گردشگري و جهانگردي امروزه به عنوان صنعتي قدرتمند و جذاب در جهان از جايگاه ويژه اي برخوردار است و سـود حاصله از آن در بـــرخي از كشورها به عنوان پايه ي ارزي و توليد ناخالص ملي محسوب مي شود.

صنعت گردشگري علاوه بر ايجاد سلامت جسم و جان مردم مي تواند در ارتقاي فرهنگ اوقات فراغت، كاهش پديده هاي ناهنجار اجتماعي و فرهنگي، تحكيم تفاهم ملي، منطقه اي و جهاني، گسترش اشتغال، توزيع درآمد، سرعت گردش پول و سرمايه، ارزآوري و گسترش صادرات و توليد صنايع منطقه اي، معرفي خصوصيات اقليمي-جغرافيايي و انتقال فرهنگ و هنر بومي، نقش مهمي ايفا نمايد.

گردشگران خارجي را مي توان با توجه به حضورشان در مناطق ديگر به سه دسته تقسيم نمود. گروهي كه به عنوان توريست هاي تجاري سفر مي نمايند كه عمدتاً در مناطق ساحلي و مرزي تردد نموده و با آوردن كالا و يا خروج كالا از منطقه، سدشكن قيمت ها در شهرهاي بزرگ محسوب مي شوند و عدم تثبيت قيمت ها و قاچاق كالا، شرايط جلب گردشگر را فراهم مي نمايد. عده اي از گردشگران با توجه به نوع تخصص خود و احساس نياز به بازديد از اماكني خاص سفر نموده كه گردشگراني حرفه اي محسوب مي شوند.

 اين گروه به نقاط مختلف جهان سفر نموده و با صرف كمترين زمان و هزينه، نياز خود را برآورده مي نمايند. ارزآورترين گروه گردشگري متعلق به توريست هاي غيرحرفه اي ست كه تنها براساس تبليغات و معرفي تـورهاي گردشگري در نقاط ويژه از نظر هنري، تاريخي و يا طبيعي استقـرار يافته و از امكانات موجود بهره برداري مي نمايند.

گردشگران داخلي هم بر اساس آشنايي از منطقه و يا تبليغات مختلف، از امكانات و مواهب طبيعي- تاريخي و ديني سرزمين خود استفاده مي نمايند. توريسم در گسترش و تنوع نگاه گردشگران موجد شاخه ي جديد در جهان گرديد كه با نام اكوتوريسم، شاخه ي عظيمي را در جلب و جذب گردشگران بوجود آورد. استفاده از طبيعت، زيستگاهها و مناطق طبيعي نيازمند ايجاد شرايطي ست كه رفتار با طبيعت و صدمات احتمالي ناشي از اين حضور را ناگزير مي كند. امروزه اكوتوريست ها بايد رفتارشان با طبيعت، سالم و بدون زيان باشد.

جامعه ي بين المللي اكوتوريسم، اين پديده را - سفر مسئولانه به مناطق طبيعي كه محيط زيست را حفاظت و ارتقاي وضع زندگي و معيشت مردم محلي را حمايت مي كند- تعريف نموده است. برنامه محيط زيست سازمان ملل متحـد (undp) سه عامل اساسي را در يك پروژه اكــوتوريستي تعريف مي كند.

 1- پروژه اكوتوريستي حافظ تنوع زيستي باشد.

2- در راستاي مفهوم استفاده پايدار از مابع، حركت كند.

 3- عوايد حاصله را با جوامع محلي تقسيم نموده و آنها را در سود خود شريك سازد.

 كشور ايران با توجه به وجود تنوع فراوان زيست محيطي و اماكن تاريخي- باستاني در مقايسه با ديگر كشورهاي جهان، براي رسيدن به شـــــرايط استفاده ي بهينه از مواهب موجود و جــذب گردشگري و بهره برداري اقتصادي، فاصله ي زيادي دارد.

استان مازندران به خاطر شرايط ويژه ي منطقه اي و برخورداري از مواهب طبيعي و تاريخي داراي پتانسيل بالقوه اي ست كه بايد به فعليت برسد. حضور درياچه اي عظيم و نادر در جهان كه به خاطر وسعتش دريا ناميده مي شود و كوههاي سربه فلك كشيده اي كه از عظمت كوه دماوند بهره جسته و چون بال سيمرغي سبزفام، دشت مازندران را در آغوش كشيده است و آثار تاريخي فراواني كه هر يك مي تواند هزاران گردشگر را به خود بخواند، از پتانسيل هاي بـرجسته اي ست كه قدم به قدم در اين سرزمين يافت مي شود.

