مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، اشکان جهان‌آرای: مجموعه 30 قسمتی نمایش رادیویی «پایی که جا ماند» به تهیه‌کنندگی «علی صادقی» و کارگردانی «رحمان قدمی» بر اساس کتابی با همین نام از «سید ناصر حسینی پور» جانباز و آزاده دفاع مقدس در واحد نمایش صدای مرکز مازندران تولید شد. نویسندگی و تبدیل متن کتاب به نمایشنامه توسط «مهدی قاسم‌زاده» انجام شد و «وفا مصطفی‌پور» سردبیر کار بود. «سعید نعمتیان»، «مبین بوی‌افراز»، «جان‌الله ولیزاده»، «عسگری وفایی‌نژاد»، «رحمان قدمی»، «سعید عرب» و «سید مهدی رضایی» هنرپیشگان اصلی این نمایش رادیویی بودند. یک قسمت از این نمایش نیز با نام «مرز» سال گذشته در بخش رادیو تئاتر پانزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت، رتبه برتر را کسب کرد.

کارگردان رادیو تئاتر «پایی که جاماند» که مسئولیت واحد نمایش صدای مازندران را نیز به عهده دارد، با اشاره به دشواری‌های موجود در مسیر تولید این مجموعه، گفت: استخراج 30 قسمت نمایش از کتابی که تمام متن‌هایش در فضای اردوگاه می‌گذشت و مصائب دوران اسارت را بیان می‌کرد کار بسیار سختی بود، اما تمام توان مجموعه به کار گرفته شد تا این اتفاق بیفتد. با توجه به این‌که متن اصلی یادداشت‌ها و گزارش‌هایی از دوران اسارت بود، داستان دراماتیک زیادی در آن وجود نداشت. بنابراین نیاز بود که این متن بازنویسی و تبدیل شوند. اما سعی کردیم تا 70 درصد به کتاب وفادار باشیم.

«رحمان قدمی» افزود: تولید نمایش‌های سفارشی یا نمایشی که کتابش وجود دارد و باید با وابستگی کتاب متن نوشته شود، به خاطر ذهنیتی که مخاطب از اصل موضوع دارد سخت است. به همین دلیل افت‌وخیزهایی در کار پیش می‌آید و در برخی قسمت‌ها کار خیلی خوب می‌شود و در برخی قسمت‌ها ممکن ضعف‌هایی داشته باشد.

 این هنرمند تئاتر استان گفت: بیش از 40 بازیگر رادیو، تئاتر و تلویزیون در این نمایش رادیویی نقش ایفا کردند. بیشتر این بازیگران هم مرد بودند. با توجه به این‌که فضای نمایش مربوط به اسارت بود، کمتر نقش زن داشتیم. جز در چند مورد معدود که به خاطرات اسرا ارتباط داشت. در هر قسمت حدود 7 بازیگر ثابت داشتیم و بازیگران دیگر هم در داستان‌های مختلف به این افراد اضافه می‌شدند. در مجموع حدود 10 بازیگر ثابت داشتیم و بقیه بازیگران مهمان بودند.

 وی با بیان این‌که ضبط این مجموعه 3 ماه به طول انجامید، اظهار کرد: همه تلاش‌مان را کردیم تا با امکانات موجود، کمترین ایراد در کار وجود داشته باشد. البته حتما اشکالاتی به کار وارد است. ادعایی بر این‌که بهترین کار است نداریم. اما بیشترین توان ممکن را برای هرچه بهتر شدن این اثر به کار گرفتیم که خوشبختانه نتیجه این تلاش گروهی هم در جشنواره مقاومت و هم در ارزیابی‌های صدا و سیما دیده شد. عنوانی که این نمایش در جشنواره تئاتر مقاومت کسب کرد یک سند افتخار برای نشان دادن توانمندی هنرمندان واحد نمایش صدای مازندران است.

قدمی با اشاره به نخستین تجربه تولید کار نمایشی برای اسرا، اظهار کرد: پیش از زندگی شهدا را به نمایش تبدیل کرده بودیم. اما این کار واقعا متفاوت و منحصربه‌فرد بود. جز برخی مرور خاطرات در نمایش، همه چیز در یک اردوگاه و فضای تکراری می‌گذشت. در 3 ماه تولید نمایش، واقعاً طعم اسارت را چشیدیم. محدودیت‌های فضایی تولید این نمایش انقدر زیاد بود که به مرور حس و حال اسارت را درک کردیم. هر روز تکرار و روزمرگی در جایگاه ایفای نقش هم عذاب‌آور است. حتی گاهی خواندن این مصائب هم برای ما سخت می‌شد. اما اسرا این شرایط را در زندگی واقعی تجربه کردند.

  مسئول واحد نمایش صدای مازندران به تولید تله‌تئاتر یک قسمت از این مجموعه نمایشی اشاره کرد و افزود: مدیرکل محترم صدا و سیمای استان نیز پس از این موفقیت، حمایت‌های لازم برای تولید تله‌تئاتر از قسمت «مرز» که در جشنواره ارائه شد را انجام دادند. «مرز» با موضوع روابط بین انسان‌ها داستان زندگی یک پزشک عراقی است که همسری ایرانی دارد و با دستور صدام مبنی بر اخراج ایرانی‌های ساکن عراق مشکلاتی برایش پیش می‌آید.

وی از هنرمندان تئاتر استان خواست تا در صورتی که توان فعالیت در کارهای نمایشی رادیویی را در خود می‌بینند، با واحد نمایش رادیو مازندران همکاری کنند و گفت: واحد نمایش رادیو مازندران در حال حاضر از بهترین‌های مراکز رادیویی ایران است. دوست داریم این افتخار را با تلاش و همراهی همه هنرمندان تئاتر حفظ کنیم. این واحد محل فعالیت همه هنرمندان تئاتر است. ولی ما همه را نمی‌شناسیم و لازم است که خود این دوستان نیز به درخواست همکاری ما پاسخ دهند و به کمک ما بیایند تا از توان‌شان استفاده کنیم.

*هم از تخیل استفاده شد و هم منابع دیگر را رصد کردم

بخش عمده‌ای از جذاب شدن این‌گونه نمایش‌ها بر عهده نویسنده است. «مهدی قاسم‌زاده» برای خوانش کتاب «پایی که جا ماند»، نزدیک شدن به اثر اصلی، نوشتن طرح نمایشی، استخراج ایده‌ها و نوشتن نمایشنامه حدود 4 ماه زمان صرف کرد.

وی به همشهری گفت: شخصیت‌های این نمایش افرادی هستند که در دوران اسارت هیچ مشخصاتی از آن‌ها در فهرست صلیب سرخ وجود نداشت. ارتباطی با دنیای بیرون نداشتند. این موضوع کار را سخت می‌کرد. اما در نهایت توانستم با اقتباس از داستان، صحنه‌ها و شخصیت‌ها 30 قسمت را بنویسم.

  قاسم‌زاده با بیان این‌که در چنین کارهایی برخورد نویسنده با کتاب می‌تواند کاملا وفادارانه یا بر پایه خلاقیت‌ها باشد، اظهار کرد: در کتاب گاهی با اتفاقات کوتاه رو‌به‌رو بودیم. اما یک سری اتفاقات در کتاب بود که قابلیت گسترش یافتن داشت. مثل اخراج ایرانی‌های عراق که ایده یک داستان شد. یا اسیری که با فرمانده اشتباه گرفته می‌شود. نکته‌ای که سعی کردم رعایت کنم این بود که حجم اطلاعات و نکات کلیدی کتاب را در 30 قسمت پخش کنیم. مثلا شخصیت‌های اطراف سید ناصر را تجمیع کردیم. به این شکل که همه ویژگی‌های چندین شخصیت منفی را در 2 شخصیت جمع کردیم یا ویژگی‌های افراد مثبت را در چند شخصیت ساختگی قرار دادم. برای مثال در کتاب شخصیتی به نام «عمو باقر» وجود ندارد. اما در نمایش این شخصیت حضور ثابتی دارد. ویژگی‌های شخصیتی عمو باقر و رفتارهای او از افراد مثبت اطراف «سید ناصر» برداشت شد.

