مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، کلثوم فلاحی: کنگره بزرگداشت علامه این‌شهرآشوب ساروی پاییز سال 92 برگزار شد. همان زمان انتقادهای زیادی به نحوه برگزاری این کنگره از حیث ریخت و پاش و نیز از نظرمحتوایی و علمی شد.

موسسه امامیه که زیر نظر آیت‌الله صدوقی فعالیت می‌کند، فعالیت گسترده‌ای درباره احیای آثار ابن‌شهرآشوب ساروی داشت. سعید صدوقی مازندرانی، فرزند آیت‌الله صدوقی است که در این گفت‌وگو به سوالاتی درباره  فعالیت‌های حوزه علمیه امامیه در احیای ابن‌شهرآشوب، نحوه یافتن آثار این عالم ساروی، بخشی از زندگی‌نامه وی، چند و چون برگزاری کنگره و... پاسخ داد.

 از فعالیت‌های موسسه امامیه در حوزه احیای ابن‌شهرآشوب ساروی بگویید.

در گام نخست به ما ماموریت داده شد که در حوزه مطالعاتی برای فهرست آثار ابن‌شهرآشوب ورود پیدا کنیم. کار را در حوزه علمیه قم شروع کردیم که منجر به ایجاد دفتر مطالعاتی آثار ابن‌شهرآشوب در قم شد که این مرکز هم زیرنظر موسسه امامیه ساری فعالیت می‌کند.

 گویا در جریان این فعالیت‌، چند اتفاق بزرگ افتاد. توضیح دهید.

برای نخستین بار گروه نسخه‌یاب در حوزه بین‌الملل بسیج شد. این نسخه‌یاب تاکنون  در قالب قدیمی فعال بود، اما کار هماهنگ انجام نمی‌داد و بیشتر بر اساس سلیقه و سفارش فعالیت می‌کرد. با 6 شخصیت برجسته از طریق نسخه‌یاب وارد گفت‌وگو شدیم و شرح وظایف تعیین کردیم، گروهی را برای کتابخانه‌های آمریکا، اروپا، جهان اسلام و ایران تعیین کردیم که  در این فرصت کاری فعالیت کردند.

از 22 عنوان مجموعه آثار که ابن‌شهرآشوب داشت، پنج عنوان را برای ما پیدا کردند که برخی از این آثار، پیش از این سابقه نشر داشت و بعضی هم برای نخستین بار احیا و منتشر می‌شد.

اتفاق دیگر این بود که تاکنون زندگی نامه مدون و مستند قابل ارائه‌ای از ابن‌شهرآشوب وجود نداشت و برای نخستین بار  زندگی نامه ابن‌شهرآشوب را از منابع مطمئن تهیه کردیم. به این نتیجه رسیدیم که مجموعه آثار ابن‌شهرآشوب در 20 جلد قالب ارائه و تولید است.

 ابن‌شهرآشوب در چند محور تفسیر قرآن کار کرده و متشابهات قرآن را مورد توجه قرار داده است. ابن‌شهرآشوب یک کتاب مستقل به نام متشابهات‌القران نوشته که اثر تفسیری و مرجع است. در رجال، کتاب معتبری به نام معالم‌العلما دارد.

مهم‌ترین و معروف‌ترین اثر وی که به تیتر ابن‌شهرآشوب بوده و به صاحب مناقب معروف است، مناقب ابن‌شهرآشوب مجموعه کارهای مطالعاتی وی درباره معصومان ما است از پیغمبر تا امام زمان.

علاوه بر این سه عنوان که در کتاب‌های منتشر شده بود 2 عنوان دیگر پیدا کردیم. یکی کتاب مثالب بود که این کتاب به همان شیوه مناقب به بررسی اتفاقات دوره بعد از شهادت پیغمبر تا خلافت علی می‌پردازد و طبیعتا به عنوان یک شیعه، نگاه منتقدانه‌ای به این فراز دارد.

این کتاب تا به حال نسخه خطی داشت و هیچ کس تبدیل به اثر تحقیق شده دارای استاندارد امروز منتشر نکرد.

 مهم‌ترین مسئله‌ای که در بررسی آثار ابن‌شهرآشوب داشتید چه بود؟

مهم‌ترین مسئله‌ای که در بخش نسخه‌یابی ما اتفاق افتاد این بود که در کتابخانه ازهر مصر، نسخه‌ای از کتاب اعلام‌اطرائق را پیدا کردیم. کتابی است که ذوق دائره‌المعارفی ابن‌شهرآشوب را برای ما جلوه می‌دهد.

