مازندنومه؛ سرویس اقتصادی، شبنم لشکری: تمشک سیاه(blackberrry) درخچه هایی از تیره گلسرخیان است که بوته های آن به حالت وحشی در اکثر نقاط ایران به ویژه در گیلان، گلستان و مازندران رشد می کند. این گیاه با شاخه هایی که فقط دو سال عمر می کنند و عمدتا تیغ دارند در نقاط مرطوب و کنار جاده ها و جنگل به صورت انبوه می روید.

تمشک ها انواع مختلفی دارند و در منابع تا 12 گونه تمشک سیاه به صورت بومی برای ایران ذکر شده است که برخی همچون گونه خزری فقط بومی ایران و سالهاست تمشک چینان محلی از مزایای محصولات ارگانیک تمشک سیاه در قالب تازه خوری یا فراوری شده بهره مند هستند.

 هرچند تمشک محصولی مستعد در زمینه تازه خوری و فراوری است، تنها در صورت توجه به آن و برنامه ریزی در جهت کشت و کار می توان امیدوار بود که روند رو به رشد تولید محصولات غذایی حاصل از آن استمرار داشته و به صورت کاملا تجاری و حتی مکانیزه درآید.

به همین منظور محققان دانشگاه علوم‌ کشاورزی و منابع طبیعی ساری در تولید تجاری این محصول بومی را با نظر سنجی از برداشت کنندگان تمشک سیاه، عرصه های طبیعی را رصد کرده و به جمع آوری گونه های وحشی از سراسر استان و برخی دیگر از نقاط کشور اقدام کردند. این محققان با جمع آوری نمونه های اهلی شده و ارقام قدیمی وارداتی و سازگاری یافته غنی ترین کلکسیون  تمشک سیاه کشور را ایجاد کردند.

در ادامه با استفاده از ابزار های بسیار دقیق ارزیابی و فناوری های زیستی، شناسنامه ژنتیکی برای انواع تمشک های سیاه تهیه کرده و ضمن معرفی توانمندی های بالقوه آنها، به انتشار مقالات متعدد علمی و پژوهشی و ارایه آنها در مجامع علمی ملی و بین المللی دست می زنند. ارقام برتر نیز جهت بررسی نیازهای کشت و کار در مناطق مختلف استان مورد بررسی قرار می گیرد.

 اکنون اطلاعات بهینه سازی شده حاصل از این پژوهش های دانش بنیان، منجر به تولید محصولی شده که با قیمت های بسیار خوب از کیلویی 200 هزارتومان (محصول خارج از فصل در گلخانه) تا 80 هزارتومان (محصول زودرس ارقام خاردار داربستی) و حداقل 10هزار تومان (محصول رقم پربار و بی خار در اواسط تابستان) برای تازه خوری به فروش می رسد.

از جمله پژوهش های صورت گرفته می توان به تعیین بهترین نوع داربست برای احداث باغ تجاری تمشک سیاه، تعیین شرایط بهینه غذایی برای رسیدن به عملکرد یک و نیم‌ کیلو میوه در هر شاخه، تعیین شرایط بهینه تولید خارج از فصل در کنار تحقیقات اولیه برای بهنژادی ارقام جدید اشاره کرد.

 این محققان در نظر دارند  با حمایت مسئولان استانی و  با دعوت از محققان برجسته ملی و بین المللی در دومین سمپوزیوم ملی میوه های ریز ایران که از ۱۴ تا ۱۵ شهریورماه سال جاری در دانشگاه کشاورزی و منابع طیبعی ساری برگزار خواهد شد، ضمن معرفی دستاوردها و توانمندی های استان و دانشگاه، زمینه سرعت بخشیدن به توسعه علمی و حساب شده این محصول بومی را به نحوی فراهم سازند که بتواند پس از ورود به سبد مصرفی میوه جات خانوارهای ایرانی به محصولی قابل صادرات از استان نیز تبدیل شود.

* تمشک میوه ای لوکس محسوب می شود

عضو هیئت علمی رشته باغبانی دانشگاه کشاورزی ساری در گفتگو با ما با بیان اینکه اهلی شدن تمشک در دنیا سابقه دیرینه دارد و از زمان یونانی ها، تمشک توسط مردم استفاده می شد افزود: مردم بومی آمریکا نیز  این میوه را در غذاهای محلی خود استفاده می کردند و در حال حاضر در برخی نقاط استان نیز در غذاهای محلی خود و همچنین از خواص دارویی برگ و ریشه این میوه استفاده می شود.

