بدون آنکه بتوان برخی از سیاست ها و اقدامات مثبت و ارزندۀ سیاستگزاران، متولیان و مجریان سیاست ها و برنامه ریزی های کشاورزی در کشور را از دیده دور داشت، نمی توان و نباید وجود برخی ضعف ها و نارسایی ها در سیاست ها و برنامه ریزی های امور کشاورزی و چالشها و تنگناهای پیش روی کشاورزی و کشاورزان را انکار  کرده و نادیده گرفت.

یکی از مهمترین مشکلات فرا روی کشاورزان، فروش محصولات کشاورزی و کمبود نقدینگی ناشی از آن است. واردات بی رویه برنج های خارجی در ایران و توزیع آن به ویژه در استانهای شمالی به عنوان قطب کشاورزی کشور و نبود نظارت دقیق و کافی بر واردات و تنظیم بازار برنج، تعرفه پایین واردات برنج و برخی تخلفات دولت در اجرا نکردن مصوبات مجلس شورای اسلامی در این زمینه و نیز برخی  وعده های عمل نشده دولت در خرید برنج توافقی، از جمله  مشکلات اساسی و تنگناهایی است که کشاورزی و کشاورزان کشور را تهدید می کند.

هر چند نقش و حضور دولت برای اقدام به خرید تضمینی محصولات کشاورزی و تعیین نرخ پایه در ماهیت خود سیاست و اقدامی ارزنده به شمار می آید، اما برخی بی برنامگی و عدم نظارت دقیق وکافی در این زمینه، یکی از مشکلات اساسی فراروی کشاورزی و  کشاورزان ایران به ویژه در استانهای شمالی کشور است. در حالی که در سیاست و اقدامات خرید تضمینی، وجود خرید محصولات باید به صورت نقدی و به موقع پرداخت شود، اما بسیاری از کشاورزان، پس از فروش محصولات خود اعم از برنج یا محصولات باغی به تعاونی های روستایی، با تأخیر و بی نظمی در دریافت مطالعات خود روبرو می شوند. چنانچه به رغم مراحل دشوار کاشت، داشت و برداشت محصول، بخش عمدهﺍی از حاصل دسترنج آنان به وسیله واسطه ها ودلالان به تاراج می رود.

در بسیاری از کشورهای خارجی، با ارایه تسهیلات مختلف و گسترده به کشاورزان، زمینه هایی را فراهم آوردهﺍند که به کاهش هزینه های تمام شده برای آنان انجامیده است. ارزان بودن برنج های وارداتی در ایران، علاوه بر سخت کردن رقابت قیمت برنج داخلی با آن، که کشاورزان ایران را با مشکل جدی در فروش محصولات خود روبرو ساخته است، ضرورت ارایه تسهیلات مختلف و کافی به کشاورزان کشور از سوی دولت و نیز لزوم تنظیم بازار برنج و تعیین تعرفه اصولی برای برنج های وارداتی و محدودیت واردات بی رویه برنج های خارجی به ایران را یادآوری می کند. وانگهی قیمت های تضمینی اعلام شده از سوی دولت برای خرید برنج و برخی از محصولات باغی، با توجه به میزان هزینه کاشت و داشت و برداشت محصولات، هزینه های کارگری و جعبه وبسته بندی و حمل و نقل آن ناعادلانه است. عدم دسترسی به بازار مناسب برای فروش برنج داخلی و مرکبات و سایر محصولات باغی، عدم نظارت دقیق و کافی بر واردات برنج و میوه ها و برخی ضعف های حاکم بر نظام توزیع ، برخی از دیگر مشکلات اساسی  کشاورزان و باغداران است.

در نتیجه ضرر و زیان وارده به کشاورزان و سر درگمی های ناشی از آن، بسیاری از کشاورزان ناگزیر اقدام به تغییرات در نوع کشت خود کردهﺍند. تغییر کشت از برنج به مرکبات و از مرکبات به سایر میوه ها، از جمله تحولات ناپایدار دراین زمینه است.

این تغییرات در حالی صورت می گیرد که کارشناسان کشاورزی نیز بدون انجام تحقیقات جدی و عملیات آزمایشی در مورد میزان محصول و هزینه تولید، به کشاورزان تولید کاشت گونه های جدید را توصیه می کنند. از این رو آموزش صحیح و کارآمد و نقش هر چه اصولی تر مراکز و ایستگاههای تحقیقاتی یکی از ضرورت ها است. تأمین و کنترل آب برای کشاورزی در مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت نیز یکی از دیگر ضرورتها در برنامه ریزی و اقدامات در راستای توسعه کشاورزی و کاهش مشکلات کشاورزان است. همچنان که سدسازی و ایجاد کانال برای مهار و کنترل آب، احداث جاده های بین مزارع، تسطیح و یکپارچه سازی اصولی اراضی و استفاده مطلوب از سیستم مکانیزه در فعالیت های کشاورزی برخی از دیگر راهکارهای اساسی در حل مسایل و مشکلات  کشاورزی و کشاورزان است.

