نشست پژوهشي با موضوع «بررسي رويكردهاي اجتماعي شعر در كتاب‌هاي درسي» روز شنبه، 29 تيرماه در محل باشگاه دانشجويان دانشگاه تهران برگزار شد.

فریدون اكبري شلدره ای - مسؤول گروه ادبيات فارسي سازمان پژوهشي و برنامه‌ريزي درسي -در اين نشست گفت: فرهنگ و فضايل اجتماعي در زبان و درازناي تاريخ ادبي ما نهفته است. اما دشوارترين مسائلي كه در كنار اين مسائل همواره با بشر دست به گريبان بوده است (با الهام از سخن حكيم آلماني، كانت) دو مسأله است: هنر چگونه حكومت‌ كردن بر انسان‌ها و هنر تعليم و تربيت.

نگاه ما در حال حاضر بر روي مسأله‌ي دوم است و اين‌كه چرا اين مسأله (تعليم و تربيت) از دشوارترين مسائل بشري است؟

شايد بتوان گفت دليل اين دشواري، رازناكي انسان و جامعه‌اي است كه مجموعه‌اي از انسان‌هاست؛ ولي راه مبارزه با اين دشواري چيست؟

 اكبري با اشاره به جايگاه اساسي خانواده در جامعه افزود: در حال حاضر، كتاب‌هاي درسي بي‌هيچ گزافه‌اي در ميان همه‌ي خانواده‌ها از غني‌ترين تا نيازمندترين آن‌ها وجود دارد و اين امر حساسيت مسؤولين جامعه و حكومت‌ها را برمي‌انگيزد كه كتاب‌هاي درسي را با اهداف و نيازهاي خود همسو كنند؛ اما محدوديت گنجايش ظرف‌هايي كه در قالب كتاب‌ها فراهم مي‌شود و فراواني مخاطبين و گروه سني آن‌ها، از سويي، و نامحدودي نيازها و مفاهيم، از سوي ديگر، افراد را در اين رابطه دچار مشكل و محدوديت مي‌كند.

مسؤول گروه ادبيات فارسي سازمان پژوهشي و برنامه‌ريزي درسي همچنين افزود: خانواده به عنوان بنيان هويتي جامعه مبتني ‌بر آبشخورهايي است كه از دو منبع سرچشمه مي‌گيرد:آموزه‌هاي ديني كه برخاسته از فرهنگ متعالي اسلامي است و آبشخور ملي (با وجود همه‌ي فراز و فرودهاي تاريخي).

 اين است كه خانواده را در برابر تاخت ‌و تازهاي فرهنگي مانند رسانه‌هاي غرب و يا مسائلي نظير جهاني ‌شدن حفظ مي‌كند، كه البته اين دو آبشخور هر دو در حقيقت، يكي هستند.

اين مدرس مازندراني با اشاره به مباني فلسفي تأليف و شكل‌گيري نظام فكري، در اين رابطه افزود: كتاب‌هاي ما بايد بر اساس همين دو بنياد كه در چارچوب خانواده شكل مي‌گيرد، تأليف شود و اين مسأله مقدمه‌اي‌ است بر كارآمدترين مسأله‌ي فرهنگي جامعه‌ي ما. افق فكري هر جامعه و سطح ‌دانايي و فرهيختگي آن به ميزان والايي فكر معلمان آن جامعه بستگي دارد؛ هرچه آن فراخ‌تر باشد، فرهيختگي عمومي ما بالنده‌تر است.

او با اشاره به جايگاه شعر اجتماعي، اظهار كرد: از كارآمدترين عناصر در كتاب‌هاي درسي، ابراز شعر است. شعر به خاطر آهنگ و انگيختگي كه دارد، مي‌تواند به عنوان ابزاري آموزشي به‌كار رود و در قديم نيز ما شاهد آموزش از طريق نظم، و نه شعر، بوده‌ايم و امروزه نيز از اين شگرد استفاده مي‌كنيم.

هرچند اين از دردهاي ماست كه ديگران متون ادبي ما را برده‌اند و بيش‌تر از ما، از آن‌ها بهره جسته‌اند. اگر ما با رويكرد فرهنگي - تربيتي سراغ تأليف كتاب‌هاي ادبيات فارسي برويم و با اين عينك به اين مسأله نگاه كنيم، رويكرد ما درست است.

 اكبري همچنين افزود: درباره‌ي شعر اجتماعي بايد گفت شعر انساني؛ چرا كه اجتماع چيزي جز انسان نيست و هرچقدر انسان جهاني پرفراز و فرود داشته باشد، شعر اجتماعي هم همين‌طور است؛ مثلا سياست جزوي از اجتماع است؛ ولي ما شعر سياسي هم داريم و يا شعرهايي از جنبه‌ي بنيادهاي باورشناختي كه از اين منظر، شعري است كاملا ديني.

 مثلا در اسلام، فلسفه‌ي انتظار به چشم مي‌خورد و ما شعر انتظار داريم؛ بنابراين يكي از آموزه‌هاي ما در كتاب‌هاي درسي مقاطع مختلف تحصيلي، شعر اجتماعي با نگاه به فلسفه‌ي انتظار است. جامعه اگر كتاب درسي را باز مي‌كند، بايد تصويري از خود را در كتاب‌هاي درسي بييند. مسائل اخلاقي نيز چنين است.

او معناي شعر اجتماعي را در امروز با آن‌چه در گذشته به كار مي‌رفته است، متفاوت دانست و اظهار كرد: در تاريخ چون شعر اغلب به طبقه‌ي خاصي تعلق داشته، اين نوع شعر (اجتماعي) سابقه‌ي‌ آن‌چناني در درازناي تاريخ ما ندارد و به افرادي نظير سنايي محدود مي‌شود. بعد از آن، اين مسأله به طنز هم آميخته مي‌شود و از دوره‌ي صفوي اين جريان (شعر اجتماعي) بازتر مي‌شود و نويسندگان و شاعران از رده‌هاي مختلف شغلي ظهور مي‌كنند.

در دوره‌ي مشروطه به اوج خود مي‌رسد و شاعراني نظير نيما يوشيج (مثلا شعر آي آدم‌ها)، مهدي اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج و سياوش كسرايي و نويسندگاني چون محمدعلي جمالزاده و بزرگ علوي ظهور مي‌كنند.

وي گفت:نيما در نامه‌هاي خود مي‌گويد اگر من به شعر اجتماعي روي نمي‌آوردم، خودم سقوط مي‌كردم و چون شعر اين دوره، بازتاب اجتماع و روزگار است، اغلب چهره‌اي مغموم و سياه دارد؛ مثلا اخوان كه متخلص به اميد است، نوميدترين شاعر معاصر است و ما بايد بكوشيم همه‌ي‌ اين مسائل را كه گفته شد، با وجود محدوديت‌هاي موجود و چارچوب‌هاي خاص، در كتاب‌هاي درسي بگنجانيم.

فرستنده خبر:ف الف شلدره ای (www.adabestanakbari@yahoo.com)