مازندنومه، دکتر شادمهر میردار، استاد فیزیولوژی ورزشی دانشگاه مازندران: تاثیر ویروس کرونا یا کووید-19  شدید و دور از انتظار بود. واکنش به این پاندمی به کنش دقیق همه  گروه‌های جامعه از جمله  مدیران ذی‌ربط و سیاست‌گذاران بخش ورزشی و به طور ویژه ستاد ملی مقابله با کرونای ورزش کشور نیازمند است.

آسیب‌پذیری و یا غلبه بر این ویروس به چگونگی واکنش بین ویروس و سیستم ایمنی میزبان بستگی دارد. سن، جنسیت، ژنتیک، وضعیت جسمانی، سیستم فیزیولوژیک، تنظیم ایمنی عصبی و تغذیه از ویژگی‌های ایمنی فرد میزبان است.

 نوع ویروس، جهش، بار ویروسی و مدت زنده ماندن ویروس در بدن میزبان از ویژگی‌های ویروس در شرایط بیولوژیک است که در نهایت تعاملات این دو منجربه بهبود یا مرگ فرد خواهد شد.

 از آنجا که کرونا‌ویروس به سرعت از یک فرد به فرد دیگر منتقل می‌شود، فاصله گرفتن و انزوای اجتماعی لازمه رعایت پروتکل بهداشتی در مواجهه با گسترش ویروس است، اما در مقابل،در وضعیت ویروسی محیط، بی‌تحرکی و صرفا در منزل ماندن بدون فعالیت بدنی با شدت مناسب، اضافه وزن را به همراه خواهد داشت که منجربه پاسخ بیان ژن معیوب سیستم ایمنی ذاتی خواهد شد.

 نقص سیستم ایمنی بر شدت عفونت ویروسی و مدت ماندگاری آن در بدن اثر مستقیم دارد.

* افزایش آمار بی‌تحرکی و اضافه وزن

به گزارش معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت کشور، با توجه به اینکه حدود 25 درصد( 18 میلیون نفر)  جمعیت کشور به چاقی و اضافه وزن مبتلا شده اند، بسیار نگران کننده است.

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیماری‌های غیرواگیر از جمله اولویت‌های بهداشتی برای مراقبت از بدن در برابر این ویروس هستند. در واقع هر عاملی که شانس زنده‌ماندن و پییشرفت ویروس را در بدن بالا ببرد در رده‌ی عوامل خطرناک محسوب می‌شود.

در این میان، چاقی و اضافه وزن، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی تنفسی که همگی ریشه در الگوی نامناسب زندگی دارند از مهم‌ترین اولویت‌های حمایتی است.

*مازندران در راس چاقی

 اطلاعات به‌دست آمده نشان می‌دهد استان مازندران دارای بالاترین میزان توده بدنی و از فربه‌ترین استان‌های کشور است، به نحوی که 70 درصد جمعیت استان اضافه وزن دارند و بابل سومین شهر چاق کشور است.

گزارش ها حاکی است استان‌های مازندران با ۳۲.۶ درصد، اردبیل ۲۹.۸ درصد و سمنان با ۲۹.۴ درصد دارای بالاترین میزان شیوع چاقی هستند و افراد دارای اضافه وزن بنا به دلایل زیر زمینه بیشتری برای درگیری با ویروس کرونا دارند:

1.    ویروس و عفونت در بدن افراد چاق مدت طولانی‌تری دوام می‌آورد و شانس گسترش و انتشار ویروس را بالا می برد.
2.    تاخیر در پاسخ ایمنی فرصت تکثیر RNA ویروس کرونا را در افراد چاق بیشتر می‌کند ، لنفوسیت‌های کمتری در بدن افراد چاق دیده می‌شود و در نتیجه افراد با اضافه وزن، پاسخ آنتی بادی کمتری نسبت به سایر افراد با شاخص توده بدنی نرمال بروز می‌دهند.

*تمرینات ورزشی منظم مهم‌ترین عامل تقویت سیستم ایمنی و مهار بیماری های غیر واگیر

امروزه اتفاق نظر در مورد تاثیر عمیق ورزش بر سیستم ایمنی امری کاملا بدیهی است. از این رو منع انجام تمرینات ورزشی با تعطیلی مراکز ورزشی سوق دادن جامعه به سوی بیماری های غیرواگیر و تشدید پیامدهای آن با فراهم کردن محیطی مناسب برای ابتلا به کوید-19  است.

