مازندنومه؛مقاله مهمان،دکتر علیرضا اسماعیلی:اغلب کلان شهرهای کشوراز نظر بصري جلوه زيبای ندارند؛ساختمان‌هاي بد شکل در كنار خيابان هايي که مملو از وسایل نقلیه و آدم های که در حال تردد هستند.

شهرهای ما از نظر بصري،دچار اغتشاشي است كه بايد با بهره گيري از هنرهاي بصري مختلف و توجه به رنگ آميزي شهر و نقش گياهان و درختان،ساماني يابد تا آرامش را به شهروندان منتقل کند.

با نظر بیشتر به فضاهای شهری متوجه می شویم که بسیاری از شهرهاي ما رنگ خاكستري هستند. عناصر رنگي در شهرهاي ايران شايد سيماي رنگارنگ زباله‌هايي باشد كه در همه محيط‌هاي شهر و کنار جاده ها خودنمايي مي‌كنند.

هواي خاكستري شهرهاي بزرگ، پل‌ها و ساختمان‌هاي بتونی و فضاهای سبزی كه از فرط آلودگي هوا سبزي شان رنگ باخته است مجالي براي عرض اندام رنگ در شهر‌ها باقي نمي‌گذارد.

رنگ به عنوان يكي از مهم ترين عناصر بصري مي‌تواند نمودي فعال و تاثيرگذار در منظر عمومي يك شهر داشته باشد.

با اين همه ضوابط و اصول مرتبط با كاربرد رنگ در شهر مدون نشده و اين بخش از زيباسازي شهرها بر پايه سليقه‌هاي مديران و كارشناسان هدايت مي‌شود که آلودگي بصري كه در سطح شهرها ديده مي شود در دراز مدت شهروندان را دچار پريشاني ذهني و بيماري روحي مي كند.

* آلودگي بصري و صوتي باعث کاهش راندمان می شود

شما در خيابان‌هاي شهر با انواع و اقسام تصاوير تبليغاتي روبرو هستيد و هر روزه آنها را در ذهن خود مرور مي كنيد. اما از اين موضوع آگاه نيستيد كه اين تصاوير باعث آشفتگي ذهن شده و تمركز فكري افراد را كاهش مي دهند.

آلودگي بصري و صوتي كه در شهر ها شاهد آن هستيم يكي از دلايل اصلي كاهش راندمان كاري در ميان شهروندان است.

به عبارت بهتر بسياري از برخوردها و مشاجرات كه در شهر صورت مي گيرد(متاسفانه در این روزها نیز رشد فزاینده ای پیدا کرده است)در کنار مشکلات اقتصادی، تحت تأثير سوء آلودگي‌هاي شهري به ويژه صوتي و بصري است.

در بسياري از كشورهاي توسعه یافته، تبليغات شهري و تصاوير موجود در خيابان‌ها بر اساس اصول شهر سازي تنظيم شده و هر محله بر اساس بافت شهري تبليغات خاص خود را دارد، حتي رنگ بندي ساختمان‌ها نيز معياري خاص براي خود دارد.

در حقيقت ساختمان سازي و به تبع آن تبليغات محله‌هاي شهري در اين كشورها قاعده مند است. بر اين اساس بايد براي تبليغات محيطي، برنامه منجسم و متمركز در نظر گرفته شود تا از آلودگي‌هاي بيشتر بصري جلوگيري شود.

همچنين عواملي مانند معناي اجتماعي يك قسمت از شهر، نقش و وظيفه آن، سابقه تاريخي يا حتي نام آن را بر نماياني شهر و بر تصويري كه افراد از شهر در ذهن خود ايجاد مي‌كنند، موثر مي‌دانند.

برای نمونه در شهر مسکو اغلب میادین،خیابان ها و...به تندیس شخصیت های علمی فرهنگی و یا به نمادهای محلی مزین است.

*هنر با ساخت و فيزيك شهر ارتباط دارد

براي ايجاد تغيير و تاثير در فرم شهر، هنر مي‌تواند به مثابه ابزاري كارآمد به خدمت گرفته شود و فرم را شكل دهد تا شهر به گونه‌اي زيبا جلوه كند.

شايد بتوان گفت كاربرد هنر در فرآيند شكل‌گيري كالبد يكي از دلا‌يلي است كه مكان و كالبدي زيبا و فرح‌بخش به نظر آيد.

شايد با اين استدلا‌ل بتوان به اين سوال اساسي پاسخ داد كه چگونه است حضور در برخي از فضاهاي شهري (براي مثال ميدان نقش جهان اصفهان) توام با احساس لذت و آرامش است و حضور در فضايي ديگر خسته‌كننده است؟

در یکی احساس غرور، لذت و آرامش مي‌كنيم و در ديگري احساس كسالت، ناآرامي‌ و تلا‌طم. آيا كالبدي كه در ميدان نقش جهان هنرمندانه توسط آفريننده‌اي خلا‌ق و با ذوق بر زمين نقش بسته بر اين حس دامن نمي‌زند؟

نحوه استقرار بافت‌هاي شهري، شكل و فرم فضاهاي شهري، ميادين، پارك‌ها، نماهاي بيروني كوچه‌ها، خيابان‌ها، ساختمان‌ها، طراحي علا‌ئم شهري، طراحي شبكه‌هاي ارتباطي، طراحي ايستگاه‌ها ي مترو و اتوبوس و بالا‌خره گرافيك شهري، همه و همه، در قالب هنر و فعاليت‌هاي هنري قابل طرح و بررسي است.

هنر با ساخت و فيزيك شهر ارتباط دارد و بي‌توجهي به هنر از عوامل مهم ايجاد ناهنجاري بصري در سطح شهرها است.

وجود فيزيك و كالبد نامناسب و ناهنجار در ايجاد ناهنجاري‌هاي رفتاري در ميان افراد جامعه نقش مهمي‌ دارد، زيرا فضا و محيط بر رفتار ساكنان خود تاثير مي‌گذارد، محيط و كالبد برخي الگوهاي رفتاري و نقش‌هاي اجتماعي نوين را به ساكنان خود تحميل مي‌كند و برخي رفتارهاي موجود را تقويت و برخي ديگر را تضعيف مي‌كند.

*مدیران شهری باید به فکر آرامش بصری و نشاط شهروندان باشند

در کشورعزیز ما ایران، وضعیت شهرها به گونه‌ای است که شهروندان به ناچار باید خود را با شرایط حاکم بر شهرها هماهنگ کنند، چرا که اساسا این شهرها،با نگاه شهروند مداری ساخته نشده‌اند؛ بنابراین محیطی که می‌توانست زمینه مناسبی را برای زندگی بهتر شهروندان به وجود آورد، شرایط نامساعدی را برای برآورده ساختن نیازهای انسان‌ها به وجود آورده است.

اگرچه ما چندان متوجه آلودگی‌های بصری نمی‌شویم و به آنها عادت کرده‌ایم، اما این مساله به این معنی نخواهد بود که آلودگی‌ها نیز با گذشت زمان اثرات نامطلوب خود بر جسم و روح شهر و شهروندان را از دست داده‌اند.

وقتی چند ساعتی در خیابان‌ها قدم می‌زنیم و به خانه برمی‌گردیم، خسته هستیم این خستگی‌ها می‌تواند ناشی از تاثیر آلودگی‌هایی باشد که از راه چشم منتقل می‌شوند یا المان‌های زاید شهری، ، ضایعات فلزی و ... که گاهی در معابر و نمای بیرونی ساختمان‌ها دیده می‌شوند و نوعی بی‌نظمی را در شهر به‌وجود می‌آورند.

به‌نظر می‌رسد مدیران شهری باید ایجاد آرامش بصری و نشاط شهروندان را به‌ عنوان یکی از اهداف مهم در اجرای پروژه‌های شهرسازی مورد توجه قرار دهند تا میزان آلودگی‌های دیداری را که اغلب نادیده گرفته می‌شوند، به میزان قابل‌توجهی کاهش یابد.

