گردشگري كشاورزي به مجموعه فعاليت هايي گفته مي  شود كه طي آن گردشگران به مزارع، كشتزارها و باغستان هاي كشاورزي و يا مناطق روستايي مي روند و در فرايند كاشت، داشت و برداشت محصولات كشاورزي در مزارع و كشتزارها مشاركت كرده و تجربه كسب مي نمايند. اين نوع فعاليت ها ممكن است به قصد كسب تجربه و آموزش فعاليت هاي كشاورزي و يا تفريح و گذران اوقات فراغت باشد. در اين نوع فعاليت گردشگري، خدمات و تسهيلاتي كه به گردشگران ارائه مي شود توسط كشاورزان و يا خانواده هاي آنان فراهم مي شود. آنان ممكن است در اقامتگاه هاي سنتي روستايي و يا مزرعه اي در منزل كشاورز(home stay) و همراه با خانواده آنها اقامت گزيده و از غذاهاي سنتي و محلي و محصولات توليدي كشاورزان لذت برند و يا ممكن است اقامتگاه هاي تخت و صبحانه را انتخاب نمايند. از حيوانات مزرعه اي جهت حمل و نقل استفاده كنند يا به همراهي خانواده كشاورزان در فستيوال ها و رخدادهاي فرهنگي مشاركت كنند، به فعاليت ماهيگيري بپردازند و يا اينكه به پياده روي و طبيعت گردي مشغول شوند. بنابراين دامنه تنوع اين فعاليت گردشگري وسيع بوده و تركيبي از فعاليت هاي فرهنگي و طبيعي است. بدين خاطر است كه از گردشگري كشاورزي در برخي كشورها به گردشگري مزرعه اي، گردشگري سبز، گردشگري روستايي و گاهي اكوتوريسم ياد مي شود.

گردشگري كشاورزي مزايا و منافع چشمگيري از لحاظ فرهنگي- اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي دارد. يكي از مزايا و منافع عمده اقتصادي اين فعاليت گردشگري ايجاد درآمد اضافي و مكمل و توسعه و گسترش فرصت هاي شغلي در مناطق روستايي و محروم كشاورزي است كه به تبع آن نقش عمده اي در فقرزدايي داشته و موجب رفاه و رونق روستاها مي شود، به علاوه در كاهش پديده شوم مهاجرت به شهرها نيز موثر است.

نمونه هاي موفق گردشگري كشاورزي را مي توان در كشورهاي آسياي شرقي ديد. كشورهايي نظير مالزي، تايلند، چين، فيليپين، ژاپن و اندونزي اقدامات بسيار مثبت و ارزنده در زمينه گسترش اين نوع گردشگري انجام داده و به خوبي اين بخش را توسعه داده اند. اين نوع گردشگري به ويژه در مالزي پيشرفت چشمگيري داشته است. در اين كشور اقامتگاه هاي Home stay «اقامت در منزل كشاورز» بسيار معمول بوده و گردشگران در اين اقامتگاه ها همراه با خانواده كشاورز به سر مي برند و از محصولات و توليدات محلي آنان نهايت استفاده را مي برند. آنچه در اين كشور حائز اهميت بوده مشاركت فعالانه كشاورزان و جوامع محلي و همچنين كمك ها و تلاش هاي دولت در توسعه گردشگري كشاورزي است.

در راستاي توسعه گردشگري كشاورزي براي ارتقاي فرصت هاي شغلي در مناطق روستايي، سازمان بهره وري آسيا با حمايت مركز بهره وري چين، شوراي كشاورزي يوان و دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه ملي Chung- Hsing همايشي تحت عنوان «مأموريت مطالعاتي گردشگري كشاورزي براي افزايش فرصت هاي شغلي در مناطق روستايي از تاريخ ۱۹ تا ۲۸ ژوئن ۲۰۰۶ » در تايوان، جمهوري چين برگزار كرد. اين همايش ۱۰ روزه به منظور بررسي توسعه گردشگري كشاورزي در كشورهاي عضو، بحث و بررسي و تبادل نظر در مورد مشكلات، مسائل و چالش هاي پيش روي توسعه گردشگري كشاورزي در كشور هاي عضو برگزار شد. در اين مأموريت ۲۳ نماينده از ۱۶ كشور عضو سازمان بهره وري آسيا حضور داشتند و از نزديك در جريان رشد و توسعه گردشگري كشاورزي و مشكلات پيش روي كشورها قرار گرفتند.

در اين همايش تجربه ۱۶ كشور مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفت و پيشنهاداتي براي حل اين مشكلات ارائه شد.