جدای از واقعیت ضعف آموزشی در زمینه افزایش آگاهی ها برای استفاده مطلوب از سیستم و ابزارهای مکانیزه در فعالیت کشاورزی و ضرورت فرهنگ سازی لازم برای آن، یکی از موانع اساسی تحقق این ضرورت ر ا باید در عدم موازنه میان هزینه ها و درآمدها جست و جو کرد. استفاده از سیستم و ابزار مکانیزه برای اراضی کشاورزی با مساحت کم مقرون به صرفه نیست. به رغم اقدام ارزنده مسئولین در زمینه تسطیح و یکپارچه سازی بسیاری از اراضی کشاورزی، عملاٌ امکان استفاده گسترده و بهینه از دستگاه های مدرن برای بسیاری از کشاورزان فراهم نشده است و هنوز اَشکال سنتی، سیطرۀ خود را تا حدود زیادی حفظ کرده است.

در نتیجه مجموعه شرایط و عوامل و موانعی که به ضرر و زیان بسیاری از کشاورزان انجامیده است ، آنان تا حدود زیادی از انگیزه های لازم و کافی برای ادامه فعالیت های کشاورزی برخوردار نیستند. تغییر کاربری بخش هایی از اراضی کشاورزی در سالهای اخیر و نیز تقسیم اراضی بزرگ به واحدهای کوچکتر و نیز فروش بخشی از زمین های کشاورزی به رفاه طلبان صاحبان سرمایه که به اطراف شالیزارها هجوم آورده ﺍند، نتیجه و نشانه همین سردرگمی ها و ناامنی ها و مشکلات مالی کشاورزان است. به رغم تلاش ارزنده دولت و مسئولین برای ممنوعیت و جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی ، هنوز برخی نارسایی ها در این زمینه وجود دارد که نیازمند نظارت و پی گیری های بیشتر و دقیق تر است.

نمی توان از برابر این واقعیت فرار کرد که وجود برخی سیاست های نادرست در زمینه کشاورزی و برخی ناهماهنگی های میان مسئولین در عملیات های اجرایی، کشاورزی و کشاورزان ایران را در آستانه برخی مخاطرات جدی قرار داده است.

حل این چالشها مستلزم برخی بازنگری انتقادی و اصلاحات اساسی برای مدیریت و ساماندهی امور و فعالیت های کشاورزی است. جدای از نقش وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بازرگانی ، وزارت تعاون و سازمان های تابعه دولتی ، چگونگی نقش شورای های اسلامی در روستاها به ویژه در استانها و شهرهای مهم کشاورزی از اهمیت فراوانی برخوردار است. باید به ویژه در سیاست گزاری و برنامه ریزی های منطقهﺍی درباره مسایل و مشکلات کشاورزی و کشاورزان، زمینه های قانونی افزایش مشارکت و نقش آفرینی اعضای شوراهای اسلامی روستایی را فراهم ساخت. در این میان چگونگی نقش نمایندگان مجلس شورای اسلامی به ویژه نمایندگان حوزه های انتخابی استانهای شمالی ایران در استفادۀ کارآمد از اختیارات قانونی خود در زمینه قانونگذاری از یکسو در زمینه نظارتی از سوی دیگر، برای پی گیری و دفاع از مطالبات و حقوق کشاورزان از اهمیت فراوانی برخوردار است.

به رغم تلاش های ارزنده برخی از نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی در این زمینه و به ویژه برخی از نمایندگان بعضی از شهرهای استان های شمالی در مجلس، این نقش در مواردی نیز به شعار و ژست های تبلیغاتی برخی از نمایندگان با هدف بهره بردار ی از افکار عمومی در جهت زمینه سازی برای حفظ و تداوم موقعیت خود در جایگاه نمایندگی مردم در مجلس، محدود شده و تنزل یافته است. حال آنکه کشاورزی به عنوان یک گنج برای اقتصاد کشور از یک سو و توجه به رنج کشاورزان از سوی دیگر، مستلزم و نیازمند عزم ملی و منطقهﺍی برای توسعه کشاورزی و ضرورت حل مشکلات کشاورزان و تحقق همه جانبه ، فراگیر و اصولی مطالبات و حقوق کشاورزان است. ضرورتی که به عمل برآید و نه با شعار.

ايميل نويسنده:Parvin-Amol@ YAHOO.Com