 استاني كه در بسياري از فصـول، اختلاف دمــاي مناطق آن نزديك به پنجاه درجــــه سانتيگراد بوده و مـي توان چهار فصل سال را در گــردشي يك روزه حــس كرد. جنگل هاي انبوه و آبـشاراني بي بديل در يكسو و دريايي آوازه خوان، سمفوني حياتي را اجرا مي كنند كه هر مسافر را در عطر بهارنارنج خود سرمست مي كند و طراوت زندگي را در بارش نرم خود منتشر مي نمايد.

در اين گستردگي، شرق مازندران با تنوع تاريخي و زيستي خود از جايگاه ويژه اي برخوردار است. همسايگي با كوير در استان سمنان و همجواري با چشم انداز دشت استان گلستان علاوه بر قرابت فرهنگي و اقتصادي، مركز زيستي يكي از تالاب هاي مطرح در جهان است. تالاب ميانكاله كه در فصولي از سال میهمان پذير پرندگان مهاجر بخشي از جهان شده است و دريايي كه مرواريد سياه خاويار را در دل خويش به بار مي نشاند.

ذخيره گاه زيست كره ميانكاله به عنوان يكي از مهمترين مخازن نگهداري و حفظ ژن هاي فلوروفن در بيوسفر از اهميت جهاني برخوردار است و متاسفانه ناله ي احتضار آن را در تغيير كاربري و دست اندازي هاي كودكانه و آلودگي هاي شديد زيست محيطي، مي شنويم.

از غار هوتو و كمربند كه نشانه ي حضور انسان متفكر دوره نئاندرتال در بهشهر تا بناهاي متعدد دوره ي صفوي تا بقعه ميركمال الدين و میرجمال الدين، گورستان سفيدجاه(سفيدچاه)، قلعه پلنگان و خانه هاي قاجاری در يانه سر و سرخ گريوه در منطقه ي وسيع هزارجريب و روستای گرجي محله و حسينيه هاي فرحي و شيخ علي زاده در رستمكلا، که هر یک با معماري خاص خود مي تواند هر گردشگري را با عظمت و مهارت استادكاران گمنام منطقه آشنا سازد.

اماكن ديني و امام زاده ها به عنوان نقاطي كه زائران را به خود جلب مي نمايد و حلقه ي ارتباطي ميان خلق و خالق مي شوند، در اين ناحيه فراوان است. از نگاه مواهب طبيعي و اكوتوريسم علاوه بر نشانه هاي موجود در اماكن تاريخي و دريا، بايد از آبشارها و چشمه سارهاي فراواني ياد كرد كه از لابلاي سنگ ها و ارتفاعات طبيعي منطقه جاري مي شوند و زندگي را طراوت مي بخشند. آبشارهاي زنگت، سنگ نو، اسپه او و چشمه هاي آب معدني قرمرض، كوسان، پاسند، جزي و دهها چشمه ي زلالي كه در جاي جاي منطقه رويش مي كنند و هر تازه واردي را به زلالي طبيعت ميهمان مي كنند. از صنايع دستي منطقه علاوه بر ابزار آلات چوبي مي توان از جاجيم ويژه منطقه در روستاي متكازين و نمد كوا و كرچال زنان گمنامي ياد كرد كه با بافت گليمچه، سفره، رختخواب پيچ، چادرشب، لنگ، پادري، خورجين و پارچه هاي پشمي، صنايع دستي اين سرزمين را پاس مي دارند و در صورت عدم حمايت از اين صنعتگران بي ادعا، هنر بومي منطقه به مرگي ابدي فرو مي روند.

 اين همه تنها نشانه هايي از موجوديت و هويت سرزمين ماست كه مي تواند هر گردشگري را به خود دعوت نمايد و در كنار مواهب طبيعي، دست افزارهاي بشري خود را يادگار خانه هاي مردماني در هر گوشه ي جهان نمايد. فارغ از اماكن دور از دسترس و ويژه اي كه مسافران و گردشگران حرفه اي را به شوق ديدار از جاذبه هاي مختلف و خاص در منطقه، به سوي خود مي خواند، استان مازندران مسير عبور گاه اجباري مسافران و گردشگراني ست كه به شوق زيارت امام هشتم و گاه جهت استفاده از دريا، ميهمان سرزمين ما مي شوند و در سايه سار درختي و كنار چشمه ساري، با طبيعت پيوندي يگانه برقرار مي نمايند.

