مازندنومه، کلثوم فلاحی: حبیب برجیان شامگاه شنبه در نشست «مستندسازی زبان‌های محلی» در شهر کتاب ساری اظهار کرد: در یک پروژه نخستین مسئله‌ای که مطرح می‌شود پرسشی است که پژوهشگر به آن سوال، پاسخ می‌دهد.

وی افزود: در پژوهشی که درباره زبان مردم جنوب دریای خزر انجام دادم در مازندران از چالوس که به سمت غرب عبور می‌کنیم، زبان مازندرانی تغییر پیدا می‌کند و در آن میانه، لهجه تنکابنی وجود دارد و بعد در گیلان به لهجه لاهیجان می‌رسیم و این یک پیوستار است که نمی‌توان آنها را از هم جدا کرد.

ایران‌شناس و پژوهشگر ارشد دانشگاه کلمبیا با بیان اینکه زبان این خطه، یک مجموعه واحد و پیوسته است که نام آنها را «کاسپین» گذاشته‌ام، گفت: مردم این مناطق که گیلک هستند و نام زبان خود را گیلکی گذاشته‌اند که اشتباه هم نیست اما در فارسی نمی‌توان از واژه گیلک استفاده کرد و نام کاسپین را می‌توان به کار برد.

نویسنده کتاب «زبان‌های ایرانی» با اشاره به اینکه زبان‌شناسی در مازندران را از دهستان «اسفیورد شوراب» آغاز کردم، تصریح کرد: دامنه پژوهش درباره زبان، بی‌نهایت است و کسی نمی‌تواند ادعا کند همه موارد مرتبط با یک زبان را گردآوری کرده است.

برجیان با بیان اینکه «مصوت خنثی» در زبان مازندرانی وجود دارد، ادامه داد: گردآوری اگر ناظر بر دستور زبان باشد اکنون دستور زبان مازندرانی را می‌دانیم و اینکه زبان مازندرانی، زمان ماضی نقلی ندارد.

وی خاطرنشان کرد: اینها وقتی درست به دست می‌آید که متن جمع‌آوری شده داریم چرا که آنچه از گویش به دست می‌آید قابل استفاده نیست، اینها باید در گفتار طبیعی، بیان شده و از آن دستور زبان استخراج شود، این نکته هم قابل توجه است که از شعر نمی‌توان به عنوان متن برای زبان‌شناسی استفاده کرد.

فرهنگ بومی قوی، نقطه متمایز مازندران با سایر استان‌ها

این پژوهشگر با اشاره به اینکه منطقه جنوب خزر از فولکلور قوی نسبت به دیگر نقاط ایران، برخوردار است، اظهار کرد: ما چنین چیزی را در فلات ایران، نمی‌بینیم، مردم مازندران آواز امیری و کتولی دارند در حالی که در فلات ایران اگر آوازی دارند در دستگاه‌های ایرانی است.

ایران‌شناس و پژوهشگر ارشد دانشگاه کلمبیا افزود: در روستاهای مازندران می‌توان گفت اغلب اهالی، صدها کتولی و امیری از حفظ هستند و این به دلیل فرهنگ بومی قوی مازندران است، ما در این استان گویش‌ور زن داشتیم در حالی که در دیگر استان‌ها با چنین پدیده‌ای مواجه نبودیم.

برجیان گفت: هفت هزار زبان در دنیا وجود دارد که تا پایان قرن 21، بسیاری از این زبان‌ها از بین می‌رود.

افسانه‌ها را مازندرانی بنویسید

وی خطاب به پژوهشگران و نویسندگان با بیان اینکه داستان‌ها، افسانه‌ها و خاطرات را به مازندرانی بنویسیم، تصریح کرد: باید به زبان مازندرانی نوشت و ایده‌آل این است که ترجمه فارسی هم داشته باشد.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه مازندرانی زبان معیار نیست و استاندارد و املا ندارد، ادامه داد: املایی هم در این زمینه خلق نشده چون مازندران دارای چهار شهر هم‌تراز است هر شهر لهجه خود را دارد و یکی بر دیگری مسلط نشده است، اگر بتوانند در طول و عرض مازندران به یک املا و رسم‌الخط دست یابند مسئله مهمی است.

وی با بیان اینکه برخی پژوهشگران و نویسندگان اصرار دارند در کنار مازندرانی، متن را به لاتین هم ثبت کنند، خاطرنشان کرد: استفاده از متن لاتین به این موضوع بستگی دارد که پژوهش برای مصرف چه گروهی است، تحقیق را باید با هدف شروع کرد، اگر مصرف تحقیقاتی است باید با حروف استاندارد APA نوشت که مصرف‌کننده زبان‌شناسان و ایران‌شناسان هستند.

برجیان با اشاره به اینکه مصرف درون‌زبانی، متفاوت با این مسئله است، اظهار کرد: اگر هدف نوشتن کتاب داستان برای کودکان است این متن نیازی به نگارش لاتین ندارد، چون کسی که زبان محلی را بلد است نیازی به خواندن لاتین ندارد و اگر به زبان محلی مسلط نیست آن متن لاتین هم کاربردی نخواهد بود.