خطر ابتلا به  نوع شدید این بیماری یا مرگ و میر بر اثر عارضه های بیماری های غیرواگیر به شدت افزایش می‌یابد. در حالی که ورزش‌ همگانی و فعالیت بدنی روزانه با شدت متوسط پاسخ واکسیناسیون بدن را بهبود می‌بخشد.

 مطالعات متعدد گزارش کردند فعالیت بدنی با شدت متوسط و روزمره می‌تواند فرآیندهای التهابی را که در اثر بیماری‌های چون قلبی عروقی،تنفسی، دیابت، اختلالات شناختی، ایدز، سرطان و از همه مهم تر چاقی تولید می‌شود، کاهش ‌دهد.

*بررسی رویکرد کشورهای مختلف برای از سرگیری فعالیت های ورزشی و تفریحی در شرایط ویروس کووید -19   

کشورهای مختلف با تشکیل کارگروه های علمی و تخصصی راهکار مناسب را ارائه و پیشنهاد کردند. در ایران به نظر می‌رسد همه تصمیم ها به وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی واگذار شد تا در مورد آن تصمیم بگیرد. تصمیمی که با اصول اعلام شده برای اتخاذ این تصمیم پر از تناقض و استانداردهای دوگانه و ناکارآمد و آمیخته‌ای از آزمون و خطا است.

بررسی ها در کشورهای مختلف حاکی از تدوین راهبردهای متنوع و گسترده جهت حفظ سلامت و ادامه زندگی است. در نتیجه یک پلان ایمنی  برای بازگشت به تمرینات و مسابقات ورزشی  از طریق ستاد مقابله با کرونا در شرایط کووید -19تعریف شده است.

آنچه که در این بخش مورد توجه قرار گرفته است لزوم هماهنگی بین واحدهای ذی‌ربط جهت بازگشت به میادین ورزشی با رعایت مرحله بندی از سرگیری تمرینات ورزشی و مسابقات است.

در حالی که گزارش شده است بیماری های عفونی در مراسم مذهبی مانند حج و یا فستیوال های موسیقی زیاد است، شواهد قوی از افزایش بیماری های عفونی در خلال رقابت های ورزشی جهانی و المپیک گزارش نشده است.

 در بازهای المپیک 2016 ریودوژانیروی برزیل با11274 ورزشکار از 207 کشور تنها 613 نفر بیماری گزارش شد که 56 درصد آن افراد بیمار عفونی با علائم  مجاری تنفسی (47 درصد) و گوارشی(21 درصد) بودند. یا در المپیک زمستانی 2018 در پیونگ چانگ کره جنوبی که بیشترین تعداد ورزشکار با 2029 وزشکار از 92 کشور حضور داشتند، بیشترین بیماری مجاری تنفسی فوقانی از 1402 نفر (5/85 درصد) مراجعه کننده 107 نفر بودند. 42 نفر از تیم 112 نفره فنلاند دارای علایم سرماخوردگی، 30 نفر دارای علایم عفونت مجاری تنفسی فوقانی با 9 ویروس تنفسی متفاوت بودند.

کرونا ویروس انسانی 11 مورد  مشاهده شد که با آنفولانزای نوع B  همراه بود که به سرعت این عفونت ویروسی در اعضای تیم منتشر شد. اما آنچه که روشن است این است که 46 درصد انتقال این بیماری از طریق مسافرت و جابه جایی در حین سفر انجام گرفت.

 از سوی دیگر با توجه به برگزاری المپیک تابستانی2021 لزوم آماده سازی ورزشکاران رشته‌های مختلف بسیار ضروری است.

28 آوریل 2020 رییس کمیته ملی المپیک ، بازیهای المپیک 2020 را لغو کرد. پیش از این تنها جنگ جهانی از جمله جنگ جهانی دوم سبب لغو بازی های المپیک تابستانی 1940 توکیو شد. اما اکنون برای اولین بار در تاریخ 124ساله بازی های المپیک،که این بازی ها به دلیل ملاحظات پزشکی به تعویق افتاده است، کمیته بین المللی المپیک و پاراالمپیک مصمم به برگزاری آن در سال 2021  با تضمین سلامت ورزشکاران و نیز سایر افراد است.