 نقش تبليغات و معرفي جاذبه هاي موجود و ايجاد شرايط اقامتي در جلب و جذب گردشگر، بر هيچ كس پوشيده نيست و بايد علاوه بر تلاش هاي انجام شده، در جهت ايجاد تسهيلات ضروري اقدامي جدي نمود. در همين راستا مواردي از موانع موجود در گردشگري منطقه ي شرق مازندران را با كلياتي قابل تجزيه و فارغ از بررسي موشكافانه برمي شماريم. - راه به عنوان اولين و بديهي ترين مسير رسيدن به مقصد، متاسفانه از استانداردهاي لازم برخوردار نبوده و عرض كم جاده، رانش زمين در بخش كوهستاني، نبود علائم راهنمايي در برخي از مسيرها عاملي جهت ايجاد تصادف و وحشت خواهد بود و گردشگر هرگز نخواهد توانست با تكيه بر احتمالات، به مناطق ناآشنا سفر نمايد.

رشد گردشگري در جهان همراه با توسعه ي شبكه حمل و نقل بوده و بدون آن رشد نخواهد كرد. - نبود مراكز مستمر اطلاع رساني و آگاهي بخشي از امكانات موجود در اماكن تاريخي- طبيعي، گردشگر را از حضور در اين اماكن منصرف خواهد نمود. - فاصله ي زياد شهرها و دريا با توجه به كمبود شديد ساحل و مسدود بودن منطقه ميانكاله و حضور نيروگاه و بندر اميرآباد در بخش ساحلي، از حضور گردشگران به دريا كاسته است و قابل قياس با بخش غربي مازندران نيست.

 براساس گزارشي سازمان حفاظت محيط زيست از ‌١٧ نقطه‌ي دريا نمونه برداري كرده است كه متاسفانه هيچ يك از اين نقاط قابل شنا كردن نبوده است. تخليه ي پس آبهاي صنعتي به رودخانه ها و آلودگي محيط زيست علاوه بر مرگ و مير ماهيان موجب گريز گردشگر از منطقه نيز خواهد شد. - گردشگران در مناطق معروف و مطرح منطقه به علت نبود اطلاع رساني از پيشينه و تاريخ مكان حضور خـود بي بـهره بوده و تنها بازديد كننده اي عادي محسوب مي شوند.

بديهي ست كه معرفي امـاكن خاص مي تواند، پيشينه و عظمت آن را در جلب و جذب گردشگر دوچندان نمايد و با توضيح تخصصي و مدون مي توان از گزارشات غيركارشناسانه و گاه متناقض جلوگيري كرد.

 - نبود کنترل و حفاظت شایسته در برخي از مناطق تاريخي

- طبيعي و عدم نظارت مستقيم موجب آسيب رساني جدي به آثار تاريخي و امكانات موجود خواهد شد.

 - عدم برنامه ريزي و كمبود امكانات اوليه، برخوردهاي سليقه اي، كمبود متخصصين واجد شرايط و يكسويه نگري در مديريت اماكن تاريخي

- طبيعي منطقه نه تنها موجب جلب گردشگر نخواهد شد بلكه علاوه بر نبود امكانات در قياس با اماكن همجوار جديدالتاسيس، موجب گريز گردشگر و تقويت تجمع در نقطه ي ديگر مي گردد و سرمايه هاي تاریخی،معنوي، طبیعی و مادي را از دست خواهد داد.

- فراواني كشفيات باستان شناسي و اسناد تاريخي و هنرهاي دستي و سنتي از مهم ترين بهانه براي داشتن نمايشگاهي دائمي و موزه اي منطقه اي محسوب مي شود.

 شرق مازندران توان آن را دارد تا تنها با تكيه بر آثار كهن خود، بي نياز از ديگر مناطق، موزه اي سرشار از دست افزارهاي بشري سرزمين خود را داشته باشد. نبود موزه، خلايي فرهنگي و تاريخي در شناخت سرزمين ماست.

