مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، اشکان جهان‌آرای: مسمومیت با قرص برنج یکی از بدترین و شدیدترین انواع مسمومیت است که معمولا در بیشتر موارد منجر به مرگ می‌شود. قرص برنج یا همان فسفيد آلومينيوم که برای کشتن حیواناتی همچون موش یا آفات و حشرات برنج در انبارها مورد استفاده قرار می‌گیرد، یکی از دردناک‌ترین نوع مسمومیت‌ها را دارد و متأسفانه به دلیل مرگبار بودن‌اش نیز معمولا توسط برخی افراد به عنوان وسیله‌ای برای پایان دادن به زندگی انتخاب می‌شود. راهی دردناک که معمولا بازگشت از آن حتی در صورت پشیمانی هم امکانپذیر نیست و به دلیل آسیب‌رسانی گسترده و سریعی که دارد، در عمده موارد کاری از دست پزشکان برای نجات جان فردی که این قرص سمی و خطرناک را مصرف کرده وجود ندارد.

رتبه دوم مازندران در خودکشی با قرص برنج

مازندران به دلیل گسترده بودن فعالیت کشاورزی و پیوند نزدیک زندگی مردم با کشت و نگهداری برنج، یکی از استان‌هایی است که قرص برنج در آن به راحتی یافت می‌شود. همین آسان بودن دریافت قرص برنج نیز فرصت استفاده از آن برای خودکشی را نیز در مازندران بیشتر فراهم می‌کند که نتیجه آن آمار بالای خودکشی با قرص برنج در مازندران و افزایش این آمار در سال‌های اخیر است. آمارهای مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی کشور نشان می‌دهد که مرگ ناشی از مصرف قرص برنج در کشور طی سال 1396 نسبت به سال 1395 با 7 درصد افزایش از 598 نفر به 640 نفر رسیده است.

در این آمار سهم مازندران 88 مرگ بر اثر استفاده قرص برنج است. آماری که مازندران را پس از تهران در رتبه دوم خودکشی با قرص برنج قرار داده است. استان گیلان نیز با 69 فوتی سومین استان در میزان مرگ ناشی از خودکشی با قرص برنج است. چهارمین استان هم گلستان است که در همسایگی مازندران دیگر استان تولید کننده برنج کشور محسوب می‌شود.

رتبه اول مازندران در میانگین خودکشی با قرص برنج

هرچند که مازندران از نظر تعداد در رتبه دوم خودکشی با قرص برنج قرار دارد، بر اساس این آمارها و با توجه به تناسب جمعیتی، باید مازندران را نخستین استان در مرگ با قرص برنج دانست. در مازندران حدود 3 میلیون و 300 هزار نفر و در تهران حدود 14 میلیون نفر سکونت دارند. با احتساب این آمارها در سال 1396، میانگین مصرف قرص برنج و خودکشی با این ماده سمی در مازندران به ازای هر 37هزار و 500 نفر و در تهران به ازای هر 104 هزار نفر یک خودکشی با قرص برنج ثبت شده است. بنابراین میانگین استفاده از این قرص خطرناک در مازندران بسیار بیشتر از استان تهران است. دلیل‌اش هم روشن است؛ در دسترس بودن فسفید آلومینیوم با وجود ممنوعیت عرضه آن!

رشد 31 درصدی خودکشی با فسفید آلومینیوم

مدیرکل پزشکی قانونی مازندران با بیان این‌که خودکشی با قرص برنج در سال 1396 نسبت به سال پیش از آن 31 درصد افزایش یافت، گفت: 49 نفر از مصرف‌کنندگان قرص برنج در مازندران طی سال گذشته مرد و 39 نفر زن بودند. بیشترین آمار هم در شهرستان‌های ساری، بابل و آمل به ترتیب با 21، 13 و 11 مورد ثبت شده است. از 88 فوتی با قرص برنج، 59 نفر نیز متأهل بودند. بیشتر فوت‌شدگان از 31 تا 40 سال سن داشتند که 22 مورد را شامل می‌شد.

«علی عباسی» در نظر گرفتن تدابیر سختگیرانه برای جلوگیری از توزیع قرص برنج را در استان خواستار شد و افزود: هر چند که در سال‌های گذشته و طبق آمارهای موجود شاهد كاهش تلفات قرص برنج در استان بوديم، اما می‌توان با اعمال تدابير ويژه و سختگيرانه‌تر براي جلوگيري از ورود غيرقانوني قرص برنج به كشور و ممنوعيت فروش، این آمار را کاهش داد و از مرگ بسیاری از افراد پیشگیری کرد.

داروی ممنوعه

تأکید مدیرکل پزشکی قانونی مازندران بر جلوگیری از عرضه قرصی سمی است که حدود 12 سال پیش فروش و عرضه آن در بازار و برای مصارف جزیی ممنوع شد. سال 1385 بود که سازمان پزشکی قانونی کشور پس از مشاهده رشد استفاده از قرص برنج برای خودکشی، به هیأت نظارت بر سموم کشور پیشنهاد داد تا این قرص از فهرست سموم مصرفی کشاورزان حذف شود. هیأت نظرات بر سموم نیز با مصوبه‌ای قرص فسفید آلومینیوم را از فهرست سموم کشاورزی مجاز کشور حذف کرد.