وی با بیان اینکه ویکی پیدیای مازندرانی، یک نمونه در این زمینه است که 16 سال قبل در شروع کار، متن لاتین هم داشت و معقول بود، افزود: اما خیلی نگذشت که دست‌اندرکاران آن متوجه شدند کسی متن لاتین را نمی‌خواند و اکنون به خط فارسی می‌نویسند.

استاد دانشگاه کلمبیا گفت: مازندرانی زبان زنده است و به نظر نمی‌آید نزدیک به زوال کامل باشد.

وی با اشاره به ملت‌گرایی در قرن بیستم با شعار «یک ملت، یک پرچم، یک زبان» که در سراسر دنیا گسترش یافته بود، تصریح کرد: اکنون همه فرهنگ‌ها به خطر افتاده‌اند و این مسئله جهانی است، با فراموشی واژه، زبان رقیق می‌شود و نمی‌توان از آن اجتناب کرد.

زبان مهم‌ترین هویت است

 یک جامعه‌شناس زبان‌ در این نشست گفت: وقتی در مازندران پژوهش انجام می‌دادیم بسیار جالب بود که زنان و مردان، علاوه بر لهجه‌های محلی، داستان هم داشتند و بیان این داستان‌های بومی، نقطه متمایز مازندران با سایر استان‌ها بود چرا که شهرهای مرکزی ایران، داستان ندارند و از داستان‌های مازندرانی‌ها بود که به فعل‌های رایج دست یافتیم.


مریم محمدی کردخیلی-همسر دکتربرجیان- اظهار کرد: بانوی مازندرانی همیشه در صحنه بود و هر زمان به دنبال گردآوری مطالب بودیم بانوان همواره حضور داشته و در جامعه بودند و این مسئله هم وجه تمایز مازندران با سایر استان‌ها بود.

وی گفت: تصنیف‌های مازندرانی اعم از اینکه در زمان سوگواری خوانده شود یا زمان کار کشاورزی و برداشت محصول، اغلب خاص است.

استاد دانشگاه ایالتی راتگرز نیوجرسی تصریح کرد: زبان در طول دامنه فعالیت خود، دچار تغییر می‌شود و برای همین نسل مادربزرگ‌های مازندرانی شاید فقط به همین زبان مسلط بودند، مادران ما 2 زبانه بودند زبان مازندرانی و فارسی را می‌دانستند و نسل بعدی تک زبانه بود و به زبان فارسی گرایش داشت.

محمدی ادامه داد: تفاوت زبانی این سه نسل، نشان می‌دهد زبانی که قدرت‌مند است کنترل فرد را در دست می‌گیرد و می‌توان ادعا کرد اگر فرزندان به زبان شما صحت کنند آن زبان سالم است.

درباره اهمیت زبان با فرزندانمان صحبت کنیم

وی با بیان اینکه پژوهش‌های میدانی که داشتم به این نتیجه رسیدم چون مازندران از نظر اقتصادی، استقلال دارد این مسئله باعث شده زبان ما هنوز قدرت خود را حفظ کند و به نظرم خیلی ضعیف نشده است.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: مهم است درباره اهمیت زبان با فرزندانمان صحبت کنیم و برای زنده نگه داشتن زبان، با آنها مازندرانی سخن بگوییم.

این جامعه‌شناس زبان با اشاره به مزایا و معایب تکنولوژی، اظهار کرد: اثر خوب تکنولوژی این است که در شبکه‌های اجتماعی افراد با هر زبانی مطلب منتشر و نظر خود را بیان می‌کنند و ما در این بستر با صفحه‌هایی مواجه هستیم که مطلب مازندرانی منتشر می‌کنند و دنبال‌کنندگان هم نظر خود را به مازندرانی می‌نویسند و این برای من که در نقطه دیگری از این جهان هستم بسیار جالب توجه است.

محمدی افزود: دلیل ایرانی بودن ما، حفظ زبان فارسی است و معتقدم زبان، مهم‌ترین هویت است.

وی با بیان اینکه نباید بچه‌ها را برای فراگیری زبان محلی، تحت فشار قرار داد، گفت: بهتر است زبان در خانه حضور داشته باشد، با کودکان به زبان محلی خودتان صحبت کنید و بگذارید گوش آنها به زبان محلی آشنا باشد و در ضمیر کودکان قرار گیرد تا بعدها برای یادگیری زبان مادری، زمینه داشته باشند.

استاد دانشگاه ایالتی راتگرز نیوجرسی تصریح کرد: مرکز ساری‌شناسی در ساری فعال است و 20 سال قبل اثری از این مرکز نبود، این فعالیت‌ها نشان می‌دهد مردم مازندران علاقه‌مند به ترویج زبان خود هستند.

وی گفت: اگر زبان فارسی نبود دیگر زبان‌های ایرانی زنده نمی‌ماندند به همین دلیل باید فارسی را پاس بداریم و زبان بومی خود را هم بیاموزیم.