در کشور ژاپن بر اساس اطلاعات جمع آوری شده، اجازه برگشت به ورزش با گام های تدریجی ارائه شد. در کشور کانادا مرکز آمادگی جسمانی  و تمرینات ورزشی پروتکل بازگشت به اماکن ورزشی و تفریحی را برای نحوه استقرار و چیدمان تجهیزات، کلاس های گروهی، تمرینات انفرادی، صخره نوردی، سونا و ... طراحی و اجرا کرد.  

کشور فرانسه دستورالعملی تحت عنوان "بازگشت مرحله ای دقیق به تمرین" را برای ورزش های تیمی و تماسی ارائه کرد. بر این اساس تمرینات انفرادی مجاز بوده و بازگشت به تمرینات ورزشی برای رشته های ورزشی مختلف مانند فوتبال، بسکتبال، راگبی و ورزش های برخوردی مجاز شناخته شده است. از این رو بازگشت به ورزش برای کلیه ورزشکاران آماتور و حرفه ای  به تمرینات ورزشی توصیه شده است.

سازماندهی ورزش در کشور استرالیا در دوران کرونا  با تدوین نقشه راه برای بازگشت ایمن به ورزش در کلیه سطوح انجام شده است.

 نکته بسیار مهم در این نقشه راه، اشاره به تعهد و مسوولیت دولت استرالیا در قبال سلامت شهروندان با بازگشایی فعالیت های ورزشی در هرمنطقه و در هر دو سطح ورزشی حرفه ای و عمومی است.

بر این اساس بازگشت به ورزش برای سازمان های ورزشی ملی، سازمان های ورزشی افراد معلول و کم‌توان جسمی، سازمان ها و مراکز ایالتی، تمرینات ورزشی و مسابقات ورزشی در سطوح انجمن ها و باشگاه‌های محلی  و  منطقه ای مورد تاکید وتوصیه قرار گرفته است.

 برای این منظور دولت استرالیا چارچوب مشخصی را برای بازگشایی اماکن ورزشی و تفریحی با استفاده آسان و گام به گام چک لیست برای ساماندهی به منظور پیگیری پلان بازگشایی فعالیت های ورزشی ارائه کرده است.

در استرالیا برای بازگشت به ورزش چهار عنصر مورد توجه قرار گرفته است:

1.    طرح و برنامه: استفاده از طرح و برنامه ها، فرآیند ها و سیستم ها برای اداره شایسته و نیازهای تندرستی و آماده کردن محیط ورزشی ایمن
2.    آماده سازی: تضمین ایمنی اماکن  مانند ثبت وضعیت شرکت کنند گان، بهداشت ورزشی  کارکنان سالن های تمرین و محدود کردن تجهیزات مشترک تا حد ممکن
3.    پاسخگویی: آمادگی برای مدیریت شیوع کووید- 19  
4.    ریکاوری: توجه به پروتکل ها برای اعتماد سازی عمومی خوب و تندرستی شهروندان
         
طرح زندگی با کرونا در جمهوری ایرلند با هدف مدیریت کووید-19 با شعار "مصون بمانید"، برای بازگشایی اماکن ورزشی ارائه شد. بر اساس این طرح،  ورزش به دوبخش حمایت از بازگشت افراد و کنترل کامل محیط های کنترل نشده راهبردهای مدیریت ورزش کرونا مشخص شد.

در حقیقت حفظ سطح فعالیت افراد موجب حمایت از زندگی آنها در برابر بیماری و بازگشت به ورزش به عنوان بخشی از قطع زنجیره انتقال کرونا تعریف شده است.

 در واقع مشاغل و رشته های مختلف ورزشی در پنج سطح تعریف شده اند که در سطح چهار یا پنج  برخی محدودیت‌ها، فقط با توجه به ویژگی و ماهیت آن برنامه تعریف شده است و نه اینکه مشاغل سیاه و سفید تعریف شوند.

در آمریکا دستورالعمل پیشنهادی برای بازگشت به ورزش در سه مرحله و فاز اجرایی بر اساس سطح خطر ارائه شده است.