- با سرانجام يافتن كيفي مسائل مبتلابه گردشگري مي توان به دغدغه ي بزرگ جامعه ي ما –مشكل بيكاري- رسيدگي كرد. مطابق استانداردهاي جهاني، ورود هر 6 گردشگر خارجي، موجب ایجاد يك شغل و در كنار هر شغل مستقيم، 1/2 درصد شغل غيرمستقيم نيز ايجاد مي شود. پيش بيني مي شود كه تا سال 2010 ميلادي، گردشگري موجب اشتغال 43 درصد از جمعيت جهان شود و اميدواريم ما هم سهمي در اين فرايند پردغدغه داشته باشيم.

- استان مازندران مي تواند با معرفي متخصصانه ي اماكن تاريخي- طبيعي و ايجاد بستر مناسب براي حضور گردشگر، با استان هاي اصفهان، فارس و دیگر مناطق گردشگرپذیر به رقابت برخيزد و يك گردشگر حرفه اي بايد آگاه شود که بخشي از هويت صفويان در شرق مازندران خانه دارد.

 - حضور بخشي از آثار طبيعي، تاريخي و ديني در شهرها، ضرورت برنامه ريزي شهري را دوچندان مي كند. گردشگر مشتاق مي خواهد در اين ديدار با محيطي پاك، غيرآلوده و جذاب مواجه شود. با آنكه در بروشورهاي چاپ شده جهت جلب گردشگر با اسامي اماكن فرواني روبرو هستيم، متاسفانه شهرداري ها شرايط حضـور را آسان ننموده و متاسفانه گردشگر با زباله ها، حيوانات جونده، خيابان هاي پر چاله، پياده روهاي خاك آلوده و نامتجانس و بازارهايي غيربهداشتي و غيرجذاب، نمي تواند خود را به اقامتي در حداقل زمان راضي نمايد.

- حمايت از بخش خصوصي، ايجاد تسهيلات و نگرش به استعدادهای بومي در حفظ و ايجاد بافت هاي سنتي و عرضه ي صنايع بومي بخش ديگري از نياز منطقه محسوب مي شود و استفاده از پتانسيل موجود و حمايت از تشكل هاي غيردولتي مي تواند بخش عظيمي از نيروي جوان و كارآمد را به ميدان اشتغال وارد نمايد.

 - سهم شهرستان بهشهر در جلب و جذب گردشگر در شرایط موجود، بسیار نامطلوب و نگران کننده می باشد. شناخته شده ترین و آشناترین مکان های قابل رویت و در دسترس برای گردشگر و مسافر عبوری در شرق مازندران، تابلوی سایت موزه گوهرتپه، تابلوی روستای نمونه ی گردشگری آسیابسر، تابلوی غار هوتو، چشم انداز کاخ صفی آباد، تابلوی پارک ملت، تابلوی کاخ چشمه عمارت و جاده ی بدون تابلوی عباس آباد است و تا ابتدای تابلوی ورودی استان گلستان نشانه ای دیگر دیده نمی شود. اگر گردشگری نام غار کمیشان را شنیده باشد، در مسیر جاده با هیچ تابلویی برخورد نخواهد کرد و در چند قدمی خود از دیدار این غار محروم می شود.

 سایت موزه گوهرتپه به علت حضور اجساد و آثار مکشوفه در محوطه ی تاریخی، بازدید کننده ی فراوانی دارد و بجز بروشورهای چاپ شده، نگهبانان این محوطه هم می توانند اشیای مزبور را به مشتاقان معرفی نمایند و بخت خوبی در خدمت به گردشگران دارد. اگر انتخاب آسیابسر به عنوان روستای نمونه ی گردشگری، مقبره ی امرای بابلکانی باشد، بجز تماشای بیرونی بنا، نشانه ی آشکار دیگری وجود ندارد. غار هوتو و کمربند با تمام شهرتش در جامعه ی جهانی باستان شناسی، رها شده است و علاوه بر حفاری های غیرمجاز و حضور معتادین، هیچ فردی جهت معرفی مکان حضور نداشته و حتی تابلویی جهت توضیح نصب نشده است. کاخ صفی آباد تنها می تواند چشم انداز گردشگران شود و در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نمی باشد.

 در داخل پارک ملت تنها یک تابلوی فلزی جهت معرفی وجود دارد که توضیحات آن نادرست است. در کاخ چشمه عمارت، ساختمانی محصور در میان داربست وجود دارد که سالها نیمه کاره رها شده است و تنها پیرمرد نگهبان آن بی ادعای کارشناسانه، باورهای عامیانه از این کاخ و قصه های شاه عباس را بازمی گوید. جهت حضور در عباس آباد باید از منطقه ای عبور نمود که چشم اندازش، دود و بوی کوه زباله ی شهر است و میزبان خجالت می کشد که میهمان چه تصوری از شهر، شهروند و مدیریت شهری خواهد داشت.

عباس آباد تنها در روز قابل دیدار است و در هنگام شب، دارای جاده ای بدون روشنایی است و استخر هم در تاریکی قرار دارد. تلنبار زباله در نزدیکی برج آجری و راه اصلی، مشمئز کننده است. استفاده از تنها سرویس بهداشتی محوطه، نیازمند پرداخت مبلغی (احتمالا جهت نظافت) می باشد. مسیرهای عبور پر از چاله بوده و اطراف دستشویی های نوساز آن پر از مواد غذایی گندیده و آبهای آلوده ای است که در سطح زمین مانده و یا به سوی استخر صفوی جریان دارد. در محوطه ی تاریخی آن، کسی جهت پاسخ به گردشگران و توضیح آثار، وجود ندارد و هیچ بروشوری تاکنون توضیح نشده است. هر کس می تواند با وسیله ی نقلیه از سد عبور نماید و هیچ مسئولی نگران شکستن آن نیست.

با ترک و نشت شدیدی که ایجاد شده، تخریب آن دور از انتظار نخواهد بود. می توان حضور کامیون هایی را نظاره کرد که با عبور از جاده جدیدالتاسیس جنگلی، درختان بریده شده را از منطقه خارج می نمایند و بر وسعت محوطه های بدون درخت می افزایند و با چندین تن وزن از روی دیواره ی سد می گذرند. گویا شاه صفوی مجوز عبور با کامیون ده تن را در چهارصد سال پیش صادر کرده بود که مسئولین میراث فرهنگی واکنشی نشان نمی دهند. گردشگر در هنگام شب نمی تواند از این مکان استفاده نماید چرا که نه استخر قابل رویت است و نه تصوری از محوطه ی تاریخی قابل ارائه می باشد و نه مکانی جهت خوابیدن یافت می شود. با شرایط موجود هیچ گردشگری نمی داند که شهرستان بهشهر با بیش از چهارصد اثر، شامل غارها، قلاع، محوطه های باستانی، گورستان های تاریخی، بقاع و امام زاده های فراوان، چشمه ها و آبشاران بی بدیل از متنوع ترین مظاهر طبیعی و تاریخی برخوردار است.

 شهرستانی که نیازمند دقت و توجه ویژه ی مهندس رحیم مشایی، ریاست محترم سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، مسئولین استان و شهرستان می باشد و باید با انتخاب مدیریتی دلسوز و متخصص در سه حوزه ی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، توان بالقوه منطقه را به فعلیت رساند. بر اساس نظرسنجی های موجود باید گفت که اقتصاد حاصل از گردشگری در سال جاری شرایط نامطلوبی داشته است.

 به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی _ گردشگری، وضعيت نامشخص بنزين و در كنار آن عدم فرهنگ‌سازي براي سفرهاي گروهي باعث شده تعداد گردشگر در استان مازندران بيش از 80 درصد كاهش يابد. همچنین این کاهش می تواند باعث از دست دادن درآمد سرمایه گذاران واحدهای خدماتی و حتی ورشکستگی کسانی شود که تنها در فصل تابستان شرایط جلب مشتری را دارا می باشند. اگر شرایط موجود، آسیب شناسی و اقدام لازم توسط کسانی که خود را مسئول شهری و متولی فرهنگی می دانند، به انجام نرسد، نسل آینده محق خواهد بود تا ما را مورد عتاب و لعن قرار دهد. بسیاری از مواد فرهنگی ما توسط غیرکارشناسان مدعی در حال استحاله می باشد و این آثار تاریخی به کره زمین تعلق دارد و ما موظف به مراقبت و دقت در حفظ مظاهر فرهنگی هستیم. اميد داريم تا با ایجاد مدیریتی متخصص و توانمند در بخش باستانشناسی، تاریخ و فرهنگ، شهري سالم و شايسته، منطقه اي پرطراوت و استاني مهمان پذير داشته باشيم تا ايران كهنسال ما بتواند جهان را بر سفره ي انديشه، فرهنگ، تاريخ و تمدن خود بنشاند و آن را از سرچشمه هاي زلال خود سیراب کند.

انجمن دوستداران میراث فرهنگی هوتو - (hotongo@yahoo.com)