از آن زمان به طور رسمی اعلام شد که هرگونه واردات، توزیع و فروش قرص برنج در کشور ممنوع است و استفاده کشاورزی از آن هم به صورت محدود و پس از دریافت مجوزهای لازم زیر نظر کارشناسان باید انجام شود. اما اتفاقی که نیفتاد، دقیقا همان بود که هیأت نظارت بر سموم کشور و سازمان پزشکی قانونی به دنبال آن بودند. با وجود این مصوبه، 12 سال است که تهیه قرص برنج همچنان در بازار و سم‌فروشی‌ها کار دشواری نیست و کشاورزان هم به دلیل اثرگذاری سریع آن بر حشرات و آفات و کاربردی بودن آن، سعی می‌کنند همچنان از قرص برنج برای نگهداری برنج‌های برداشت شده خود در انبارها استفاده کنند. این قرص هنوز به صورت قاچاق از کشورهای همسایه وارد کشور شده و تقریبا بدون مشکلی برای فروشندگان، در بازار عرضه می‌شود.

بازگشت به سنت

کشاورزان در حالی مایل به استفاده از قرص فسفید آلومینیوم برای نگهداری از برنج هستند که شیوه‌های کم‌خطری هم وجود دارد. تا همین چند دهه پیش و زمانی که قرص برنج به بازار راه نیافته بود، کشاورازن مازندرانی راه‌های طبیعی و بیولوژیک را برای نگهداری از برنج در انبارها استفاده می‌کردند که کارشناسان معتقدند استفاده از همان شیوه‌ها امروز نیز می‌تواند کاربرد داشته باشد و سبب شود که قرص برنج در دسترس افراد قرار نداشته باشد.

رئیس اداره برنج سازمان جهاد کشاورزی مازندران در گفت‌وگو با همشهری با تأکید بر این که عرضه قرص برنج ممنوع است، گفت: یکی از راه‌های جایگزین مناسب برای نگهداری از برنج و از بین بردن آفاتو حشرات استفاده زا قرص‌های بیولوژیک برنج است که پایه گیاهی دارند.

«ابراهیم قربان‌نژاد» اظهار کرد: روش مناسب‌تر که معمولا به کشاورزان پیشنهاد می‌کنیم استفاده از آفت‌کش‌ها و نگهدارنده‌های طبیعی است که در گذشته مازندرانی‌ها از آن ها بهره می‌بردند. قدیمی‌های ما برای نگهداری از برنج در انبار از برگ گردو، سنگ نمک و سیر در کیسه‌های نگهداری برنج استفاده می‌کردند که نتیجه مناسبی هم داشت.

وی افزود: خودم نیز برای نگهداری برنج در انبار از سنگ نمک و برگ گردو استفاده می‌کنم. این روش‌ها اثرگذاری مطلوبی دارند و کاملا کاربردی هستند. مهم‌تر از اثرگذاری هم این که سمی نیستند و روی محیط و برنج تأثیر سمی نمی‌گذارند. توصیه ما به کشاورزان این است که از تهیه قرص برنج خودداری کنند و به سمت استفاده از شیوه‌های طبیعی بروند.

عادت کشاورزان به استفاده از قرص برنج اشتباه است

عمده کشاورزان مازندرانی همچنان قرص برنج یا فسفید آلومینیوم را بهترین سم برای کشتن حشرات و جلوگیری از آفت‌زدگی برنج در انبار می‌دانند. این به باوری رایج در بین کشاورزان مازندران و دو استان همسایه تبدیل شده است که بهتر از قرص برنج وجود ندارد و بهترین راه برای نگهداری از برنج‌ها در انبار، تهیه قرص برنج است. اما موضوع این است که قرص برنج فقط توسط کشاورزان خریداری و استفاده نمی‌شود. بسیاری از افرادی که برای مصرف خود برنج را به صورت سالانه خریداری می‌کنند و در انبار نگه می‌دارند هم برای پیشگیری از آفت‌زدگی برنج سعی می‌کنند قرص برنج تهیه کنند و در برنج قرار دهند. همه این ها در حالی است که فروش قرص برنج ممنوع است و هیچ نهادی عرضه آن را به عموم تأیید نمی‌کند. فقط شرکت‌ها یا فعالان بخش کشاورزی با نظارت کارشناسان و پس از دریافت مجوزها می‌توانند از این سم استفاده کنند.

مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران در گفت‌وگو با همشهری، ممنوعیت عرضه قرص برنج را تأیید کرد و گفت: استفاده از این سم در سراسر ایران ممنوع است. بنا بر نظر هیأت نظارت بر سموم از یک دهه پیش عرضه این قرص ممنوع اعلام شد. پس از آن در کارگروه سلامت استانداری هم عنوان شد که باید از عرضه این سم در بازار جلوگیری شود که سازمان جهاد کشاورزی همواره در این زمینه نظارت‌های خود را اعمال کرده است.