مرحله یک: تمرینات انفرادی- کمترین خطر، مرحله دو تمرینات گروهی - خطر متوسط و مرحله سوم مسابقات ورزشی -بالاترین خطر. بدیهی است این مسیر بازگشایی از مرحله یک به سه به صورت تدریجی است اما در  کشور ما این روند کاملا  وارونه است.

در سوئد انجام تمرینات و مسابقات و بازگشایی اماکن ورزشی در کلیه رده های سنی آزاد اعلام شده است.  و در یک تصمیم بزرگ رشته های فوتبال، هاکی روی یخ، بسکتبال، هندبال و دیگر ورزش های داخل سالن بازگشایی شده است.

 در سنگاپور فاز دوم بازگشت به ورزش و فعالیت بدنی، همه فعالیت ها تمرینات ورزشی انفرادی و گروهی  و ورزش های تماسی تحت شرایط  اعلام شده،  مجاز اعلام شد.

 در انگلستان باوجود محدودیت های اعمال شده در ماه نوامبر، خارج شدن از منزل برای اجرای تمرینات ورزشی بلامانع و انجام بیشتر تمرینات ورزشی در گروه های مختلف مجاز اعلام شده است.

در انگلیس کاهش ساعت فعالیت مشاغل پرخطر و نیز رعایت فاصله اجتماعی به مورد اجرا گذاشته شده است. در صورتی که در ایران مشاغل پرخطر به فعالیت خود ادامه می دهند اما سایر مشاغل تعطیل شده‌اند.

در ایرلند شمالی بازگشایی کلیه رشته های ورزشی مجاز شمره شده است. سازمان بهداشت جهانی از همین رو پیشنهاد های خود را برای ساماندهی فعالیت های ورزشی  و بازگشایی اماکن ورزشی در شرایط پاندمی کووید-19 در چند سر فصل شامل قبل و حین فعالیت ورزشی ارائه کرده است.

مجله پزشکی ورزشی بریتیش در شماره اخیر خود می نویسد: در فقدان واکسن اثر بخش  و درمان، ارتباط بین میزان ایمنی یا مهرو موم کردن نسبی محیط و بازگشایی اماکن ورزشی، لزوم داشتن یک طرح سلامت در کلیه مواقع با رعایت چهار نکته زیر ضروری است:

1.    رعایت گروه بندی و سطح بندی فعالیت های ورزشی افراد در معرض ویروس در سه سطح (بیشترین، در حد متوسط و کمترین سطح)
2.    حفظ پروتکل فاصله اجتماعی
3.    ضرورت استفاده از تجهیزات حفاظتی شخصی
4.    مانیتور و کنترل شرایط مکانی

*جای خالی اصول علمی مبارزه با کرونا ویروس (کووید -19) برای از سر گیری فعالیت های ورزشی و تفریحی

بررسی رویکرد کشورهای مختلف با توجه به بخشی از آنچه که گزارش شد، حاکی است که توجه به سلامت ورزشی از اولویت و هزینه به مراتب کمتر و در عین حال کارآمدتر برخوردار است. در این زمینه سازمان بهداشت جهانی و کشورهای پیشرو در قالب راهبردهای علمی و اختصاصی، ملاحظات و توصیه های لازم را به فدراسیون ها و سازمان های ورزشی در شرایط کووید-19 به  تفصیل بیان کرده اند.

برای این منظور تعیین چک لیست و لزوم رعایت ملاحظات ایمنی کنترلی به منظور بازگشایی مراکز ورزشی تحت شرایط ایمنی طرح کووید-19  امری ضروری پیشنهاد شده است. بازگشایی استخرهای شنا حتی در مجمتع های مسکونی، رعایت فاصله فیزیکی 5/1 متری در دستورالعمل های  تعیین شده بازگشت به ورزش و تمرین، اجازه حضور تماشاگران در سالن های ورزشی با رعایت فاصله دو متر مربع و در صورت بلیت فروشی فاصله 100 سانتی متر برای هر صندلی،  و در صورت نبود امکان رعایت فاصله دو متر مربع، و صندلی ثابت؛ لزوم استفاده از ماسک  به ویژه برای استفاده از بوفه، سرویس های بهداشتی ضروری گزارش شده است. بنابراین بازگشایی مراکز و باشگاه های ورزشی تحت پروتکل ایمنی کوید-19 بلا مانع اعلام شده است.

