تاريخ مردم (آن روزها، خاطرات شش تا شانزده سالگي) حسين اسلامي، ساري، شلفين، 1387، 583 ص

 1- خودزندگي نامه / زندگي‌نامه شخصي (اتوبيوگرافي، autobiography). سرگذشتِ زندگيِ فردي است كه خودِ صاحبِ سرگذشت آن را بنويسد، به عبارت ديگر شرح زندگي شخص به قلم خودش است. اين نوع اثر بيشتر حوادث مهم و قابل توجه زندگي گذشته‌ي نويسنده را دربردارد و به طور معمول دوره‌‌اي طولاني از زندگي او را شامل مي‌شود.

زندگي‌نامه‌ي شخصي، بخشي از ادبيات اعترافي است. ادبيات اعترافي شاخه‌اي از ادبيات و دربرگيرنده‌ي آثاري است كه به نحوي زندگي‌نامه شخصي نويسنده را بازگو مي‌كند. نمونه‌ي آن در ادبيات غرب اعترافات نوشته‌ي سنت‌آگوستين، روحاني كليسا در قرن چهارم ميلادي و در ادبيات فارسي، تذكره شاه تهماسب صفوي(قرن 11 هـ.ق) و شرح احوال عباس ميرزا ملك‌آرا (قرن 13 هـ.ق) قابل ذكر است.

بسياري از مقاله‌ها، داستان‌هاي كوتاه، رمان‌ها و نمايش‌نامه‌ها مواد خود را از متن خودزندگي‌نامه‌ها مي‌گيرند. خود زندگي‌نامه‌ها گرچه شرح و بيان رخ‌دادهاي زندگي فردي است، اما نشان‌دهنده‌ي لايه‌هاي آشكار و پنهان حيات فردي و اجتماعي مي‌باشد.

بسياري از بخش‌هاي زندگي اجتماعي از نگاه تيزبين گزارش‌گران تاريخِ اجتماعي پنهان مي‌ماند و گاه اگر هم پنهان نماند با توجه به شرايط توان بيان آن را ندارند و در قربان‌گاه مصلحت آن را فدا مي‌كنند، اما در خودزندگي‌نامه‌نويسي، خواسته و ناخواسته زواياي مهم و گاه حيرت‌انگيز خود را مي‌نماياند.

بنابراين، اين نوع آثار دست‌مايه‌هاي گران‌سنگي براي مطالعات در حوزه‌هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و اخلاقي... مي‌تواند باشد. 2- مازندرانْ سرزمينِ كهن، رازهاي بي‌شماري را در خود پنهان كرده است، با وجود آن‌كه تيغ ستمِ امراي منطقه و يا پادشاهان قدرتمند و جهانگير براي سلطه‌ي بيشتر، يادمان‌هاي بسياري را از بين برده‌اند تا هر آن‌چه كه نام و ياد رقيبان و مخالفان را تداعي مي‌كند نابود و از خاطره‌ها زدوده گردد؛ يا آن‌كه قهر طبيعت، نم و باران، بسياري ديگر را در كام خود كشيد و به ورطه‌ي نابودي سوق داد؛ گذشت روزگار، گنجينه‌ها را در زيرزمين‌ و صندوق‌هاي نمور، نصيب موريانه‌ها و خاك كرده است.

 از اين ميان گه‌گاه آثاري گران‌سنگ با شرايط ويژه بر جاي مانده است و البته اين مرده‌ريگ گاه به بركت مهاجرت بر جاي مانده است. از گذشته‌هاي دورِ اين سرزمينِ رازآلود، سايه و روشن‌هايي در آثار مكتوب و غيرمكتوب ديده مي‌شود، اگر نبود برخي از آثار مورخان و جغرافي‌نويسان كه به اشاره از اين ديار سخن گفته‌اند، امروز بي‌خبري ما دوصد چندان بود، اگرچه نه فقط به دليل شرايط جغرافيايي، بلكه فرهنگي و مذهبي و گاه سياسي همواره مورد قهر و خشم قرار گرفته بود.

 3- كتاب «تاريخ مردم»، آن روزها، خاطرات 16-6 سالگي آقاي حسين اسلامي را دربردارد. آقاي اسلامي متولد 1326ش در شهرستان ساري است، اين اثر شرح زندگي نويسنده از سال‌هاي 1342-1332 شمسي است. اسلامي اول مهر 1331 به صورت مستمع آزاد در مدرسه‌ي حافظ ساري در كلاس اول شركت داشت. مهر 1332 در كلاس اول به طور رسمي قدم گذاشت. از اين زمان، خاطرات و روي‌دادهاي زندگي خود را به رشته‌ي تحرير درآورد. اگر ديگر آثار اسلامي را ديده باشيد. هم‌داستان خواهيد بود كه قلم اسلامي ساده، خودماني است، در قيد و بند نيست. به هر سو كه بخواهد مي‌رود.

