‌اند که می‌خواهند تا سال 2030 به قطب سینمای منطقه تبدیل شوند. قرارداد می‌بندند و سینماگران را به کشورشان می‌کشند و حمایت می‌کنند. آن‌ها به اهمیت سینما در سیاست و اقتصاد پی برده‌اند. این فرصت با توجه به پیشینه سینمایی و درخشان ایران می‌تواند برای ما باشد.