نویسنده محترم. از اینکه نگران محیط زیست و فشار بی امان انسان و در اینجا «آماردهای قهرمان» بر آن هستید، جای شکر دارد. زیرا همین مقدار آگاهی و نگرانی در بسیاری از ما و به خصوص مسئولین وجود ندارد یا به زبان نمی آید.
اما واقعیت، علل و عوامل استفاده نابخردانه از منابع زیست محیطی - که محدود به مازندران، ایران و جهان سوم نیست و در گستره جهان متداول است- فرای مسئله بزرگی و کوچگی واحد بهره برداری است. طرح این موضوع کهنه که عامل عدم توسعه، ناکارامدی و اخیرا فشار بر محیط زیست نوع و اندازه بهره برداری است به قدمت خود طرح مسئله است. در جریان اصلاحات ارضی طرح این موضوع منجر به پیشنهاد ایجاد مجتمع های کشت صنعت شد. کشت و صنعت هایی که به رغم تزریق ریال های دولتی- شاهی نه تنها موفق نبودند بلکه از نظر برخی ناکارمدتر از کلخوزهای شوروی بودند. در ادامه در جریان اصلاحات ارضی بعد از انقلاب اسلامی موضوع مدیریت مشاع مطرح شد. این مجتمع ها که البته ماهیتا با گروه اول متفاوت بودند نیز چند سالی بیشتر داوم نیاورد. سرنوشت زیست محیطی مجتمع های کشاورزی بزرگ چند هزار هکتاری مورد نظر نویسنده که حتی تا به امروز دوام آوردند بر همگان معلوم است و به خصوص نویسنده باید بدان آگاه باشد. متاسفانه باید بگویم نویسنده با ندیدن تجربیات پر هزینه قبلی بر طبل مقیاس بزرگ می کوبند.
می دانیم که تولید در مقیاس کوچک حتی در اروپا نیز مقبول و مورد حمایت بوده و هست. کتاب «کوچک زیبا است» شومپیتر نمونه ای معروف از نظریه پردازی و دفاع از این موضوع است. علاوه بر آن، بسیاری از واحدهای تولیدی کشاورزی و دامداری در اروپا کوچک مقیاس اند. همچنین است نوع بهره برداری ها در شرق آسیا در کشورهایی مانند ژاپن و ... . بنابراین بیایید واقع بین باشیم و یک طرفه به قاضی نرویم. همچنین در شرق آسیا مانند چین و ژاپن حتی واحدهای تولیدی صنعتی بزرگ مبتنی بر تولید در واحدهای کوچک و خانودگی هستند.
ماهیت اقلیمی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی در ایران بهره برداری در واحدهای کوچک را سبب شده است. همین عوامل مانع شکل گیری بهره برداری در مقیاس کلان است. برای بررسی موضوع و ارائه توصیه و سیاست نباید بی گدار به آب زد. تاریخ را ندید، و به واقعیت اجتماعی- اقتصادی فرهنگی بی توجه بود و مهمتر از همه از زمینه زیست بومی و زیستم حیطی غافل بود. این عوامل همه با هم و در کنار یکدیگر معنی پیدا می کنند و باید با نگاه منسجم بدان نگریست.
واحد بهره برداری حتی در دشتهای نسبتا پر آب، مثل دشت قزوین و گرگان مبنتی بر بهره برداری خانودگی بودند. چه برسد به مناطق و اقلیم خشک و نیمه خشک، به قول استاد صفی نژاد در کتاب «بنه» شرایط اقلیمی نوع بهره برداری بنه را کهآن هم واحدهای بهره برداری کوچک جمعی بود، ترغیب می کرد. شرایط در دشت مازندران و گیلان به رغم فراوانی نسبی آب به همین شکل بود. اما عامل مهم و تاثیر گذار در اینجا نوع کشت، یعنی پر زحمت بودن کشت برنج و همچنین وجود پستی بلندی و ... بود که مانع ایجاد زمینهای بزرگ می شد. این عوامل مهم بودند اما مهمتر از آن، شرایط و ویژگی اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران بود و هستند که سبب شکل گیری و تداوم این نوع بهره برداری شده است.
اما دلایل و عوامل سوء استفاده از منابع زیست محیطی اصولا به نوع بهر برداری ربط ندارد یا دور ترین رابطه را می تواند داشته باشد. زیرا احساس تعلق به مکان- در اینجا زمین یا واحد بهره برداری - علی الاصول یاید زمینه استفاده پایدار از آن را فراهم کند. یعنی کشاورز یا بهره برداری که تمام هستی خودش و نسل اندر نسل به این واحد وابسته است باید از ان به شکل پایدار استفاده کند و خدشه ای بدان وارد نکند. حال این واحد چه بزرگ باشد و چه کوچک فرقی نمی کند. اینکه شاهد خلاف این جریان هستیم علت را باید در جایی دیگر جستجو کرد. چون در آوردن زمین چنگ تعداد بی شمار بهره بردار کوچک و سپردن آن به دست یک نفر (زمیندار سرمایه دار) حکم آخرین ضربه را برای کشاورزی نیمه جان ایران دارد -که از نظر برخی از جمله دکتر مهدی طالب جامعه شناس روستایی، تنها عامل زنده نگاه داشتن کشاورزی در ایران هستند-. این توصیه در واقع اجرای نسخه نو- لیبرالی در حوزه کشاورزی است که اگر اجرا شود باید فاتحه همین نیمچه تولید را خواند.
خود نویسنده در متن مقاله به برخی عوامل از جمله دولت- بخوانیم نارکارآمدی دولت- اشاره کرد. عامل دیگر جریان یا روند بازاری شدن و «سودا گری» و برتری سود نسبت به هز چیز دیگر، «کالایی شدن»، «مصرف گرایی» و تشویق بی لگام آن از سوی ساختارهای کلان از جمله دولت، رسانه های سمعی و بصری و ... .

از جناب نویسنده خواهشمندم با نگاهی به شرق آسیا و کشورهایی مثل ژاپن مدعای خویش را مورد سنجش قرار دهند .