 هر چه به ذهن اسلامي مي‌آيد در قلم آشكارا و گاه با كنايه و اشاره بيان مي‌شود. صراحت لهجه اسلامي ستودني است. اين كتاب به مثل برخي از آثار ديگر او شيريني و حلاوتي در خود دارد كه آشفتگي‌هاي اثر را گاه‌گاه مي‌پوشاند. 4- بي‌ترديد تاريخ مردم يا آن روزهاي اسلامي يكي از منابع مهم پژوهش‌هاي حوزه‌ي مازندران و ساري‌شناسي است. نويسنده با دقت تمام سعي كرده است مسائل مهم خانوادگي، فرهنگي، اجتماعي و... مردم ساري را از قلم نيندازد.

 انبوهي از اطلاعات آن دهه ذيل عنوان‌هايي مطرح گرديد. موضوعات و مسائلي مانند: تعليم و تربيت رسمي و غير رسمي (ص 15، 21 و 403 و... 137-357، 471) باورهاي عاميانه (ص 54، 72، 237) روابط خانوادگي (ص 153، 161، 277، 425) مسائل بهداشت مانند حمام زنان و مردان(ص 83) ناخن گرفتن، بيماري، درمان و... (ص 37، 31، 71، 79، 83، 145 و...) خوراك مانند نان، شكرپلا، آب گوشت (‌ص 63، 66، 167، 181) مكان‌هاي مهم (ص 297) محله‌هاي ساري(محله‌ي اوجابن، محله‌شپش‌كشان و... بازي‌هاي محلي(ص 105) بازي‌گوشي‌‌هاي نويسنده در جريان‌هاي سياسي سال 1332 با گرفتن چند شكلات و فرياد «مصدق كرك دزده»(ص 104-93) و... حتّي يافتن اسرار و چگونگي آشنايي و روابط پدر و مادر قبل از ازدواج و چگونگي ازدواج آنان و... اعياد و جشن‌ها مانند عروسي‌ها، نوروز و نوروز‌خواني (ص 213) چگونگي برگزاري مراسم مذهبي مانند ماه رمضان و سحرخواني(ص 263) كار و كشاورزي، مسئله‌ي زمين، مالك و كدخدا و...(ص 287)، مسائل ديگر مانند اقوام و اديان گوناگون و روابط آنان با مردم بومي و مسلمان(ص 343) سينما به عنوان عنصر تجدد در شهر ساري(ص 351) و... به هر روي كتاب همانند كشكولي اطلاعات ارزشمندي را دربردارد.

 خواندن آن لذت‌بخش است همانند ديدار و گفتگوي با نويسنده. 5- آن روزها در نگاه تيزبين اهالي فرهنگ و ادب مازندران بي‌كم و كاست نيست، اما در اين وانفساي بي‌مهري تاريخي و فرهنگي به مازندران، اين اثر نكات فوق‌العاده ارزشمند، اما به ظاهر كم اهميت و يا بي‌ارزش را در خود دارد. نويسنده گاه نگاه‌هاي امروزين خود را در پيكره گذشته نشانده، گاه با مبالغه سعي در باورمندكردن مسائل دارد، گاه به گونه‌اي قلم زده كه گويي تمام حقيقت‌ در گرد او جمع شده است. گاه با سهل‌انگاري و ساده‌ با مسائل برخورد مي‌كند و يا... با اين همه، اين يادداشت‌ها لايه‌هاي زندگي مردم مازندران را به نمايش گذاشته است.

 نويسنده خواننده را همراه خود به نظاره‌گري رخ‌دادهايي برده است كه شايد هيچ‌گاه در هيچ كتاب و سند و عكسي يافته نشود، بنابراين قسمت‌هايي از اين نوشته اگر نگوييم بي‌نظير، بلكه كم‌نظير است. بديهي است بيان روابط دروني خانواده و علايق شخصي اطرافيان و... اختصاصي است كه ممكن است مشابه فراوان داشته باشد.

 6- چند نكته:

- چاپ و شكل به نسبت خوب كتاب (نسبت به ديگر آثار اسلامي) جاي خوش‌وقتي است.

- با خواندن هر صفحه‌اي از كتاب هم‌داستان خواهيد شد كه بي‌ترديد ويرايش و پالايشي اساسي اين كتاب ضروري مي‌نمايد. - نوع حروف‌چيني، صفحه‌آرايي و آرايش و چينش تصاوير سخت آزاردهنده است.

- اصرار بر حجيم بودن اثر (از سوي نويسنده با تكرار و حاشيه‌هاي غيرضروري يا از سوي ناشر با نوع حروف‌چيني و صفحه‌آرايي آشفته) تأسف برانگيز است كه علاوه بر بالا بردن قيمت تمام شده‌ي كتاب، موجب از بين رفتن وقت خوانندگان مي‌شود.

*مطلب بالا در بارفروش سال 13،شماره 79،مهر ماه 1388 به چاپ رسيد.درگاهي پژوهشگر و نويسنده ساکن قائم شهر است که چندين کتاب را در حوزه تاريخ،فرهنگ و ادبيات مازندران تاليف کرده است.