«عبدالرحمان زاغی» افزود: متأسفانه با وجود ممنوعیت عرضه این سم خطرناک و مهلک، برخی فروشندگان به صورت مخفیانه و غیرمجاز آن را عرضه می‌کنند و کشاورزان هم خریداری کرده و مورد استفاده قرار می‌دهند.

وی اظهار کرد: کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی بیش از یک دهه است که توصیه می‌کنند از قرص فسفید آلومینیوم برای نگهداری برنج استفاده نشود. البته برخی مصرف‌کنندگان مانند شرکت‌های بزرگ کشاورزی زیر نظر کارشناس و با دریافت مجوز به صورت قانونی اجازه استفاده دارند. اما مصرف برای عموم ممنوع است. به همین دلیل بازرسی‌های مستمر و دوره‌ای از فروشگاه‌های عرضه سموم انجام می‌شود.

مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران با بیان این که این قرص‌ها به صورت پنهانی عرضه می‌شود، گفت: بازدیدهای دوره‌ای از فروشگاه‌های سم سراسر استان همواره در دستور کار همکاران ما قرار دارد. موظف هستیم که به طور میانگین تا 3 بار در سال از فروشگاه‌های سموم بازدید داشته باشیم و سموم موجود در فروشگاه را بررسی کنیم. طبق این بازدیدها هیچگونه عرضه رسمی مشاهده نمی‌شود. اما متأسفانه برخی عرضه‌کنندگان سموم تخلف کرده و به خاطر تقاضای کشاورزان این قرص را به مصرف کننده عرضه می‌کنند. در قانون تأکید شده که فروشندگان سموم باید به دستورالعمل‌ها پایبند باشند و فروش این قرص تخلف محسوب می‌شود.

زاغی تصریح کرد: جهاد کشاورزی از همان زمان اعلام ممنوعیت قرص برنج، سموم جایگزین را معرفی کرد، اما به خاطر باور و عادت کشاورزان به این قرص، همچنان سموم جایگزین را بسیاری از کشاورزان استفاده نمی‌کنند. یکی از سموم جایگزین فسفید منیزیم است که به شکل برگ عرضه می‌شود. یک سری سموم گیاهی پایه معدنی و گیاهی هم معرفی شده که در بازار وجود دارد. اما کشاورزان به استفاده از قرص برنج عادت کردند. در حالی که شاید سموم جدید اثرگذاری بهتری هم داشته باشند.

به گفته زاغی، برای پرهیز از خرید قرص فسفید آلومینیوم فرهنگسازی لازم انجام نشده است و همین امر نیز سبب می‌شود که این قرص در بازار عرضه شود و متأسفانه برخی از هموطنان و هم‌استانی‌ها هر سال بر اثر یک تصمیم اشتباه و خودن آن جان خود را از دست بدهند. وی این را هم گفت که قانونگذار برای عرضه‌کنندگان این قرص نیز در صورت شکایت خانواده متوفی از فروشنده مجازات در نظر گرفته است.

ماده 2 قانون «مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی» به طور مستقیم به همین موضوع ارتباط دارد. بر اساس این قانون اگر کسی چیزی را بفروشند که آسیبی به فرد دیگری وارد کند، با توجه به نتیجه‌ای که مصرف آن ماده برای مصرف‌کننده دارد، به مجازات‌هایی محکوم می‌شود.

 اگر مصرف سم موجب بيماري مصرف‌كننده يا آسيبي شود كه معالجه آن كمتر از يك ماه باشد، مجازات مرتكب 6 ماه تا 2 سال حبس تأديبي در نظر گرفته شده است و اگر هم مدت معالجه بيشتر از يك ماه باشد، مجازات مرتكب تا 3 سال حبس تأديبي خواهد بود.

 مجازات فروشنده محصول در صورتي كه مصرف آن توسط خریدار موجب نقص يكي از اعضای مصرف‌كننده شود، با توجه به ميزان نقص 3 تا 10 سال حبس با اعمال شاقه است.اما اگر مصرف محصولی مانند قرص برنج موجب مرگ مصرف‌كننده شود، قانون مجازات 3 تا 15 سال حبس با اعمال شاقه را برای فروشنده در نظر گرفته است. اما با وجود جدیت قانون در برخورد با فروشندگان این نوع مواد سمی غیرمجاز، همچنان عرضه آن به صورت پنهانی و بدون توجه به پیامدهایی که ممکن است برای یک فرد و خانواده داشته باشد، توسط فروشندگان سموم انجام می‌شود.

احتمالا تا کنون شکایتی از فروشندگان قرص برنج در مازندران انجام نشده است که همچنان عرضه این قرص به صورت گسترده در همه شهرهای استان دور از چشم قانون انجام می‌شود؛ قرصی که کشاورزان با آن آفات و حشرات را می‌کشند و متأسفانه بعضی ها هم خودشان را!