دکتر مهدی حدادی نژاد با اشاره به اینکه برای اهلی کردن یک گیاه باید یکسری فاکتور های ارزشمند آن را در نظر گرفت که بیشتر مد نظر مصرف کننده است، اظهار کرد: میوه تمشک نیز چون فاکتورهای ارزشمندی دارد مورد توجه محققان در جهت اهلی کردن  و تجاری سازی این محصول قرار گرفته است.

وی افزود: محققان پس از انتخاب ارقام خاردار برتر توانستند به رقم بی خار دست پیدا کنند که این گیاه بی خار اولیه از نوع شیمر(بافت ناهمسان) بود و علاوه بر ناپایداری صفت بی خاری و مقدار عملکرد پایینی داشت که در مرحله بعد با روش کشت بافت رقم بی خار پایدار و با استفاده از پلی پلوئیدی رقم پر محصول با کیفیت تولید کردند.

حدادی نژاد با اشاره به اینکه محققان متوجه شدند که وجود خار در بوته توت فرنگی یک حضور ارزشمند است که به افزایش کیفیت میوه منجر می شود، افزود: این موضوع باعث شد که جدیدترین ارقام اصلاح ژنتیکی شده در یک چهارم انتهایی شاخه، بی خار و در قسمت پایینی خاردار باشند و به این صورت مشکلات مربوط به برداشت محصول نیز رفع می شود.

این محقق اظهار داشت: میوه های ریز به عنوان سوپر فروت یا ابر میوه شناخته می شوند که عمده ترین مزایای آنها خواص ضد سرطانی است و در طب سنتی برای خواص تب بری و التیام خونریزی استفاده می شود.

وی با اشاره به این که از سال ۹۴ برای اولین بار شاهد بودیم که وزارت جهاد کشاورزی این میوه را جزء محصولات باغی به شمار آورد و در آمارنامه همان سال سطح زیر کشت این محصول را اعلام کرد، گفت: حدود ۱۰۰ تن تمشک در سال تولید در کشور تولید می شود که مازندران رتبه اول تولید را در کشور دارد که بیشترین سطح برداشت آن از جنگل ها انجام می گیرد.

این استاد دانشگاه کشاورزی ساری با بیان این که تمشک هایی که در ایران کشت و کار آن رونق دارد را می توان به دو دسته ی تمشک فرنگی و تمشک سیاه دسته بندی کرد، بیان داشت: تمشک فرنگی که وارداتی و حساس به گرمای تابستان است در گلخانه ها به صورت آبکشت (هیدروپونیک) پرورش داده می شود. این نوع تمشک بازار اختصاصی دارد و مستقیما به خارج از کشور صادر می شود. در کرج چند گلخانه تمشک فرنگی وجود دارد که با آنها در ارتباط هستیم.

وی افزود: تمشک سیاه که بومی ایران است، سرمای منفی ۲۰ درجه سانتی گراد را تحمل می کند و گرما ی تابستان برای این میوه یک مزیت محسوب می شود. تنها عامل بازدارنده آن غرقاب شدن ریشه است.

عضو هیئت علمی رشته باغبانی دانشگاه کشاورزی با بیان اینکه تمشک میوه ای لوکس محسوب می شود و هنوز هم جزو سبد مصرف خانوار نیست افزود:  واردات این میوه در مغازه های لوکس انجام می شود که عمدتا در فصل زمستان که محصول بومی تمشک در بازار موجود نیست،  کیلویی۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان از مکزیک وارد می شود.

وی افزود: در حال حاضر با تولید تمشک در گلخانه می توانیم با قیمت کمتر آن را جایگزین کنیم که در این زمینه دو پژوهش در گلخانه های دانشگاه انجام شده است.