اين كشورها مقالات و گزارشات كشور خود را ارائه نمودند و آخرين وضعيت گردشگري كشاورزي كشور خود را به تصوير كشيدند. از جمله مهمترين چالش و مشكل پيش روي توسعه گردشگري كشاورزي اين كشورها «عدم مشاركت فعال جوامع محلي و كشاورزان» در فعاليت هاي گردشگري بود. بدين منظور كه كشاورزان و جوامع محلي نقش رهبري در توسعه گردشگري كشاورزي داشته باشند و به منظور دستيابي به اهداف توسعه پايدار در كليه فرايند و مراحل توسعه گردشگري كشاورزي حضوري فعال داشته باشند. از ديگر مشكلات مطرح كشورها كمبود زيرساخت ها همانند مسير دسترسي، واحد هاي اقامتي، حمل و نقل و غيره بود. همچنين عدم حمايت هاي مالي و غير مالي دولت ها، عدم آموزش كشاورزان و جوامع محلي، عدم وجود سيستم بازاريابي كارآمد و مؤثر براي دستيابي به بازارهاي بكر، عدم مشاركت فعال بخش خصوصي و تشكل هاي غير دولتي از جمله مشكلات و چالش هاي پيش روي توسعه گردشگري كشاورزي در اين كشورها شناخته و پيشنهاداتي جهت حل اين مشكلات داده شد.

اما گردشگري كشاورزي در ايران ...

گردشگري روستايي و كشاورزي در ايران درصد بسيار كم و ناچيزي در ميان فعاليت هاي گردشگري به خود اختصاص داده است. اين نوع بازديدكنندگان نيز عمدتاً از دوستان و آشنايان خانواده هاي كشاورزان هستند و عملاً درآمدي براي آنان ايجاد نمي كنند. با توجه به وضع موجود مناطق كشاورزي و روستايي ايران براي فعاليت هاي گردشگري سازماندهي نشده اند و كمترين امكانات در اين مناطق از جمله راه هاي دسترسي مناسب، اقامتگاه ها و ساير امكانات زيرساختي، وجود ندارد.

 

سواي چند روستاي توريستي در كشور مانند ماسوله، كندلوس و ابيانه ساير مناطق روستايي شگفت انگيز با بافت تاريخي و معماري منحصر به فرد مانند اورامان و پالنگان در كردستان، ميمند در كرمان، كندوان و ساير روستاها از داشتن حتي سرويس هاي بهداشتي و مسير دسترسي مناسب محرومند. به جز برخي مناطق ييلاقي اطراف تهران و چند مقصد گردشگري كشاورزي مانند روستاهاي ييلاقي شمال تهران همچون لواسانات، اوشان، فشم، شمشك و كشتزارها و مزارع شمال كشور آن هم فقط براي گردشگران داخلي،بقيه نقاط مستعد كشاورزي به منظور فعاليت هاي گردشگري توسعه نيافته اند و كمترين امكانات و تسهيلات توريستي در اين سايت ها ايجاد نشده است. به علاوه كشاورزان نيز به دليل عدم آگاهي و آموزش تمايلي به اين مقوله جديد نشان نداده اند و اين در حالي است كه مي توانند از طريق رونق گردشگري كشاورزي درآمد چشمگيري داشته باشند.

قابليت هاي گردشگري كشاورزي در ايران

ايران از قابليت هاي چشمگيري در بخش گردشگري كشاورزي برخوردار است. هيچ كدام از كشورهاي آسياي شرقي شرايط ايران را ندارند. برخي كشورها در آرزوي داشتن كوير، تنوع آب و هوايي و برخي در آرزوي داشتن برف! در حسرت به سر مي برند.

وجود زمين هاي حاصلخيز كشاورزي و باغستان هاي شمال، مركز، غرب و شرق كشور از پتانسيل هاي عمده توسعه گردشگري كشاورزي اند. از وجود مزارع كشت زعفران در خراسان گرفته تا كشتزارها و شاليزارهاي برنج و چاي در شمال ايران، مركبات جنوب و محصولات كشاورزي غرب كشور از پتانسيل ها و منابع عمده گردشگري كشاورزي محسوب مي  شوند كه با اندكي سرمايه گذاري و تبليغات و بازاريابي كارآمد و موثر مي  توان بازارهاي جديدي براي آنها بوجود آورد و منافع و درآمد اضافي براي كشاورزان ايجاد كرد و به روستاها رونق بخشيد و از پديده شوم مهاجرت به كلانشهرها كاست. ايران با داشتن بيش از صدها روستاي شگفت انگيز با بافت معماري و تاريخي منحصر به فرد پتانسيل عمده اي در توسعه گردشگري كشاورزي و روستايي دارد و مي تواند مقصد عمده گردشگران داخلي و خارجي قلمداد شود. پس بياييد دست به دست هم دهيم و روستاها و مناطق محروم را با توسعه گردشگري آباد كنيم.(hamshahri)