1-برج لاجيم  گواه تاريخ پر فراز و نشيب سوادكوه

برجي استوار و زيبا واقع در روستاي لاجيم در دهستان كسيليان بخش مركزي زيرآب نظاره گر تاريخ و مناظر زيباي سوادكوه است. اين برج در محل به امامزاده عبدالله شهرت دارد. برج لاجيم بدنه اي استوانه اي شكل و گنبدي دو پوش با نماي بيروني كلاه درويشي دارد و نماي داخلي آن به صورت مدور است.

اهميت اين برج علاوه بر شيوه ي معماري به دليل دارا بودن دو رشته كتيبه ي آجري به خط كوفي و پهلوي است كه مبين تداوم و بقاي خطوط پهلوي تا ابتداي سده ي مياني اسلامي است.

كتيبه هاي فوق را با آجرهاي تراشيده ساخته و در زمينه اي از گچ سفيد در قسمت فوقاني بدنه نصب نموده اند. در بالاي آنها نيز تزئينات آجري به شكل گل چند پر و يك رديف مقرنس كاري به چشم مي خورد. به استناد كتيبه موجود اين مكان مدفن ابوالفراس شهريار بن عباس و تاريخ ساخت آن سنه ثلاث عشر و اربعمائه (413هـ.ق) عمل الحسن بن علي است.

ابوالفراس شهريار بن عباس از خاندان باوندي و با توجه به تاريخ مازندران، باونديان از سال 45 تا 750 هـ.ق طي سه دوره در مازندران حكومت نمودند.

در دوره ي اول پادشاهان باوند يا اسپهبدان از سال 45 تا 397 هـ.ق در قسمت هاي سوادكوه، دودانگه (فريم) حكومت نمودند و به ملوك جبال معروف بودند. در دوره دوم پادشاهان اين دوره كه به اسپهبدان باوند معروف بودند از سال 446 تا 606 هـ.ق حكومت نمودند و بعد از تسلط بر آل زيار سرزمين طبرستان را متصرف شدند.

 در دوره ي سوم پادشاهان اين دوره كه به كينخوار معروف بودند از سال 647 تا 750 هـ.ق بر نواحي آمل فرمانروايي داشتند. با توجه به مراتب فوق برج لاجيم در فاصله ي دوره اول باوندي و ظهور دومين سلسله ي اين خاندان احداث گرديده است. يعني زماني كه تمامي دشت و نواحي مازندران قريب به هفتاد سال در دست آل زيار بود و سلاطين باوندي در كوههاي جنوب ساري ( پايتخت سابقشان) مأمن گزيده و منتظر فرصت بودن كه مجدداً حكومت مازندران را در دست گيرند.

هم اكنون برج لاجيم به عنوان يكي از شاهكار هاي معماري قرن پنجم هـ.ق به شماره 185 در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده و تحت حفاظت اداره ي كل ميراث فرهنگي مازندران مي باشد.

2-بقعه امامزاده ابراهيم آمل

 اين بقعه در داخل شهر آمل و در بلوار طالب آملي قرار دارد. بناي بقعه چهارگوش و قسمت فوقاني بدنه مقرنس تزئيني است. چهارگوشه بنا را با چهارگوشوار پر كرده و پايه هشت ضلعي گنبد را ساخته و گنبدي هرمي هشت وجهي بر بالاي آن زده اند.

داخل بنا در قسمت فوقاني بده ، داراي كتيبه و گچ بري هاي ظريف از نقوش اسليمي است. در وسط صحن مزبور صندوق چوبي منبت كاري شده اي قرار دارد و كتيبه هاي آن عبارتند از آياتي از كلام الله مجيد (سوره يس - آية الكرسي ) ، صلوات كبير، نام رباني و سازنده و نيز به استناد كتيبه موجود بر بدنه شرقي صندوق، اين مكان مدفن امامزاده ابراهيم(ع) و برادرش «يحيي» و مادرشان است.

قابل ذكر است كه اهميت اين بقعه تاريخي علاوه بر ويژگي هاي معماري و شيوه ساختماني،‌بيشتر به خاطر دارا بودن آثار نفيس چوبي، از قبيل در و صندوق و همچنين تزئينات و كتيبه هاي زيباي قاجاري است كه قسمت اعظم نماي داخلي آن را پوشانده است.

شرح ورود امامزاده به آمل و شهادت آن حضرت طبق مقدمه يك طغري وقف نامه از موقوفات امامزاده كه در تاريخ 926 هـ.ق يعني يك سال بعد از بناي بقعه تحرير يافته و عيناً نزد متوليان موجود و به ثبت دفتر اوقاف نيز رسيده است كه چون مأمون خليفه عباسي حضرت امام رضا را به توس آورده و اعزام و اكرام نمود مردم از اطراف و اكناف رو به حضرت آورده و او را مطيع و منقاد گرديدند. اين خبر در مدينه به اولاد امام موسي كاظم و ساير سادات رسيد و بدون توقف در حدود دوازده هزار كس به سركردگي ابراهيم پسر امام موسي كاظم به طرف ايران و خراسان حركت كردند پس از ورود به خاك ايران در ميان اهالي خط سير آنها به دليل دشمني با خلفا و زمزمه هايي كه باعث خوف عمال خليفه شده و چگونگي را به مأمون خبر داده و او را از عاقبت كار آگاه ساختند، پس از وصول خبر به مأمون، حضرت امام زضا به دست مأمون و از زهر به شهادت رسيدند.

مأمون به حكام و امناي قزوين و ري و سمنان و ساير نقاط دستور داد كه سادات مزبور را در هر نقطه  بيابند آن ها را شهيد نمايند بر اثر اين حكم سادات كه به ري و شهريار رسيده بودند و از شهادت حضرت باخبر شدند همان جا توقف كرده و محصور شدند تا اين كه عده زيادي از طرف نواب خليفه بر آن ها ريخته پس از جنگ طولاني سادات مغلوب و فراري و متواري شدند، قريب شش تن از سران آن ها در شهريار به درجه ي شهادت رسيدند ولي امامزاده ابراهيم با مادرش و برادرش و چند تن ديگر به آمل آمدند و در اين جا نيز نائب خليفه به كمك عده اي از اهالي ايشان را در موضع لله پرجين آمل به درجه ي شهادت رسانيدند كه مقبره ي آن ها در اين نقطه مي باشد. بناي اين بقعه در ماه شوال سال 925 بع اتمام رسيده و بانيان آن «خواجه نامداربن درويش حاجي كفشگر و عبدالله بن شاه حسين» قاضي تبرستان بودند.

در سال هاي اخير در اطراف بناي اصلي، مسجد احداث شده و با برداشتن طاق نماهاي وسط هر ضلع، مسجد را به بنا مرتبط نمودند.

اين بنا با شماره 63 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد.