مازندنومه، سرویس فرهنگی و هنری: کشاورزی، نمدمالی، ماهیگیری، دامداری و حصیربافی، برخی از مشاغل گذشته مناطق جلگه ای مازندران است که همچنان تا حدی رواج دارد.

یکی از این مشاغل تقریباً از یاد رفته، هنر لاک تراشی یا چوتاشی (کچه تاشی) است که در گذشته در مناطق جنگلی و روستایی مورد توجه پیشروان بوده و انواع سازه های آن بر اساس نیاز روزمره رشد یافته و ساخته می شده است (چو تراش از ۲ کلمه چو به معنی چوب در زبان محلی مازندران و تراش به معنی تراشیدن تشکیل شده است).

بنیامین کاویانپور درسایت انسان شناسی و فرهنگ در این مورد می نویسد: هنر لاک تراشی یا کچه تراشی به مهارتی بیش از مهارت یک نجار یا چوب تراش معمولی نیاز دارد. هنر لاک تراش با استفاده از شناخت کافی از چوب و طبیعت، خود از دو هنر دست و ذهن خلاق نسبت به داشته های فرهنگی و تاریخی، تلفیقی بی بدیل ایجاد می کند.

این هنر در گذشته هنر کاربردی و تزئینی بوده و در حال حاضر بیشتر ترئینی است. با توجه به رقابتی که اجناس تقلبی چینی به وجود آورده و بازار شمال کشور را نیز همچون سایر بخش های کشور به دست گرفته اند، لاک تراشی دیگر خریدار و مصرف کننده ندارد و در حال از بین رفتن و فراموشی است. اکنون در شهرستان نور تنها انگشت شمار پیرمردانی هستند که به این پیشه مشغول اند و بیم آن می رود همراه با رفتن خودشان از این دنیا، این حرفه چندهزارساله را نیز با خود ببرند.

هنر لاک تراشی همان ساخت ظروف و احجام چوبی سنتی با استفاده از چوب های جنگلی است که با نقوش اسطوره ای و الهام گرفته از طبیعت اطراف منقوش می شود.

با توجه به قدمت استان مازندران و سایت های کشف شده در این استان، ثابت شده که مازندران سابقه تاریخی ۷۰۰۰ ساله دارد که به دلیل جنگل انبوه و گونه های مختلف درختان جنگلی، طبیعتاً لاک تراشی و استفاده بومیان از چوب قدمت بسیار طولانی دارد.

بومیان گذشته ساکن مناطق جنگلی به دلیل فراوانی درختان ، بیشتر نیاز خود را از چوب تهیه می کردند که رفته رفته در ساخت لوازم چوبی از تنه و ریشه درختان مهارت یافتند.

این هنر یک کار ابتکاری و با ذوق و سلیقه است. با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند، برای ساخت مصنوعات چوبی از ریشه و چوب خاص با استفاده از ابزار معمولی و دستی که بسیار ساده و ابتدایی است استفاده می شود.

ظروف چوبی که از ریشه درختان تهیه می شود سبک تر و در مقابل سرما و گرما مقاوم تر است. بنابراین ترک بر نمی دارد، در اثر ضربه به سادگی نمی شکند و عمر مفید آن گاهی بیش از ۱۰۰ سال است که البته بستگی به نوع چوب دارد.

برای برخی لوازم ضروری منزل، از ریشه متصل به ساقه که با شیب ملایمی در خاک نفوذ کرده است استفاده می کنند. چون این نوع ریشه ها کمتر در معرض برف و باران قرار دارند. چوبی که از تنه درختان استفاده می کنند نباید تر بوده و به اصطلاح شیره چوب از دست رفته و تقریباً خشک شده باشد.

ظروف لاک تراشی را نباید در کنار آتش یا بخاری قرار داد یا در جایی مرطوب ، باید در جای عادی با دمای مناسب باشد.

برخی از ظروف تهیه شده از این راه عبارتند از: لاک جوله، کلز، لاک دانه پاش، قندچوله، تنباکو چوله، قاشق ، ملاقه، کتراچ.

لاک: به ظرف بزرگی گفته می شود که دور آن رو به داخل جمع شده و معمولاً از آن برای خوردن غذا استفاده می کردند.
جوله: این وسیله شبیه پـــــارچ است که در اندازه های متفاوت ساخته می شود. برای دوشیدن شیر و نگه داشتن انواع مواد لبنی مورد استفاده بوده است و با نقشه های مارپیچ و زنجیره ای طراحی می شود.
دانه پاش: به جای سینی برای پاک کردن برنج و حبوبات بکار می رود.
کلز: از این وسیله چوبی به جای ملاقه برای هم زدن شیر و سرد کردن شیر استفاده می شود.
کچه یا کترا: همان قاشق است و از ساقه یا شاخه شمشاد ساخته می شود که در کنار وسایل امروزی همچنان کاربرد دارد.
گیله لاک: به عنوان پیمانه استفاده می شود و حدود ۶ کیلوگرم شالی یا جو و ۷ر۵ کیلوگرم گندم ظرفیت دارد.
عصا: از چوب درخت آزاد یا ازدار به نام محلی ساخته می شود.
قندچوله: برای خرد کردن قند بکار می رود.
تنباکو چوله: به عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده قرار می گیرد.
سیرکوب: در انـــــدازه های متفاوت ساخته می‌شود. در قدیم از این ظرف برای کوبیدن و خرد کردن نیز استفاده می شد.
برای شروع کار، چوب را از جنگل تهیه می کنند و چند روز در سایه می گذارند تا رطوبت اولیه را از دست بدهد. اما اگر چوب انتخاب شده کاملاً خشک بود، پیش از آغاز کار باید مدتی در داخل آب خیسانده شود.
چوب درختان آزاد (ازدار)، نمدار، شمشاد (شهر)، ملج، انجیلی، توسکا و ممرز برای کار مفید است.
ابزار مربوط به تراش:
تیشه: ابزاری است که با آن برای نازک کردن و گود کردن قسمت هایی از کار استفاده می شود و در دو نوع تیشه راست و تیشه کج استفاده دارد.
متکل: ابزاری است شبیه به تیشه با تیغه بلندتر برای تراشیدن داخل ظروف استفاده می شود.
رخ گیر: ابزاری است دارای تیغه فولادی و برنده که برای تراشیدن و نازک کردن بدنه داخل ظروف مانند جوله و لاک استفاده می شود.
دله گیر: ابزاری است دارای تیغه فلزی منحنی شکل که برای تراشیدن درون ظروف گرد و منحنی و ظروفی مثل جوله استفاده می شود.
رنده: ابزاری با بدنه چوبی و تیغه تیز فولادی که برای تراشیدن و نازک کردن وسایلی با سطوح کشیده مانند عصا استفاده می شود.
چوب سا: ابزاری است فلزی با سطح زبر در اشکال مختلف که برای تراشیدن و شکل دادن به محصولات مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
ابزار مربوط به خراش:
نقش گر: ابزاری است دارای تیغه نازک فولادی با اشکال مــارپیچ یا ساده و دسته چوبی که برای ایجاد نقش بر روی ظروفی مانند کلز و جوله استفاده می‌شود.
خروس: ابزاری است فلزی برای ایجاد نقش بر روی محصولات مختلف که نقشی به شکل دایره و شبیه به چشم خروس دارند.

*منبع: ضمیمه اجتماعی روزنامه اطلاعات، ۳۱ شهریور ۱۳۹۳