مازندنومه، سرویس فرهنگی و هنری: کتاب «تاریخ املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان» برگرفته از یادداشت‌های دکتر عباس سپهر گرگانی که در خلال آن سال‏‌ها طبیب اداره فرهنگ این شهر بود، به کوشش مشترک مصطفی نوری و زینب طهماسبی منتشر شد.

این کتاب شامل بررسی عملکرد شش ساله اداره املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان‌ و دشت است که دکتر گرگانی به رشته تحریر درآورد و اندکی پس از پیشامد شهریور 1320 در خلال ماه‏‌های اردیبهشت تا آذر 1321 در روزنامه کوشش منتشر شد.
 
شکل‏‌گیری «اداره املاک اختصاصی» رضاشاه در دهه دوم سلطنتش، علاوه بر آن که موجب دگرگونی مناسبات ارضی در صفحات مازندران و گرگان شد، تبعات گسترده‌‏ای چون غصب املاک، تبعید ملاکین، تحمیلِ مالیات‏‌های پی‏‌در‏پی، و بیگاری رعایا را به همراه داشت.

نزدیکی زمان نگارش این یادداشت‏‌ها با سال‏‌های اقتدار اداره املاک اختصاصی از نکات با اهمیت این مجموعه است، خاصه آن‌که نویسنده در خلال آن سال‏‌ها طبیب اداره فرهنگ گرگان بود و بسیاری از حوادث و رویدادها را به چشم خود دیده است. بنابراین یادداشت‏‌های این مجموعه را می‏‌توان یکی از نخستین گزارش‌‏های مبسوط از عملکرد اداره املاک اختصاصی در گرگان‌ و دشت به شمار آورد. پس از این یادداشت‌‏ها، غیر از جزوه «اسرار املاک شاهنشاهی» اثر دکتر لطفعلی بریمانی، کتابی در این باره منتشر نشده است.

غضب رضاشاه بر طوایف زمین‌دار گرگانی

براساس یادداشت‏‌های دکتر سپهر، در اوایل سال 1314 قانون فروش خالصه دولت از مجلس شورای ملی گذشت و اداره دارایی گرگان اعلانی برای فروش املاک خالصه منتشر کرد. در پی آن، اداره دارایی املاک خالصه را به نماینده تعیین شده از سوی رضاشاه یعنی سرهنگ احمد حکیمی که در آن ایام فرماندار نظامی دشت گرگان بود، تحویل داد.

در خلال این سال‏‌ها سرکردگان و بزرگان طوایف اصلی گرگان چون قاضی‏ اعظمی، میرکریمی، کبیری، مقصودلو، مفیدی، قائمی، عقیلی و میرفندرسکی مورد غضب اداره املاک اختصاصی قرار گرفتند. دکتر سپهر در بخشی از این کتاب علاوه بر اشاراتی به سوابق برخی طوایف از جمله مقصودلوها به شرح مصیبت وارده بر بزرگان آنها نیز پرداخته است.

بخش دیگر یادداشت‌‏ها به نفوذ کارپردازان املاک اختصاصی در ادارات دولتی از جمله فرمانداری، دارایی، شهربانی، راه، ثبت اسناد، کشاورزی و فرهنگ ناظر است. سراسر کتاب مشحون از نمونه‏‌های ظلم و تعدی کارپردازان و اعضاء اداره املاک اختصاصی است. یکی از رویدادهای تأثرآور و تأسف‏‌انگیز این سال‏‌ها، بیگاری (کار بدون مزد و مواجب) است که بی‏‌شباهت به رسوم عصر برده‌‏داری نبود. علاوه بر مردان؛ زنان و دختران نیز مجبور بودند در مزارع اداره املاک اختصاصی بیگاری کنند.

اطلاعات و رویدادهای تاریخی گرگان

نویسنده ضمنِ گزارشی‏ از وضع فلاکت بار اواخر دوره رضاشاه در آن حدود، کوشیده است برخی اطلاعات و رویدادهای تاریخی ذی‏‌قیمت(با ارزش) از جمله نام کوی و محلات گرگان، خرابی بازار قدیمی گرگان در جریان نوسازی و تأسیس شرکت تلفن، مشخصات برج و باروی دور شهر گرگان و چگونگی نابودی آن را نیز ثبت و ضبط کند.

تاریخ املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان( 1320-1314) یادداشت‏‌های دکتر عباس سپهر گرگانی است که به همت مصطفی نوری و زینب طهماسبی در 250 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و به بهای 15 هزار تومان از سوی انتشارات پردیس دانش و شرکت نشر و پژوهش شیرازه کتاب چاپ رسیده است.(ایبنا)