دانشنامه نویسی از ستون‌های فرهنگی هر کشور است. ما به علامه دهخدا افتخار می‌کنیم چون در قالب یک لغتنامه، دائره‌المعارف نوشته است. موضوعی تخصصی است و هر شخصیتی نمی‌تواند تولید کند و در قالب یک فرد گنجایش ندارد و باید در قالب مجموعه‌ای کار کنند. حالا تصور کنید در قرن 5و 6 فردی ذوقی پیدا کرده و در قالب اثر زمان مناسب خود کار دائره‌المعارف را انجام داده باشد. اتفاق جالبی که رخ داد وقتی کار را شروع کردیم متوجه شدیم قبل از وی، دائره‌المعارف نویسی سابقه نداشته و می‌شود ادعا کرد که نخستین دائره‌المعارف جهان اسلام را ابن‌شهرآشوب نوشته و این افتخار بزرگی است.

اعلام‌طرائق چگونه به ایران رسید؟

آثار قبلی ابن‌شهرآشوب در ایران بود اما آوردن کتاب اعلام‌طرائق به کشور، کار سختی بود. رئیس دولت اصلاحات به شیخ الازهر نامه نوشت  و شیخ الازهر دستور داد این کتاب در اختیار ما قرار گیرد. حسنش این بود که در زمان حسنی مبارک اتفاق  افتاد و  اگر در زمان مرسی بود نمی‌توانستیم به این کتاب دسترسی داشته باشیم.

 مراکز دیگری هم درباره ابن‌شهرآشوب به تحقیق و بررسی پرداخته بودند؟

اقدام دیگری که انجام دادیم این بود که ببینیم کدام موسسه و نهادی در این زمینه مشغول به فعالیت است. رسیدیم به انتشارات علمی فرهنگی که زیرمجموعه وزارت رفاه است و پروژه ترجمه مناقب را به امضا رسانده است. استاندار وقت هم که اسپانسر کنگره بود از ما خواست مجموعه آثار ابن‌شهرآشوب در قالب یک پکیج برای کنگره را این موسسه منتشر کند. قرارداد بستیم و منتظر هستیم که این کتاب رونمایی شود.

 چرا کتاب‌های موسسه امامیه در کنگره توزیع نشد؟

در داخل استان شخصیت‌های رسمی تصمیم گرفتند مراسم تجلیل از ابن‌شهرآشوب داشته باشند و با ما وارد گفت‌وگو شدند و توافق اولیه حاصل شد اما اراده‌ای مانع شده بود ما با این کنگره همکاری کنیم و تنها اتفاقی که افتاد این بود که اثر دکتر صابری در کنگره عرضه شد و بقیه آثار با اینکه آماده ارائه به کنگره بود، به خاطر اراده‌های خارج از حوزه علم و فرهنگ، مانع شد که آثار موسسه امامیه در این کنگره عرضه شود، اما وزیر ارشاد و استاندار وقت معترض به این قضیه بودند که البته آن اراده قوی‌تر از اراده استاندار و وزیر بود و جنتی تازه دو هفته بود که وزیر شده بود و نمی‌دانست موضوع از چه قرار است.

 چه ارزیابی از نحوه برگزاری کنگره ابن‌شهرآشوب در سال 92 دارید؟

نقدهای جدی در برگزاری و کار علمی کنگره وجود دارد. از دکتر صابری هیچ تجلیلی در این کنگره نشد و فیلمی که توسط کنگره به صدا و سیما سفارش داده شد دارای اشکالات عجیب تاریخی بود. چیزهایی به ابن‌شهرآشوب نسبت داده شد که اصلا در تاریخ تثبیت نشده است. این فیلم، بیشتر قصه‌سرایی از علت مهاجرت‌ها و شخصیت‌های دوران وی بود، یعنی کارگردان شنیده که ابن‌شهرآشوب از مازندران به سمت بغداد مهاجرت کرده و آن را تبدیل به یک قصه کرده است.

در زمان ابن‌شهرآشوب، باوندی‌ها که کردهای مهاجر به مازندران بودند حکومت داشتند. ابن‌شهرآشوب تا زمانی که در استان بود شاگردان زیادی تربیت کرد که معروف‌ترین شاگردانش شیخ طبرسی است. به خاطر مشکلاتی که با باوندیان داشته تصمیم به مهاجرت می‌گیرد و این مهاجرت هم به شانس بزرگ ابن‌شهرآشوب تبدیل می‌شود. او را از شخصیت منطقه‌ای به شخصیت بین‌المللی تبدیل می‌کند و تنها شخصیت شیعه‌ای است که اهل سنت به او لقب امام دادند. نه در جایگاه شخصیت شایسته بلکه در جایگاه امامت و زعامت.