*انگیزه‌های مادی سبب نادیده گرفته شدن هویت ما شده است

بسیاری از کارشناسان نیز بر این باورند که داشتن شهری عاری از هرگونه آلودگی دیداری و شنیداری علاوه بر اجرای طرح‌های جامع که با هدف نظارت بر تبلیغات و معماری شهری و همچنین حذف المان‌های زاید شهری انجام می‌شود، به آموزش همگانی شهروندان نیاز دارد.

اگر افرادی که ساکن شهرها هستند نخواهند یا به هر علتی نتوانند در این زمینه همکاری داشته باشند، بدیهی است که نمی‌توان شهرنشینی مدرن را تجربه کرد و در این شرایط بدون این‌که خود متوجه شده باشیم میان آشفتگی‌ها و آلودگی‌هایی که محیط اطراف مان را فرا گرفته‌اند، در حرکت به سوی توسعه و پیشرفت با شکست مواجه خواهیم شد.

در دهه اخیر، عده‌ای فرصت طلب با سوءاستفاده از سکوت شهروندان در برابر آلودگی‌های صوتی، آلودگی‌های بصری را نیز به مجموعه آلودگی‌هایی که امروزه زندگی شهری را تحت‌الشعاع خود قرار داده است، اضافه کرده‌اند.

آنها با استفاده از شیوه‌های تبلیغاتی مختلف، ناآرامی‌های دیداری زیادی را در شهرهای بزرگ به‌وجود آورده‌اند.

نوشته‌های تبلیغاتی در کنار تابلوهای بزرگ سر در شرکت‌ها، سازمان‌ها و فروشگاه‌ها و همچنین آگهی‌های تبلیغاتی مختلفی که روی در و دیوار و بیل بردهای بزرگ تبلیغاتی نصب می‌شوند، در بلندمدت سبب خستگی و آزار چشم شده و در نتیجه به روان انسان‌ها صدمه می‌زنند.

به‌نظر می‌رسد انگیزه‌های مادی سبب نادیده گرفته شدن هویت فرهنگی و انسانی شهروندان شده است .

هم‌اکنون حجم قابل توجهی از فضای شهری دراختیار تبلیغات قرار دارد، این درحالی است که اگر شیوه‌های تبلیغاتی مختلف به صورت اصولی و قانونمند انجام شده و تبلیغات ساماندهی شود، آرامش روحی شهروندانی که به‌ناچار هر روز از کنار این آلودگی‌های دیواری عبور می‌کنند، افزایش می‌یابد.

از آنجایی‌که صنعت تبلیغات در کشور، صنعت جدید و نوپایی است، هیچ‌گونه مطالعه‌ای از نظر شکل‌، ابعاد و محل استقرار تبلیغات و حتی شرکت‌های تبلیغاتی انجام نشده است.

*در میان ازدحام و شلوغی، چشم چیزی را نمی‌بیند

به‌طورکلی ما انسان‌ها آن قدر که به گوش و صداهای ناهنجار محیطی حساس هستیم، به‌چشم و آلودگی‌های بصری اهمیت نمی‌دهیم و در حقیقت آنها را نادیده گرفته‌ایم،در حالی‌‌که تمامی آنچه در اطراف ما دیده می‌شود به‌طور ناخودآگاه تاثیرات مثبت و منفی در ما خواهند داشت.

اگر با دقت به تابلو‌ها و علائم راهنمایی و رانندگی و چگونگی نصب آنها در کنار تابلوهای تبلیغاتی نگاه کنیم، هیچ نوع هماهنگی را در میان آنهانخواهیم یافت، بلکه نوعی ناهماهنگی، تکرار و بی‌نظمی در بین آنها وجود دارد که سبب از دست دادن ارزش و جایگاه واقعی آنها شده است.

در میان ازدحام و شلوغی، چشم چیزی را نمی‌بیند و در حقیقت در بسیاری از مواقع به علت آلودگی‌هایی که سبب آزار چشم می‌شود، با نوعی نابینایی دیداری از کنار آنها عبور می‌کند.

امروزه با توجه به گسترش تبلیغات و تنوع تابلوها و آگهی‌های تجاری در سطح شهر، مردم با موجی از ابهامات مواجه شده‌اند که وجود یک سیستم قانونمند و علمی می‌تواند بسیاری از مشکلات ناشی از آن را از میان بردارد و محیط مناسبی را برای زندگی انسان‌ها به‌وجود آورد.