تعطیلی فعالیت های ورزشی و منع ورزشکاران از انجام تمرینات روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه، به منزله از دست دادن آمادگی های جسمانی و روانی است. اتخاذ چنین رویکردی برای بستن اماکن ورزشی و ایجاد فشار به ورزشکاران برای ماندن در خانه راه حل مناسبی برای مقابله با این ویروس نیست.

 این شیوه برخورد موجب افزایش احساس ترس و نبود اطمینان،آشفتگی و سردرگمی، درماندگی و ناکامی و دشوار شدن تثبیت هدف چینی اختصاصی نه تنها برای ورزشکاران نخبه و حرفه ای بلکه برای سایر افراد جامعه با هدف تندرستی ورزشی می شود.

 از سوی دیگر محدودیت ایجاد شده سبب می شود تا با فرصت ترک خانه و امکان اجازه فعالیت، شدت تمرینات با کوتاه‌تر شدن زمان افزایش یافته و در نتیجه احتمال آسیب دیدگی بالا می رود.

 محدود شدن تعامل بین اعضای تیم، مربیان و سایر افراد جامعه، موجب تشدید اضطراب ورزشکاران می شود. این تهدید نه تنها برای وررزشکاران حرفه ای ، بلکه برای مربیان و نیز سایر افراد جامعه نیز  وجود دارد.

*مسایل کلیدی  

عامل کلیدی هر رویداد ورزشی برای سازمان بهداشت جهانی کووید-19 در اجتماعات  ورزشی، ابزارهای  ارزیابی  است. بر این اساس لازم است سه  محور ملاحظه کلیدی ، توضیحات  و عوامل خطرزا و چک لیست  نظارتی  و کنترل در شش دسته بندی مورد توجه قرار گیرد.

 این  دسته‌بندی شامل تعریف فعالیت‌های ورزشی کم‌خطر و پرخطر، تعیین فضاهای استاندارد، اماکن، تسهیلات، وضعیت دموگرافی (سن و سلامت)،  تماس و ارتباط های خطرزا مورد توجه قرار گرفته و در ادامه توصیه های  لازم به برگزارکنندگان فعالیت های ورزشی  ارائه شود.

اما مهم ترین مشکل در نظام تصمیم‌گیری فقدان دانش تخصصی مورد نیاز در شرایط مهم وحیاتی و اطلاعات جامع در تصمیم‌گیری هاست. به عبارت دیگر داده‌های علمی در تصمیم گیری ها دخیل نیست. به عنوان مثال ملاک تصمیم‌گیری برای قراردادن مشاغل در گروه های چهارگانه  متر و مقیاس عینی و علمی ندارد. زیرا مبنای این تصمیم نه میزان انتشار و استعداد ابتلای آن مکان به ویروس کووید-19 و نه  اهمیت آن در سلامت جامعه است.

  بر اساس گزارش‌های علمی شاخص ابتلا و گسترش ویروس تحت تاثیر نوع فعالیت شغلی، فضا، مدت زمان فعالیت و خصوصیات دموگرافی است و بر اساس این دسته بندی 16 گروه شغلی که بیشترین میزان شیوع ویروس را در جامعه دارند کماکان به انتشار ویروس می پردازند، اما تاوان آن را گروه های شغلی می پردازند که کمترین نقش را دارند. با این وجود هیچگونه راهبرد مشخصی از سوی متولیان سلامت و ورزش کشور در این زمینه ارائه نشده است.

اصرار بر شعار «بمان در خانه» نشانه فقدان راهبرد علمی برای توجه به سلامت جسمی و روانی جامعه است. از این رو پیشنهاد می شود تا با تشکیل کار گروه علمی با مروری بر نتایج گزارش های علمی در نشریات علمی معتبر جهانی، دستورالعمل های اختصاصی سازمان بهداشت جهانی و بهره گیری از راهبردهای اتخاذ شده از سوی کشورهای مختلف، نسبت به اتخاذ هر چند دیر هنگام راهبردهای علمی سامان دهی ورزش حرفه ای و همگانی و سلامت مردم و  نیز پیش گیری از پیامدهای کم تحرکی  اقدامی عاجل صورت گیرد.