نویسنده نمایشنامه «پایی که جا ماند» درباره داستان‌های افزوده شده به متن اصلی خاطرنشان کرد: در این زمینه هم از تخیل استفاده شد و هم منابع دیگر را رصد کردم. مثلا داستان‌هایی که در جنگ اتفاق افتاد، اما در کتاب وجود نداشت را سعی کردم به داستان اصلی پیوند بزنم.

قاسم‌زاده افزود: یکی از اصول نمایش رادیویی این است که برای خسته نشدن مخاطب صحنه‌ها عوض شود. این اتفاق به خاطر محدودیت لوکیشن نمی‌توانست در این نمایش بیفتد. برای همین تمهیداتی مانند روایت داستان زندگی آدم‌های اطراف «سید ناصر» را در نمایش به کار گرفتیم. به این شکل نمایش یک پیرنگ اصلی داشت که حول شخصیت «سید ناصر» می‌گشت و از قسمت نخست تا قسمت 30 ادامه یافت و یک پیرنگ فرعی هم داشت که مربوط به داستان‌های مستقل هر قسمت بود. به همین دلیل هر کدام از قسمت‌های این نمایش در عین پیوستگی به خاطر شخصیت «سید ناصر»، قابلیت پخش مستقل را هم دارند.

*شاید دیگر نپذیرم

«سعید نعمتیان» بازیگر نقش «سید ناصر» در مجموعه نمایش رادیویی «پایی که جا ماند» است و شاید بتوان گفت به همین دلیل بیشتر از همه عوامل تولید این نمایش دشواری‌های زندگی «سید ناصر حسینی‌پور» را درک کرد. وی با بیان این‌که نخستین چالش او در پذیرفتن این نقش صحبت کردن به لهجه گچسارانی بود، گفت: برای این کار از یک دوست اهل آن منطقه کمک گرفتم و خوشبختانه به نتیجه هم رسیدم.

 وی درباره دشواری‌های بازی در نقش «سید ناصر» اظهار کرد: با وجود این‌که کتاب را خوانده بودم، ابتدای بازی در نمایش نمی‌دانستم که با چه چالشی روبه‌رو هستم. شور و نشاط نوجوانی که می‌خواهد به جبهه برود هیجان‌انگیز بود. اما از جایی که پای «سید ناصر» تیر می‌خورد و اسیر می‌شود، اثرگذاری مشکلات «سید ناصر» را روی خودم حس کردم. در 10 قسمت میانی که قرار می‌شود پای «سید ناصر» قطع شود، دیگر به من هم استرس وارد می‌کرد. آن هم در شرایطی که هیچ کسی از آن ها خبر ندارد و عملا وجود خارجی ندارند.

   افکتور، مجری و هنرپیشه رادیو مازندران افزود: برای من این جالب بود که این نوجوان در چنین شرایط عذاب‌آوری مغز متفکر اردوگاه می‌شود و اعتماد و امیدش را از دست نمی‌دهد و حتی اعتماد سایر افراد را نیز جلب می‌کند و زیر گوش فرمانده عراقی هم می‌زند. تازه توانستم فرمانده بودن سرداران جوان در دفاع مقدس را بهتر درک کنم و بفهمم که چه هنر بزرگی داشتند.

نعمتیان با بیان این‌که جایی که این اسرا حضور داشتند انتهای دنیا بود و به هیچ وجه نمی‌توانیم حضور در آن شرایط را تصور کنیم، خاطرنشان کرد: شاید اگر خودم در آن فضا بودم امیدم را از دست می‌دادم. بازی در این نمایش علاوه بر این‌که تجربه هنری خیلی خوبی بود، سختی‌های اسیران ایرانی را برایم بازآفرینی کرد. شاید اگر دوبره بگویند این نقش را بازی کنم، به خاطر استرس‌هایی که از فضای اردوگاه به من دست می‌داد آن را نپذیرم. وقتی ضبط نمایش پایان یافت به اندازه شادی مردم ایران در زمان آزادی خرمشهر خوشحال بودم.

او بازی در این مجموعه را یکی از بهترین تجارب کاری خود برشمرد و گفت: برای بازی در کنار تعداد زیادی از هنرمندان استان و کار کردن با «رحمان قدمی» ارزشمند است.