گرافیست‌ها و طراحان محیطی در دستیابی به چنین اهدافی نقش بسیار مهمی را به‌عهده دارند.

در قرن چهارم پیش از میلاد برای نخستین بار زیباسازی محیطی به عنوان یکی از اهداف مورد توجه در رفع نیازهای شهرسازی و زیباهای دیداری شهری در اروپا مورد توجه قرار گرفت که نتایج‌ آن را می‌توان در نقاشی‌‌های دیداری، تابلوهای نصب شده در میادین، مجسمه‌ها و... در شهرهای بزرگ مشاهده کرد که از آثار هنرمندان حوزه شهرسازی است.

با دستیابی انسان‌ها به فناوری‌‌های نوین در حوزه صنعت و فناوری، معرفی این دستاوردها به انسان‌هایی که کاربران این نوع فناوری‌‌ها هستند بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و به این ترتیب با فعال شدن صنعت تبلیغات، تحولات جدیدی در زیباسازی شهری به وجود آمد.

بیش از نیمی از اوقات مردم ساکن شهرها در محل کار، اطراف محل زندگی،‌ اماکن تفریحی و... سپری می‌شود و چشم انسان در چنین مکان‌هایی باید حداقل 3 برابر شرایط عادی و معمولی انرژی صرف کند.

ناهماهنگی تابلوهای شهری، ساختار سازه‌ها و موضوع طرح‌‌های تابلوهای تبلیغاتی و همچنین نبود هماهنگی در ساختار تبلیغاتی محیطی سبب سردرگمی دیداری و خستگی چشم می‌شوند.

آیا برای افرادی که هیچ اطلاعاتی درباره علوم و مفاهیم اولیه واژه‌های دیداری تبلیغاتی ندارند،‌ این تبلیغات موثر است یا این که تنها سبب خستگی بیشتر او پس از ساعت‌ها کار روزانه می‌شود؟

*ابزار درستی برای معرفی فعالیت‌های خود نداریم

به نظر می‌رسد شهروندانی که مخاطبان اصلی پیام‌های تبلیغاتی هستند نیز در برخورداری از محیطی آرام و مواجهه با تصاویر و هنرهای صحیح و اصولی دیداری حقی دارند که اغلب نادیده گرفته شده است.

اگر در تابلوهای تبلیغات شهری ضوابط مشخصی وجود نداشته باشد، به تدریج آرامش و زیبایی محیط کاهش یافته و پدیده‌های نوظهوری مانند آلودگی‌های دیداری بیش از پیش زندگی ما انسان‌ها را در معرض تهدید خود قرار خواهد داد.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تابلوهای تبلیغاتی و محیطی لازمه زندگی شهری است که در استفاده از آنها باید تناسب تابلو را از نظر مکان نصب یا اندازه، سطح کیفی و نوع طراحی با کاربرد آن مورد توجه قرار داد تا بتواند به محیط زیبایی بخشیده و آزردگی دیداری به همراه نداشته باشد.

متخصصان علوم ارتباط محیطی براین باورند که یکی از مهم‌ترین علل افزایش آلودگی‌های دیداری در کشور ما این است که در ایران ما ابزار درستی برای معرفی فعالیت‌های خود نداریم.

در کشورهای پیشرفته برای انتقال پیام فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی از ابزارهایی مانند ایستگاه‌های پیام‌رسانی محیطی یا رسانه‌های ارتباطی محلی استفاده می‌شود و پیامد‌های مربوط به فعالیت‌های کوچک و بزرگ از این طریق به اطلاع شهروندان رسانده می‌شود.

تابلوهای تبلیغاتی موضوع مهمی است که اگر قوانین مشخصی بر آن حاکم نباشد، به عنوان یکی از مهم‌ترین علل افزایش آلودگی‌های دیداری می‌تواند پیام‌های نامطلوبی را در زندگی شهرنشینی به همراه داشته باشد که مقابله با آنها به مراتب دشوارتر از ایجاد زمینه‌ای مناسب برای کاهش آلودگی‌های بصری خواهد بود.