حدادی نژاد با اشاره به اینکه عمر انبارمانی این میوه در دمای اتاق و بدون تدابیر پس برداشت حدود ۲ تا ۳ روز است. ادامه داد: اگر در شرایط مناسب برداشت و از ظروف مناسب نیز استفاده شود تا ۱۴ روز در دمای ۴ درجه سانتی گراد به راحتی و بدون افت کیفیت می توان میوه را  نگهداری کرد و با افزودن مواد حفاظتی تا ۲۱ روز نیز ماندگاری دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه کشاورزی ساری با بیان اینکه در حال حاضر به علت تولید اندک این محصول، صادرات تمشک به صورت سفارشی انجام می گیرد، تصریح کرد: روسیه و بلاروس از تولید کننده های تمشک و توت فرنگی هستند که در پاییز و زمستان به دلیل سرمای هوا قادر به تولید محصول نیستند و در بقیه کشورها هم کشت و کار تمشک صورت نمی گیرد. بنابراین اگر بازار آنها توجیه اقتصادی داشته باشد ما می توانیم به این کشور ها تمشک صادر کنیم.

وی افزود: با توجه به اینکه اقلیم استان ما زمستان های گرم تری نسبت به روسیه و سایر کشورهای حوزه دریای خزر دارد، می توانیم صادر کننده خارج از فصل برای این کشور ها باشیم.

این کارشناس با اشاره به این که کارهای ترویجی مختلفی صورت گرفته است که مهمترین آن نظرسنجی از جامعه برداشت کننده ها و فراوری کنندگان بود، افزود: به این نتیجه رسیدیم که با توجه به ضعف آموزش و محدود بودن سطح درآمد افرادی که عمده تمشک چین های استان را تشکیل می دهند بهتر است که دانشجویان کشاورزی یا افرادی که تمکن مالی برخوردارند به عنوان جامعه هدف برای آموزش های علمی به کار گرفته شود.

وی تاکید کرد: برای آموزش جامعه کم درآمد نیز باید کارگاه های آموزشی برگزار شود و توجیه شوند تا آنها نیزبه سمت تولید تجاری گام بردارند.

وی با اشاره به اینکه برای تکثیر تمشک از روش های سنتی و بیوتکنولوژی می توان استفاده کرد، بیان داشت: در روش سنتی از قلمه ریشه و ساقه و در روش نوین از کشت بافت استفاده می شود. در حال حاضر در استان روش کشت بافت انجام نمی گیرد، اما تکثیر به روش سنتی در غرب استان از طریق پاجوش و قلمه تکثیر انجام می گیرد و نهال ها به فروش می رسد.

*تمشک مازندران به تهران، ارومیه و تبریز صادر شد

جعفر حسینی تمشک کار اهل ساری است که به تازگی بزرگترین باغ تمشک به وسعت ۱۲ هکتار را در ساری احداث کرد . 

او در گفت و گو با ما اظهار کرد: با توجه به تغییرات اقلیم که تاثیر آن به وضوح در سرماهای شدید زمستانه و خسارات به باغات مرکبات قابل مشاهده است، ما به سمت کشت و کار میوه ای رفتیم که نسبت به سرمای زمستان و گرمای تابستان مقاوم باشد.

حسینی تصریح کرد: تمشک مقاوم به بسیاری از بیماری ها و آفات است و از طرفی در این شرایط بحرانی آب که شالیکاری را نیز با محدودیت هایی روبرو کرده، اهمیت و لزوم گسترش کشت و کار این میوه افزایش پیدا کرده است.

وی با بیان این که استان ما پتانسیل این را دارد که ارقام مختلف تمشک کشت و کار شود و این اقبال در کشاورزان نیز وجود دارد، تصریح کرد: ضرورت دارد سازمان جهاد کشاورزی استان نیز همکاری های لازم را با کشاورزان انجام دهد.

حسینی با اشاره به اینکه تمشک محصولی زودبازده است و در سال دوم به تولید تجاری می رسد، اظهار کرد: یک مزیت دیگر کشت و کار تمشک ایجاد اشتغال است. در باغ تمشکی که به تازگی احداث کرده ام، برای ۲۰ نفر شغل دائم ایجاد شده و موقع چیدن محصول نیز بر تعداد کارگران اضافه می شود.

وی افزود: در ابتدا زمین ۳ هزار متری را به صورت پایلوت احداث کردیم که در سال اول ۸۰۰ کیلو محصول و در سال دوم ۳ تن از آن محصول برداشت و برای فروش به بازار استان های تهران، ارومیه و تبریز ارسال شد.

وی افزود: به تازگی  نیز یک باغ ۱۲ هکتاری احداث کرده ایم که هیچگونه حمایتی هم از سمت مسئولان استانی صورت نگرفته است .