با وجود اینکه مازندرانی بوده تحولات زیادی در بغداد و شام از نظر علمی فرهنگی و آموزشی به وجود آورد. به عنوان نمونه ما هیچ اثر فقهی مکتوب  نمی‌توانیم به وی نسبت دهیم اما شاگردان اهل سنت او معتقد هستند که فقه را از ابن‌شهرآشوب آموخته‌اند و در حالی که شیعه است اما شاگردان سنی تربیت کرده و استاد فقه بر اهل سنت بوده است. اهل سنت به عنوان استاد فقه از او یاد می‌برند.

کنگره چه در ساری و چه در قم دچار ناهماهنگی‌های زیاد و افت شدید بود. سخنرانی رسمی بخش قم کنگره آیت‌الله جوادی بود. وی یک ساعت بعد از همین کنگره، جلسه تفسیر در مسجد دارد و یک جمعیت دوهزار نفری پای درس ایشان می‌نشینند. کافی بود به شاگردانش اعلام شود که استادشان یک ساعت قبل از تفسیر، در کنگره ابن‌شهرآشوب سخنرانی دارد. اینها حتی نتوانسته بودند 200 نفر را پای سخنان سخنران رسمی این مراسم بنشانند. 70 درصد صندلی‌ها خالی بود و گزارش هایی که استاندار وقت آقای طاهایی که معتقد به حضور ما در کنگره بود در اختیار ما گذاشت، نشان می‌داد که کنگره بودجه خوبی داشت، اما در اجرا و تدارک ضعف‌های جدی داشت. بخش علمی فرهنگی کنگره را متهم نمی‌کنم و مبرا از ضعف می‌دانم و اراده‌های سیاسی بود که باعث می‌شد در افت کیفیت نقش داشته باشد. اعتراض لاریجانی رئیس قوه قضائیه به مدیریت روز افتتاحیه کنگره هم در جای خود، عنوان خبری مستقل بود.

 در زمان برگزاری کنگره، زمزمه‌هایی وجود داشت مبنی بر اینکه ابن‌شهرآشوب ساروی نیست. در این زمینه چه نظری دارید؟

با آدرس‌هایی که ابن‌آشوب داده می‌توان یقین داشت که وی ساروی است. در کتاب معالم‌العما وی تصریح کرده به ساروی بودن خودش، تمام اسناد و مدارک اجداد وی نشان می‌دهد که ساروی است.

با اتفاقی که بعد از کنگره افتاد الان به عنوان شخصیت ساروی شناخته شده است و می‌شود در ردیف بزرگ‌ترین شخصیت ساروی به جهان اسلام معرفی کرد و باید در این جهت گام‌هایی برداشته شود.

 بعد از برگزاری کنگره، چه اقدامی باید برای ابن‌شهرآشوب انجام شود؟

آموزش و پرورش مازندران مرکز تربیت نیروهای پرورشی را ابن‌شهرآشوب نامگذاری کرده و می‌توان وارد مذاکره شد تا مربیان این مرکز، ابن‌شهرآشوب را بیشتر بشناند، کتابخانه عمومی  مرکزی ساری هم نام این عالم وارسته دارد و  قدیمی‌ترین معبر شهر امروز به نام علاه نامگذاری شده است.

آنچه در قالب موسسه امامیه با نهادهای رسمی استان رایزنی می‌کنیم این است که روزی رسمی در تقویم به عنوان علامه ابن‌شهرآشوب نامگذاری شود. نهادهای خبری و رسانه‌های استان این موضوع را به مقامات استان انتقال دهند و ما هم مانند دیگر استان‌ها که به بازتعریف و معرفی آثار شخصیت‌های ملی خود می‌پردازند، در قالب اهدای جوایز، معرفی نخبگان و ... در روز مشخص به نام ابن‌شهرآشوب برنامه برگزار کنیم و روز ابن‌شهرآشوب داشته باشیم. این پیشنهاد را به استانداری، نهادهای فرهنگی و به رسانه‌های استان ارائه می‌دهیم.

 طاهایی استاندار سابق مازندران، شهرداری ساری، مدیریت جدید ارشاد استان، مدیران سابق و جدید انتشارات علمی فرهنگی، ربیعی وزیر رفاه، رئیس دولت اصلاحات و مسجدجامعی عضو شورای شهر تهران افراد و مجموعه‌هایی هستند که در انتشار مجموعه آثار ابن شهر آشوب تلاش کردند و حامی مالی بودند از این افراد و نهادها سپاسگزار هستیم.