مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، قوام الدین بینایی، پژوهشگر و عضو هیات علمی دانشگاه: دومین همایش «ناتل» در جوار ارگ تاریخی ناتل و آرامستان کهن آن که یادمان شهدای گرانقدر جنگ تحمیلی و مقبره تاریخی شاه رضا کیا سلطان -یادگار قرن نهم هجری- است، برگزار شد.

این همایش دوم مردادماه به همت جمعی ازعاشقان و شیفتگان تاریخ وفرهنگ منطقه و مسئولان محلی برگزار شد که باید سپاس مند همه برگزارکنندگان و شرکت کنندگان این همایش شورانگیز از جمله فرماندار، شورای شهر ناتل، میراث فرهنگی و گردشگری و اداره ارشاد نور بود.

قصدم بازگویی تاریخ حداقل هزار ساله ناتل نیست؛ چه علاقه مندان می توانند به منابع تاریخی و کتاب تاریخ ناتل از استاد ظفری و مقالاتی که توسط پژوهشگران درمورد ناتل نگاشته شده، مراجعه کنند. تیتم از این نوشته تکمیل و تذکر موارد و تلاش هایی است  که به دلیل کمی وقت و متنوع بودن برنامه های همایش امکان بیان و توضیح آن فراهم نشد.

***

از زمان نوجوانی که گام دروادی تاریخ محلی نهاده ام، نام ناتل به واسطه افسانه ها و داستانهایی که بزرگان و ریش سفیدان محلی بازگو می کردن،د برایم جذاب و شورانگیز می نمود. تا این که  مختصری از پیشینه ی تاریخی آن شهررا درکتاب ارزشمند شهرستان نور دکتر پیروزمجتهدزاده و سپس در دوران دانشجویی در منابع تاریخی دیگر مطالعه کردم.

نخستین کار قلمی من در دهه 60 گفتار مختصری درباره ناتل است که در فصلنامه ی آینده مرحوم ایرج افشار چاپ شد.

کشور ما با تاریخ غنی حداقل 7 هزار ساله ی خود سرشار از یادمانها و آثار تاریخی فراوان و گسترده است که در جای جای این مرزوبوم، حتی خارج از مرزهای جغرافیایی فعلی ما وجود داشته و دارد.

همین گستردگی و تنوع و تکثر آثار تاریخی به همراه عوامل دیگر از جمله فقر دانش تاریخی نسبت به اهمیت این آثار، هیجانات کاذب سیاسی و اختصاص نیافتن بودجه و امکانات لازم دولتی برای حفظ، نگهداری و مرمت و حفاریهای باستان شناسی و مانند این ها موجب شده که این آثار به آسانی توسط سوداگران میراث تاریخی به یغما رود یا تخریب شود.

نگارنده چه قبل ازانقلاب و چه بعداز آن در منطقه نور شاهد عینی تخریب ها بوده ام که ذکر آنها جز ملال خاطره ها ثمری ندارد! به همین دلیل همه ی تلاشم این بود که نگذارم ناتل به سرنوشت حمام تاریخی میرزآ آقاخان نوری در شهر نور و یا خانه ی صدراعظم نوری در بلده و یا قلعه ی تاریخی سالارفاتح در کاسگرمحله ی رویان و مانند این ها دچارشود.

همواره از هر فرصتی برای تذکر و یادآوری مسئولان محلی استفاده می کردم و با دانش آموزان و دانشجویانم برای ارج نهادن به ناتل -این یادمان گرانقدر خفته درخاک- درطول خدمت 30 ساله ام، بارها روانه این شهرتاریخی شدم.

یادم می آید دردهه ی 70 شمسی استاد داود ظفری مولف کتاب ناتل و همکار آن روز ما اطلاع دادند که در مراسم روز عاشورا که معمولا آبادی های همجوار روانه ی آرامستان ناتل می شوند، عده ای ازسر دلسوزی تصمیم گرفته اند مقبره تاریخی شاه رضا کیا سلطان یا به قول محلی ها «گته آقا» را که کهنه و فرسوده می نمود، خراب کرده، مقبره جدیدی بسازند. بلافاصله با کمک بخشدار وقت مرحوم آقای عرب که جوان فرهیخته ای بود، شوراهای ناتل و آبادی های همجوار ناتل مانند خوریه، سلیاکتی و... را به فرمانداری دعوت کرد. در آن جلسه آقای ظفری و من مفصل در مورد اهمیت این آثار تاریخی صحبت کردیم و آنها را از تخریب «گته آقا» برحذر داشتیم. مرحوم عرب هم برای لایروبی رودخانه ی شیم رود و حفظ این آثار وعده هایی به اعضای این شوراها داد که بعدها تمام این وعده ها را عملی کرد.

در اواخر دهه 80 که به اتفاق دانشجویان رشته تاریخ روانه ناتل شده بودیم متوجه شدیم مقبره شاه رضا کیا سلطان بدون توجه به هویت تاریخی آن ماله کشی و لباس نو بر اندام آن پوشیده شده است و صندوق نذور و... گذاشته اند. اعتراض شدید من به داره اوقاف و فرماندار وقت نور و سازمان میراث فرهنگی به جایی نرسید. حتی منکر این بازسازی شدند. یکی از مسئولان به طنز گفته بود که مگر عیب این کار چیست؟ این بنا مثل زلیخا جوان شده است!

بدین ترتیب بنای حدود 700 ساله را 70 ساله جلوه دادند و در چوبی آن را که حدود 140سال قدمت داشت، محو و در جدیدی جایگزین آن کردند.

این در در دهه ی 70 به سرقت رفته بود. ظاهرا سارقان نمی دانستند این در فاقد اثر هنری آن چنانی است و حدس می زدم که سارقان باید از بومیان ناآگاه منطقه باشند.

پس از سرقت در، در کلاس تاریخ دبیرستان منطقه، به دانش آموزان گفتم این در ارزش تاریخی ندارد و به دروغ مصلحتی گفتم اداره آگاهی سرنخ هایی به دست آورده است و به دنبال دستگیری سارقان است! از دانش آموزان دبیرستان ایستگاه چمستان که غالباً از مناطق همجوار ناتل بودند خواستم که این هشدارها را انعکاس دهند. بالاخره در پیدا و در جای خود نهاده شد.

دکتر مهاجری نژاد مسئول تیم حفاری ارگ تاریخی ناتل که حاصل زحمات چندین ساله و کشفیات باستان شناسی تیم آنها که قدمت این شهررا به دوره ساسانی می رساند نیز دغدغه ها و نگرانی هایی بابت حفظ و استمرار این کشفیات دارد که امیدواریم این نگرانی ها و پیشنهادها مورد توجه مسئولان امر و مردم منطقه قرار گیرد.

نمی توان از ناتل گفت و از بزرگان و شهدایی که در این خاک عزیز آرمیده اند، یادی نکرد. یاد آن ها را گرامی می داریم و به روان پاک وآسمانی شان درود می فرستیم.